Voorzitter Europees Parlement: ‘Tempo en uitrol van de vaccinaties baren me zorgen’

U moet als voorzitter van het Europees Parlement de Europese Unie mee door een gezondheidscrisis zonder weerga loodsen. Maakt u eens de balans op?

Sassoli: “Ik ben bezorgd. De uitrol van de vaccinaties verloopt niet vlot genoeg. Het is fantastisch dat we op zo’n korte tijd vaccins hebben kunnen ontwikkelen die ons tegen het coronavirus beschermen en die duizenden mensenlevens kunnen redden. De uitdaging is nu om snel en efficiënt de vaccins bij de burgers te krijgen. Dat zal van ieder van ons grote inspanningen vergen, maar vooral van de EU.

“De vaccinatiecampagne moet wel efficiënter worden. We lopen nu te veel vertraging op. Bij een campagne spelen drie elementen een belangrijke rol: de voorraad, de logistiek om het vaccin te verspreiden, en het oproepen van mensen om zich te laten vaccineren. Op alle fronten moeten we nog verbeteren.”

Hoe gaat u op persoonlijk vlak om met deze crisis?

“Ik maak exact hetzelfde mee als zo veel andere Europese burgers. Mijn familie woont in Rome, ik zit hier in Brussel. Gelukkig beschouw ik Brussel als mijn tweede thuis. Ik word hier met open armen ontvangen.”

Heeft het Europees Parlement voldoende leiderschap getoond om deze pandemie te bestrijden?

“Uit deze crisis met duizenden doden hebben we een belangrijke les geleerd. Al snel werd er naar de Europese Unie gekeken voor actie, overleg en besluitvorming. De meeste landen in de wereld waren absoluut niet voorbereid op een pandemie; laat staan deze krachtige covidpandemie. De EU heeft zeker haar verantwoordelijkheid genomen. Dit jaar was enorm verrijkend voor het Europees Parlement.”

Bij aanvang kregen de zwaarst getroffen landen wel maar mondjesmaat steun van sommige rijkere lidstaten.

“Ja, maar dat sentiment is helemaal gekeerd. We hebben geleerd om tijdens een crisis voor solidariteit tussen lidstaten en tussen supranationale instellingen te pleiten. We hebben gemerkt dat er nood is om meer bevoegdheden naar het Europees niveau toe te trekken. We zullen naar een nieuwe fase moeten groeien, een nieuwe orde, een nieuwe tijdgeest. We moeten beseffen dat de Europese hoofdsteden met grote uitdagingen en moeilijkheden zitten. We leven nu in een wereld waarin burgers continu nieuwe strengere of soepelere maatregelen moeten volgen. Daar moet wat tegenover staan: ons beleid moet nog efficiënter en performanter.”

Uw thuisland Italië is een van de zwaarst getroffen Europese landen. Wat is de rol van de Europese Unie voor landen die zwaarder dan andere landen door corona getroffen zijn?

“We bevinden ons nog steeds in een crisissituatie. Dit geldt trouwens voor alle landen ter wereld. Geen enkel continent is van dit virus gespaard gebleven. We gaan ook nooit meer terugkeren naar de situatie van voor de pandemie. Dat bestaat niet meer. Het zal geen wereld na covid, maar een wereld met covid worden. Die wereld is verschillend. We hebben nu de opdracht om stil te staan bij onze manier van leven en consumeren. En we moeten op macroniveau als EU nadenken hoe onze instellingen zullen functioneren. Met 27 lidstaten en 705 parlementsleden zijn we nu in het Europees Parlement deze debatten aan het voeren. We moeten leren dat er binnen zo’n divers parlement verschillende meningen en opvattingen ontstaan. Toch hebben we allen een gemeenschappelijk doel voor ogen: de democratie versterken.”

Concreet?

“Het Europees Parlement heeft als een van de eerste parlementen ter wereld gebruikgemaakt van de technologie om online te vergaderen. We waren zelfs eerder dan Google. Zo hebben we een sterk signaal gegeven dat tijdens een crisis het Europees Parlement verantwoordelijkheid blijft nemen en blijft functioneren als supranationale instelling. Door te digitaliseren zorgen we er ook voor dat we als parlementsleden mee evolueren op de golven van deze tijd. We zijn uitgedaagd geweest om onze manier van werken en vergaderen te veranderen. 

