Direct naar artikelinhoud
ReportageChina

Vaccinatiedwang in China: geen prik, geen werk

Studenten en docenten van de Shanxi Universiteit in Taiyuan staan in de rij om te worden ingeënt met een Covid-19-vaccin.Beeld China News Service via Getty

In China worden inwoners op alle mogelijke manieren zwaar onder druk gezet om zich tegen Covid-19 te laten inenten, ontdekt de Volkskrant-correspondent Leen Vervaeke. Veel Chinezen wantrouwen de vaccins van eigen bodem. Maar wie geen prik haalt, wordt sociaal geïsoleerd.  

Toen Chen (23) onlangs aan haar werkgever meldde dat ze zich voorlopig niet tegen Covid-19 zou laten vaccineren, stond haar een onaangename verrassing te wachten: ze had het recht om voor het vaccin te passen, maar ze zou aan tal van voorwaarden moeten voldoen. Eerst moest ze twee keer bij haar wijkgezondheidscentrum langs om uitstel te krijgen, daarna bij een ziekenhuis voor een certificaat.

Slechts met veel moeite kreeg Chen een afspraak in het ziekenhuis, en het kostte haar een dag verlof. Ondertussen werd in de chatgroep van haar bedrijf, een privéfirma in Guangzhou, geregeld gevraagd waarom nog niet iedereen gevaccineerd was. “Het bedrijf zegt dat het vrijwillig is”, zegt Chen, met wie we via het sociaal medium Weibo contact hebben. Een dag later is haar account verdwenen. “Maar als je het vaccin niet neemt, moet je op veel plaatsen achter certificaten aan.”

De ‘verplichte vrijwilliger’

Officieel is de vaccinatie tegen Covid-19 in China vrijwillig, maar steeds meer Chinezen staan onder druk om zich te laten inenten. Dat blijkt uit gesprekken die onze Nederlandse zusterkrant de Volkskrant voert en uit berichten op sociale media, al worden die meestal snel gecensureerd. Bedrijven en gemeenten krijgen streefcijfers opgelegd voor hun vaccinatiegraad, en wie het vaccin niet wil, moet een geldige medische reden kunnen overleggen. Op Chinese sociale media is de term ‘verplichte vrijwilliger’ in zwang geraakt voor personen die zo onder druk gezet worden dat ze zich wel moeten laten inenten.

De druk moet een oplossing bieden voor de lage vaccinatiebereidheid in China. Veel Chinezen zien geen noodzaak om zich te laten inenten, aangezien er nauwelijks besmettingen zijn in China, en er heerst veel wantrouwen tegenover de vaccins. Chinese producenten hebben amper resultaten bekendgemaakt en er zijn indicaties dat de werkingsgraad eerder laag dan hoog is. Om vaart te zetten achter de vaccinaties hebben lokale overheden de inenting van hun inwoners uitgeroepen tot “politieke taak”.

“In mijn stad heeft de overheid een ranglijst van districten gemaakt naargelang het aantal vaccins ze hebben ontvangen, en er zijn straffen voor wie onderaan op die lijst staat”, zegt Song, een voormalig werknemer van een vaccinbedrijf, die nu voor het Centrum voor Ziektecontrole (CDC) in de provincie Anhui de vaccinatiecampagne plant. De medewerker heeft een geheimhoudingsplicht en wil alleen anoniem in de krant. Song is een schuilnaam.

“Ieder district heeft bepaalde manieren om het aantal vaccinaties te verhogen”, zegt Song. “Zo zijn er die de prestatiebonus van vorig jaar uitkeren aan leerkrachten die hun vaccinatie hebben ontvangen en de bonus uitstellen aan degene die nog geen vaccin heeft gekregen. Het is moeilijk te zeggen hoeveel mensen vrijwillig naar het vaccinatiecentrum komen, maar de weerstand is bij velen heel duidelijk te zien. Die reageren zich dan af op het personeel van het vaccinatiecentrum.”

