Hoe corona onze misdaad hertekent: minder dieven, meer hackers en heel veel coronaovertreders

Voor het eerst hebben we zicht op de invloed van de epidemie op onze criminaliteit. Alleen al de impact op het aantal dossiers dat bij de parketten binnenliep, was enorm. Denk daarbij aan het negeren van het samenscholingsverbod of het niet dragen van een mondmasker. 121.347 van de de 642.678 dossiers op de parketten waren zulke coronadossiers. Dat is 18,9 procent van de instroom van het totale aantal dossiers op correctionele parketten.

Van die 121.347 coronazaken belandde uiteindelijk 67 procent voor de rechtbank of leidde tot een alternatieve maatregel zoals een minnelijke schikking. Dat is niet verwonderlijk. Via omzendbrieven had de politiek aangedrongen op een goede handhaving van de coronamaatregelen.

Het sluit aan bij een tendens die zich al langer aftekent: steeds minder dossiers blijven zonder gevolg. “Corona heeft deze tendens versterkt, maar eigenlijk is dit al enkele jaren ons beleid: zo min mogelijk zaken zonder gevolg laten”, zegt Patrick Vandenbruwaene, procureur-generaal in Antwerpen. “We willen als maatschappij geen indruk van straffeloosheid geven.”

Voor de rechtbank

Met resultaat: vorig jaar werden voor het eerst méér zaken afgehandeld dan niet. Opvallend is dat alternatieve maatregelen zoals een minnelijke schikking of bemiddeling daarbij steeds belangrijker worden. Slechts een minderheid van de dossiers belandt uiteindelijk voor de rechtbank. “We gebruiken inderdaad het hele arsenaal aan middelen”, zegt Vandenbruwaene. “Zo trachten we zeker op de lichtere vormen van criminaliteit greep te krijgen. Terrorisme ga je daarmee niet bestrijden.”

Ook voor de coronadossiers was dat het geval. “Het toont dat de handhaving  een zeer belangrijke pijler van het coronabeleid was”, zegt professor criminologie Tom Vander Beken (UGent). “Er werd niet zomaar gedreigd met straffen, heel het strafrechterlijk arsenaal werd bovengehaald om de maatregelen te handhaven.”

Komt die pijler in het gedrang doordat de Brusselse rechtbank van eerste aanleg woensdag oordeelde dat de juridische basis voor de maatregelen te dun is (DM 31/03)? “Wij zien voorlopig geen reden om de richtlijnen te wijzigen”, zegt Vandenbruwaene. “We wachten natuurlijk af wat het hof van beroep nu oordeelt. Bovendien is dit slechts het oordeel van één rechter.”

Ook zijn collega-procureur-generaal in Luik, Christian De Valkeneer, wijst daarop. “Kan een rechter met één pennentrek wel een ministerieel besluit schrappen?”, zegt hij aan persagentschap Belga. “In een concreet geval kan hij beslissen een besluit niet toe te passen als hij van oordeel is dat het in strijd is met de Grondwet en de wet, maar een ministerieel besluit op een zo brede manier buitenspel zetten?”

Corona drukte ook haar stempel op het soort strafbare feiten dat bij de parketten belandde vorig jaar. Zo daalde het aantal dossiers met betrekking tot diefstal en afpersing (-21 procent) of de verstoring van de openbare orde en veiligheid (-22 procent). Zaken als informaticabedrog (+32 procent), heling en witwassen (+54 procent; vooral de stijging in het voorkomen van money mules valt op) en ontucht & seksuele uitbuiting (+33 procent) kwamen dan weer vaker voor.

Jeugdrechtbanken

Hetzelfde geldt voor de feiten bij jeugdrechtbanken. In de als misdrijf omschreven feiten voor minderjarigen (MOF-zaken) daalden bijna alle categorieën, zoals drugsmisdrijven (-10 procent) en persoonsdelicten zoals slagen en verwondingen (-20 procent). Ruim 32 procent van de in totaal 70.048 MOF-zaken waren dan weer coronaovertredingen.

Kort samengevat kun je zeggen dat de twee lockdowns vorig jaar criminaliteit achter gesloten ramen en deuren hebben geduwd. De cijfers illustreren hoe we minder actief waren in de openbare ruimte.  “Dat klopt, maar eigenlijk sluit ook dit aan bij trends die we al langer zien”, zegt Vander Beken. “Diefstallen dalen al enkele jaren, terwijl cybercriminaliteit in de lift zit.”

Intrafamiliaal geweld

Daarnaast lichten bepaalde vormen van criminaliteit ook meer op doordat parketten er meer op zijn gaan focussen. “Zo is de stijging van 95 procent in het aantal dossiers van kinderpornografie wellicht ook het gevolg van een doorgedreven inzet daarop en niet noodzakelijk omdat het zoveel meer voorkomt”, zegt Vander Beken.

Blinken uit in afwezigheid: sterke stijgingen in feiten van intrafamiliaal geweld. Dat mag dan wel gestegen zijn met 5 procent tegenover 2019, tegenover 2011 is het aantal fiks gedaald. Ook werd er minder gewag gemaakt van verontrustende situaties bij jongeren (-8 procent), terwijl dat soort dossiers ervoor net vaker voortkwam.

Hoe valt dat te rijmen met de toegenomen hulpsignalen en noodkreten die hulpverleners via allerlei kanalen binnenkrijgen? Volgens het college van procureurs-generaal moeten we rekening houden met een groot dark number van zaken die niet gemeld worden. Ook is algemeen geweten dat de aangiftebereidheid in zulke zaken lager ligt. Dat benadrukt ook Liesbet Stevens, Adjunct-directeur van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. “Bovendien is het moeilijker om aangifte te doen van bijvoorbeeld partnergeweld als je tijdens de lockdown opgesloten zit met die partner.”