“Daarnaast zijn wij als politici ook uitgedaagd om samen met wetenschappers op zoek te gaan naar compromissen en beslissingen om de pandemie zo goed mogelijk te bestrijden. Dat was niet vanzelfsprekend. De meeste lidstaten stonden perplex toen de pandemie over hen kwam gerold. De rol van het Europees Parlement was toen om hen te helpen om over te stappen naar een houding van actie, perspectief, hoop en solidariteit. De wereld met covid wordt hopelijk een wereld met meer transparantie in beleid, economie en besluitvorming. Dat is een belangrijke les voor de Europese Unie. We zitten in een crisis, maar we hebben hoop en gaan verder.”

Europa kwam met een steunfonds van 750 miljard euro. Hoe komt het dat deze hulp zo traag op gang kwam?

“Dit bedrag is een enorme economische inspanning van de Europese Unie voor de lidstaten. Maar elke lidstaat heeft zijn eigen regering en parlement. Deze beslissing is er gekomen door de unanieme beslissing van alle lidstaten. Dat is zeer democratisch, maar vergt tijd. Het belangrijkste concept hierbij is de solidariteit tussen de lidstaten. Zonder covid hadden we als Europese Unie nooit zo’n groot economisch pakket voor de lidstaten kunnen voorzien. Al bij al hebben we als een sneltrein dit budget kunnen vrijmaken. De pandemie heeft duidelijk gemaakt dat dit het niveau van individuele lidstaten overstijgt. We hebben nu van de lidstaten het mandaat om de besluitvorming rond acties tegen covid gezamenlijk aan te pakken. Lidstaten krijgen van de Europese Unie op hun beurt economische stimuli.

“Wetenschap en onderzoek op het Europees continent is ongelooflijk sterk en robuust. De resultaten op vlak van de ontwikkeling van vaccins zijn verbluffend. Maar de wetenschap kan niet zonder industrie. Technologie, distributie en middelen zijn nu zaken die even snel als wetenschappelijke evoluties zouden moeten evolueren. We moeten beseffen dat we nood hebben aan overleg tussen al deze sectoren. De verwachtingen liggen nu hoger dan ooit tevoren. We moeten ook samenwerken met alle 27 lidstaten. We moeten immers voldoende voorraad en stocks van vaccins voorzien om alle Europese burgers te kunnen vaccineren. Niet eenvoudig.”

Dat blijkt. Waar gaat het toch mis in de trage Europese vaccinatiecampagne?

“Op dit moment wordt een supranationale instelling zoals de EU met de realiteit geconfronteerd. De realiteit is dat elke lidstaat afzonderlijk bevoegd is voor de organisatie van zijn gezondheidszorg. Elk land mag hier soeverein beslissingen over nemen. De EU kan dan nog de beste intenties hebben, maar botst op het feit dat het niet bevoegd is. Ik denk dat we nu op een punt zijn gekomen dat het heilige huisje van soevereiniteit over de eigen gezondheidszorg in vraag moet worden gesteld. De bevoegdheden van gezondheidszorg zouden naar de Europese Unie getransfereerd kunnen worden. Gezondheid is een mensenrecht.”

Dat is een taboe voor vele lidstaten.

“Een pandemie kan niet op lokaal vlak bestreden worden. We hebben gezien dat we onze krachten moesten bundelen om met de Big Pharma te onderhandelen. Ik constateer dat sommige processen sneller zouden moeten kunnen verlopen. Ik beschouw het dan ook als een van mijn opdrachten om dit thema op de politieke agenda van de EU te zetten en er met de Europese parlementsleden een debat over te voeren.”

Andere landen zoals Israël, Chili en de Verenigde Staten slagen erin om veel sneller te vaccineren dan de Europese Unie. Hoe komt het dat de EU dit niet sneller kan?

“Nogmaals: de Europese Unie telt 27 lidstaten. We communiceren in verschillende talen. Dat is verrijkend, maar onze communicatie met de overheden moet nog sneller en performanter worden. Wij moeten nu 500 miljoen burgers vaccineren. Dat betekent dat de uitdagingen immens zijn. Daarnaast moeten we ook verder dan alleen maar Europa kijken. Als het virus in andere continenten vrij spel krijgt, hebben we het nog niet verslagen. De wetenschap biedt ons nu een unieke kans om samen te werken. Met onze kennis, universiteiten, denktanks, economische kracht en onderzoek willen we aan de vooruitgang op wereldvlak bijdragen. We hebben Europese solidariteit tussen de landen nodig, maar ook met andere continenten. Om die reden steunt de EU het Covax-programma, waarbij coronavaccins worden aangekocht in rijke landen en herverdeeld in arme landen.”