Vaccinatiecampagne: streven is 8,6 miljoen dosissen

De vaccinatiecampagne in China is al maanden bezig, en is na een trage start aan een inhaalrace begonnen. Op 5 april waren er 142,8 miljoen doses toegediend, wat neerkomt op 10,2 per 100 inwoners, lager dan de Verenigde Staten (50,5) en België (13,5). De Chinese overheid wil tegen eind juni 560 miljoen inwoners hebben ingeënt: 40 procent van de bevolking. Daarvoor moeten iedere dag 8,6 miljoen doses worden toegediend, bijna 4 miljoen meer dan nu gemiddeld wordt gehaald.

Veel Chinezen komen met tegenzin opdagen om een vaccinatie te ontvangen.Beeld China News Service via Getty

Maar zonder inzage in de testresultaten houden veel Chinezen de boot af. Begin dit jaar zei minder dan de helft van de respondenten in peilingen van het CDC van Shanghai en Zhejiang zich te willen laten inenten. “Om eerlijk te zijn, in mijn stad is de vaccinatiebereidheid niet hoog”, zegt Song. “Ons vaccinatiecentrum telt tien medewerkers, maar tot voor kort gaven we soms maar zes vaccinaties per dag. Recentelijk zijn het er meer, ongeveer 130 per dag.”

Chinese vaccins: lage werkzaamheid

De Chinese overheid heeft vijf vaccins goedgekeurd, waarvan de belangrijkste van de bedrijven Sinovac, Sinopharm en CanSino. Deze bedrijven rapporteerden zelf een werkingsgraad van respectievelijk 78, 79 en 65 procent, maar hebben – in tegenstelling tot onder meer Pfizer-BioNTech en Moderna – geen door vakgenoten getoetste resultaten van hun fase-drie-studie gepubliceerd. Eind maart had China 115 miljoen doses geëxporteerd, aldus het Britse databureau Airfinity.

Er zijn aanwijzingen dat de werkingsgraad van de vaccins lager is dan wenselijk. Zo is er in de Verenigde Arabische Emiraten, dat 3 miljoen doses van Sinopharm aankocht, een studie begonnen naar het toedienen van een derde dosis bij gevaccineerden met onvoldoende antistoffen. In Peru noemde de Cayetano Heredia-universiteit in Lima de resultaten van een tweede Sinopharmvaccin “niet bemoedigend”. Een test met Sinovac in Brazilië rapporteerde een effectiviteit van 50,4 procent, net boven de drempel.

“De publicatie van data door de vaccinproducenten is selectief”, zegt Song. De zelfrapportages zijn volgens Song gebaseerd op de resultaten van gezonde 18- tot 59-jarigen, en niet representatief voor de brede bevolking. “Ik ben bevriend met enkele experts van de vaccinproducenten en uit privégesprekken weet ik dat de testdata niet ideaal zijn. In de oudere leeftijdsgroepen zien de resultaten er echt niet goed uit.”

Geen antistoffen in het lichaam

Tekenend voor het wantrouwen is dat veel gevaccineerde Chinezen die voor werk of studie naar het buitenland moeten, een bloedtest laten afnemen om te controleren of ze antistoffen hebben. Op sociale media en in de gesprekken die de Volkskrant voert, zijn er makkelijk meer dan tien personen te vinden die ondanks hun vaccinatie negatief testen voor antistoffen. “Mijn twee collega’s hebben negatief getest”, zegt een vrouw die voor haar werk naar Zuidoost-Azië moet. “Er zijn geen instructies hoe daarmee om te gaan. Dat baart me zorgen.”

Volgens Jin Dongyan, viroloog aan de Universiteit van Hongkong, is er uit die individuele gevallen niets af te leiden, maar er is wel een patroon te zien achter alle aanwijzingen. “Als je alle data bij elkaar legt, is het waarschijnlijk dat het aantal antistoffen opgewekt door de Chinese vaccins niet erg hoog is”, zegt hij. “De grote zorg van wetenschappers is dat zelfs als iedereen in China gevaccineerd is, dat nog steeds onvoldoende is voor groepsimmuniteit.”

