Direct naar artikelinhoud
Vier vragen

Gelden er over 30 dagen nog coronamaatregelen? Dit is wat de rechter zegt, en wat het betekent

Coronaproof van de lentezon genieten in het Zuidpark in Gent. Hoeft dit over een maand niet meer?Beeld Wannes Nimmegeers

Er is onvoldoende juridische basis voor de coronamaatregelen, oordeelt de Brusselse rechtbank van eerste aanleg. Hoe ver strekken de gevolgen hiervan?

Wie vocht de maatregelen aan en waarom?

Eind februari trokken de Liga voor Mensenrechten en de Franstalige zusterorganisatie Ligue des Droits Humains naar de kortgedingrechter. “Die beslissing volgde nadat we al maandenlang aangaven dat de juridische basis voor de coronamaatregelen niet in orde is. Omdat we op geen enkele manier gehoord werden, zagen we geen andere uitweg dan naar de rechtbank te stappen”, legt voorzitster Kati Verstrepen uit. 

Ze storen zich aan het feit dat de huidige maatregelen gebaseerd zijn op zogenaamde rampenplanwetten (de wet op de civiele bescherming, de wet op de civiele veiligheid en de wet op het politieambt). Die laten toe dat één minister heel ingrijpende beslissingen kan nemen om de volksgezondheid te beschermen, bijvoorbeeld bij een terroristische aanslag. “Maar ze moeten beperkt zijn in de tijd. En van die situatie kan je nog bezwaarlijk spreken nu we ruim een jaar in een pandemie zitten”, zegt Verstrepen. 

Die langdurige illegale situatie wilde de Liga aan de kaak stellen. Ze vinden dat er sneller werk gemaakt moet worden van een nieuwe pandemiewet, die wel in een juiste juridische basis voorziet. “In afwachting daarvan vroegen we aan de rechter om de minister van Binnenlandse Zaken alle huidige maatregelen te laten intrekken en te verbieden om nieuwe maatregelen af te vaardigen. De minister van Justitie moest ons inziens ook de instructie krijgen om geen inbreuken op de maatregelen meer vast te stellen.” 

Wat heeft de rechter beslist?

De kortgedingrechter is de Liga/Ligue gevolgd. De drie wetten die de basis vormen voor de beslissingsmacht van de minister van Binnenlandse Zaken kunnen volgens haar niet gebruikt worden voor ingrijpende maatregelen in een crisis die al meer dan een jaar duurt. De rechter beveelt de Belgische staat nu om die illegale situatie teniet te doen. Ze krijgt daarvoor dertig kalenderdagen de tijd. Er gelden dwangsommen van 5.000 euro per dag dat de staat daaraan verzuimt.

De Liga is blij en opgelucht dat de kortgedingrechter hen gelijk heeft gegeven. “We zeggen al zo lang dat de coronamaatregelen op juridisch drijfzand gebouwd zijn. Dat is bijzonder gevaarlijk, want die maatregelen zijn nodig. Net daarom is het zo belangrijk dat ze een degelijke juridische basis hebben”, aldus Verstrepen. 

Minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) kondigde in de Kamer aan in beroep te gaan tegen het vonnis van de kortgedingrechter. “Eerder oordeelde onder meer de Raad van State dat de huidige wettelijke basis wel degelijk voldoet”, zei Verlinden. Het beroep verandert niet meteen iets aan de termijn van dertig dagen. Die blijft behouden totdat een rechter in beroep een eventueel ander oordeel velt. “De kans bestaat natuurlijk dat zo’n rechter ook vaststelt dat er geen degelijke juridische basis is en het vonnis volgt”, merkt Verstrepen op. “Dus enkel en alleen beroep aantekenen is te risicovol. De minister zal werk moeten maken van een pandemiewet.”

Wat zijn de gevolgen?

De komende dertig dagen blijven de maatregelen van kracht. De kans dat ze daarna verdwijnen en we weer op café mogen of onze mondmaskers thuislaten, noemt zowat iedereen onbestaande. De overheid zal naar alle waarschijnlijkheid vooral voortwerken aan een nieuwe wettelijke basis. En zelfs als die nieuwe pandemiewet niet tijdig rond geraakt, dan is het volgens sommige grondwetspecialisten zeker niet zo dat we van de ene op de andere dag in het rijk der vrijheid belanden. De overheid kan beslissen om ook dan de maatregelen te behouden en de dwangsommen te betalen.

Bij de Liga zien ze dat wel wat anders. Daar interpreteren ze het vonnis zo dat de maatregelen wel degelijk vervallen over dertig dagen. “Ons land zal niet in chaos verzeilen”, denkt Verstrepen desondanks. “We weten dat minister Annelies Verlinden al belangrijk werk heeft verzet met de pandemiewet. Het is heel doenbaar om dat nieuwe wettelijke kader tijdig rond te krijgen. Als dat niet zou lukken, dan zou dat erg nalatig zijn. De maatregelen in strijd tegen covid zijn enorm belangrijk.” 

Hoe staat het met die pandemiewet?

Minister van Binnenlandse Zaken Verlinden werkt al langer aan een pandemiewet die een wettelijke basis moet voorzien om maatregelen te treffen. Maar die wet is dus nog altijd niet af. Er ligt wel al een voorontwerp op tafel, dat tot stand is gekomen na een bevraging bij grondwetspecialisten. Ook in de Kamercommissie is die tekst al besproken en verschillende instanties – van de Gegevensbeschermingsautoriteit (GAB) tot de Hoge Raad voor Justitie (HRJ) – hebben er kritische bedenkingen bij geformuleerd. 

“Enkel het advies van de Raad van State moet nu nog volgen”, aldus Verstrepen. Volgens haar is het zaak dat de minister rekening houdt met die feedback. “Want het voorontwerp was allesbehalve geruststellend.” Wat de Liga, maar eveneens andere specialisten, het meest verontrust is dat het nog altijd te veel macht geeft aan één minister en het parlement onvoldoende betrekt. De organisatie gelooft ook dat er schorsingen van de grondwet in vervat zijn, terwijl dat enkel beperkingen zouden mogen zijn. Verstrepen: “Het is de taak van de overheid om de wet te respecteren. En het is de taak van de Liga om inbreuken daarop te melden. Het is echt niet onze schuld als er straks geen coronamaatregelen meer mogen gelden.”