Wellicht is de covidpandemie nog maar een peulenschil naast de uitdagingen die de klimaatopwarming met zich zal meebrengen. Op dat vlak heeft Europa met zijn Green Deal een ambitieus plan uitgeschreven. Hoe gaat het daarmee?

“De EU heeft inderdaad een zeer ambitieus klimaatplan. We verwachten dat elk land de nodige inspanningen levert om de Green Deal te kunnen realiseren. We hebben duidelijke doelen tegen 2030 en 2050 geformuleerd. We willen niet alleen de emissie van CO₂ drastisch verminderen, maar ook technologie innoveren. We dromen ervan om met de Europese Unie op vlak van milieubescherming de beste leerling van de klas te worden.

“Regels alleen zullen niet voldoende zijn. We moeten innovatief zijn. Ook op dit vlak moeten wetenschappers en politici beter leren samenwerken. Door de covidpandemie zijn we er ons nog meer van bewust dat de opwarming van de aarde de grootste uitdaging is. De Green Deal vormt het juiste antwoord op het juiste moment. Het is belangrijk om te beseffen dat de gevolgen van de pandemie enorm zijn, maar die van de opwarming van de aarde zijn nog veel groter. We streven naar excellentie. Het klopt dat er nog veel werk op de plank ligt en dat we nog veel efficiënter en sneller zouden kunnen werken. Er liggen nu verschillende transities op tafel – niet alleen economisch, maar ook sociaal. We zullen onze levensstijl moeten aanpassen. We moeten de CO₂-uitstoot reduceren en naar een evenwicht tussen natuur en ontwikkeling op zoek gaan.”

Greta Thunberg is symbool geworden van de strijd tegen opwarming van de aarde. Ze pleit voor meer samenwerking, het nemen van verantwoordelijkheden als individu, regio, land en continent. Volgens haar is het al 5 over 12.

“Greta heeft gelijk. Het is tijd om samen te werken. Ieder van ons moet verantwoordelijkheid nemen. Deze catastrofe moeten we vermijden – dat is onze plicht. Laat me zeer eerlijk zijn: de ambitie van de EU is groot. Je kan je wel voorstellen dat de Green Deal al verschillende polemieken heeft veroorzaakt bij de lidstaten. Tegelijkertijd geven we alle lidstaten een belangrijk signaal: we moeten deze catastrofe vermijden. Als we onze planeet redden, is er ook voor Europa toekomst. We moeten zowel een milieuvriendelijk als een beleid met voldoende opportuniteiten voor iedereen ontwikkelen. Voor de covidpandemie heb ik Greta in het Europees Parlement persoonlijk mogen ontvangen. Ik ben fier dat zij niet alleen een wereldburger is, maar ook een Europeaan. Ze denkt niet alleen aan zichzelf, maar aan ieder van ons. Ze moedigt ons aan om samen te werken en om door onze acties, beleid en wetenschap onze planeet te redden. Dit is een hoopvol signaal van onze toekomstige generatie.”

2021 startte met de bestorming van het Capitool. Had u ooit gedacht dat de Amerikaanse democratie zo onder druk kon staan?

“Niemand had deze aanval verwacht. Dit was niet alleen een aanval op de Amerikaanse democratie, maar op de democratie overal ter wereld. Het was duidelijk dat Donald Trump weigerde om op een vredevolle manier het presidentschap aan Joe Biden over te dragen. Dit heeft geresulteerd in de inname van het Capitool. Vorig jaar hebben we voor het eerst als Europese Unie een wereldpandemie alleen moeten bestrijden en trotseren. Om het nog wat duidelijker te formuleren: we waren wat in shock toen we onze sterke Amerikaanse partner zo’n eenzijdig beleid tegen de pandemie zagen voeren. Het partnerschap dat president Biden nu weer met de Europese Unie aanhaalt, zal ons allemaal deugd doen. We gaan elkaar kunnen versterken en gezonder maken. 