Jin vermoedt dat de Chinese producenten in de onderzoeksfase een lage dosis hebben gebruikt om bijwerkingen te voorkomen. In de landen waar Chinese vaccins worden gebruikt, zijn er inderdaad geen grote klachten over veiligheid. Maar die lage dosis gaat mogelijk ten koste van de werkzaamheid. “Om een idee te geven: voor een griepvaccin heb je normaal 15 microgram werkzame stof nodig”, zegt Jin. “De Chinese covidvaccins tellen slechts 6 microgram.”

Beijing smoort de kritiek

Song deelt die analyse. “Vanuit het oogpunt van veiligheid geldt: hoe kleiner de dosis, hoe minder bijwerkingen. De bedoeling van het fase-drie-onderzoek is om de parameters zo aan te passen dat het vaccin voldoende effect heeft. Maar omdat de testperiode zo kort was, heeft men de dosis laag gehouden.” Song maakt zich grote zorgen over de gevolgen. “Ik hoop dat dit artikel druk kan uitoefenen op de vaccinproducenten om alle testdata vrij te geven en de feiten te laten spreken.” Sinovac, Sinopharm en CanSino en het CDC reageerden niet op vragen om een reactie.

Maar transparantie over de Chinese vaccins lijkt niet in het verschiet te liggen, integendeel. Niet alleen blijven de resultaten uit, maar de Chinese overheid smoort ook alle kritiek. Als in december 2020 een uitbraak van Covid-19 plaatsvindt in een Chinees staatsbedrijf in Servië, waarbij ook gevaccineerde arbeiders uit China besmet raken, worden daar volgens een werknemer alle telefoons afgenomen en apps van sociale media verwijderd. De werknemer wil anoniem blijven.

In plaats van transparantie zet Beijing liever in op propaganda om de vaccinatiecampagne kracht bij te zetten. Zo worden inwoners voor hun prik beloond met kortingsbonnen of kleine geschenken, zoals een doos eieren. Ook brengen vrijwilligers huisbezoeken om “de zorgen van inwoners weg te nemen”, aldus de nationalistische krant Global Times. De krant noemt de maatregelen “creatief, attent en niet-dwingend”.

Zwarte lijst

Maar uit tal van getuigenissen blijkt wel degelijk dwang. Aan de Renmin Universiteit in Beijing krijgen studenten te horen dat het niet zeker is of ze zonder vaccin nog de campus binnen en buiten zullen mogen, aldus een student. Volgens sociale media maakt een bedrijventerrein toegang afhankelijk van een vaccinbewijs of een PCR-test van minder dan drie dagen oud. En in tal van bedrijven worden werknemers gewaarschuwd dat ze zonder vaccinatie voor hun jaarlijkse evaluatie zullen falen.

Het verst gaat de gemeente Wancheng (190 duizend inwoners) op het eiland Hainan: daar melden Chinese media dat niet-gevaccineerde inwoners op een zwarte lijst komen, waardoor ze niet langer toegang hebben tot openbaar vervoer, supermarkten en horeca, en geen recht hebben op subsidies. Universiteiten in Yantai in de provincie Shandong krijgen een streefcijfer opgelegd van 95 procent van alle leerkrachten en studenten.

Averechts effect

Veel Chinese werknemers krijgen ook te horen dat ze het vaccin alleen om medische redenen kunnen weigeren, en dat ze daarvoor een officieel certificaat nodig hebben van een ziekenhuis. In de onzekere Chinese arbeidsmarkt huiveren veel werknemers ervoor hun werkgever in te lichten over gezondheidsproblemen. Gevolg is dat ook mensen met contra-indicaties, zoals een medicijnenallergie, zich met tegenzin laten vaccineren.

Voor Song is het een reden om aan de alarmbel te trekken. “Ik vrees dat de massavaccinatie vooral massahysterie zal opleveren, als er bijvoorbeeld mensen onwel worden, en geen massabescherming zal bereiken, gezien de lage werkzaamheid. Als we de grenzen openen omdat we complete vaccinatie hebben bereikt, zou dat een heropleving van de epidemie kunnen veroorzaken.”

Met medewerking van Wang Yingjie