“Ondertussen is het wel duidelijk geworden dat we nu in een multipolaire wereld leven met verschillende wereldmachten. We hebben president Biden uitgenodigd in het Europees Parlement. We geloven sterk in zijn project en zien vele gelijkenissen met ons Europees project. Om de pandemie en de ongelijkheid te bestrijden, zullen we aan beide kanten van de Atlantische Oceaan aan hetzelfde zeel moeten trekken.”

John Kerry zal als speciaal klimaatgezant van president Biden het klimaatakkoord van Parijs nieuw leven moeten inblazen. Wat was zijn boodschap bij zijn bezoek aan de Europese Unie?

“De boodschap van de VS is duidelijk: het Witte Huis wil weer aansluiten bij het klimaatakkoord van Parijs. We zien weer energie en optimisme vanuit Washington. Om eerlijk te zijn was Donald Trump allerminst een gentleman. Erger nog: we hadden de indruk dat de administratie van Trump eerder probeerde om de Europese Unie te verzwakken. John Kerry bracht opnieuw de boodschap dat de VS een bondgenoot voor Europa zijn.”

Een ander belangrijk thema waar president Biden wellicht de schade van Trump wil herstellen is het nucleair akkoord met Iran. Hoe kijkt Europa hiernaar?

“De Europese Unie leeft zijn deel van het nucleaire akkoord na. We hebben altijd tegen de VS geargumenteerd dat een akkoord voor ons beter was dan geen akkoord. We zijn enthousiast dat de VS weer inspanningen leveren om opnieuw aan het akkoord deel te nemen. We willen onze eigen Europese waarden van rust, vrede en welvaart ook in andere regio’s realiseren. We geloven in overleg en dialoog en niet in confrontatie en eenzijdige oplossingen. We geloven niet in ultimatums. We willen altijd op zoek blijven gaan naar rust en vrede. Dat zit in het DNA van de Europese Unie.”

In het verleden heeft u gezegd dat u het virus van nationalisme de grootste bedreiging van het Europese project vindt. Hoe is het ondertussen met het nationalisme in Europa gesteld?

“Er zijn twee fundamentele elementen die het nationalisme in Europa aan het wankelen brengen. De covidpandemie heeft duidelijk aangetoond dat een natie op zichzelf niet in staat is om corona tegen te houden of te overwinnen. De voedingsbodem van nationalisme is gestoeld op angst waarbij de ene bevolkingsgroep tegenover de andere wordt geplaatst. Covid leert ons dat we als mens gelijk zijn. Iedereen kan besmet worden en niemand kan zichzelf op eigen houtje redden.

“Ook kan geen enkel land het zich permitteren om op zichzelf een eigen relanceplan te organiseren. In Europa zijn landen voor hun handel en economie afhankelijk van elkaar. Op dit moment bevinden we ons als Europese Unie in een kritieke fase. We moeten ontzettend waakzaam en aandachtig zijn. We kunnen ons niet permitteren om te falen. We moeten de pandemie en de mogelijke economische recessie overwinnen. De komende jaren moeten we aantonen dat we met de Green Deal zowel ons continent kunnen beschermen tegen klimaatopwarming als economische vooruitgang boeken.”

Nog één belangrijk thema: migratie. Lidstaten aan de Middellandse Zee worden hier veel meer mee geconfronteerd dan andere lidstaten.

“In 2019 werden er 1.400 doden of vermisten op de Middellandse Zee geregistreerd. Zij zijn slachtoffers van het fenomeen migratie en van mensenhandel. Ze zijn slachtoffers van het inefficiënte beleid van de Europese Unie inzake migratie. Het is belangrijk dat we een mentaliteitswijziging realiseren. We mogen niet verwachten dat individuele lidstaten zoals Griekenland, Italië en Spanje in staat zijn om alleen met de toestroom van migranten om te gaan.

“We moeten als Europese Unie op zoek gaan naar een globale politiek en een aanpak uitwerken die in alle lidstaten geïmplementeerd kan worden. Miljoenen mensen vertrekken uit hun herkomstland, op zoek naar een beter leven. Een aanpak waarbij we enkel vermijden dat sommige boten vertrekken of toekomen is niet sterk genoeg. We moeten durven op zoek te gaan naar antwoorden en oplossingen om gepast met deze grote uitdagingen om te gaan.”