‘De eersten die op Mars zullen verblijven, leven nu al. We kunnen niet op aarde blijven’

De corona-ellende even vergeten kan alvast wel door de NASA-video’s te bekijken die marsrover Perseverance ons vanop de rode planeet toestuurt. In detail verken je een terrein dat we nooit eerder zagen, op bijna 225 miljoen kilometer hiervandaan. En ‘we’ kunnen daar nu ook vliegen, zo blijkt net na ons onlinegesprek: Ingenuity, de Mars-helikopter van NASA, maakte een geslaagde vlucht én slaagde erin om er zuurstof te produceren.

Vermeulen zat altijd met haar hoofd ‘tussen de sterren en planeten’. Als kind wilde ze astronaut worden en beeldde ze zich een toekomst in waarin we naar de maan reizen alsof het een citytrip naar Barcelona is. Vandaag is Vermeulen afgestudeerd in de natuur-en sterrenkunde, voormalig kandidaat-astronaut bij de ESA, piloot en trainer van toekomstige ruimtetoeristen en privé-astronauten. En nu ook auteur van Iedereen ruimtevaarder, waarin ze vertelt waarom wij allemaal ruimtereizigers zijn.

Een helikopter op Mars en een geplande terugkeer naar de maan. U had als tiener gedacht dat we nu al verder zouden staan?

(lacht) “Mijn grootvader stelde mij jaren geleden de vraag waarom we nog niet op Mars stonden. Toen hij vijftIg was, stond de mens op de maan. Ik voelde toen toch schaamte. Het International Space Station bevindt zich op 400 kilometer boven de aarde. De maan is hier 400.000 kilometer hiervandaan. In de jaren 60 stonden we dus duizend keer verder dan nu. Maar de ruimte-exploratie zit vandaag wel in een enorme versnelling omdat we er technologisch klaar voor zijn. Ook die helikopter op Mars draagt bij tot een nieuw tijdperk.”

Hoezo?

“Vergelijk het met de gebroeders Wright, die begin vorige eeuw voor het eerst een gemotoriseerd luchtvaartuig enkele meters boven de grond deden vliegen. Nu doen we nu iets soortgelijks op een andere planeet, waar de atmosferische druk minder dan 1 procent is van die op aarde. En Ingenuity wordt niet met een joystick bestuurd. Hij voert volledig autonoom zijn vlucht uit, in samenwerking met Perseverance. Er is geen mens die tussenkomt.”

Waarom zijn die Mars-missies belangrijk?

“Toptechnologie en -wetenschap ontwikkelen zich altijd letterlijk op een hoger niveau. Na de maanlanding hebben we daar ook volop de technologische en economische vruchten van geplukt. Dit onlinegesprek was niet mogelijk geweest zonder de ruimtevaart. Denk ook aan gps, brandweerhelmen, onlinecommunicatie, isolatiematerialen, kennis over de aarde, het klimaat, het menselijk lichaam, robotoperaties. De toepassingen die uit zulke missies voortvloeien stuwen onze vooruitgang. Christopher Columbus had ook de de publieke opinie niet mee. Iedereen dacht dat de aarde plat was en dat die gek eraf zou varen. Maar zonder zijn exploratie hadden we geen wereldeconomie gehad met de scheepvaart zoals we die kennen.”

Het is zes maanden reizen naar Mars en onze lichamen zijn niet bestand tegen die omgeving. Moeten we daar echt zelf heen?

“Het is eigen aan onze soort om verdere exploratie te doen. Maar de ruimtevaart evolueert stap voor stap. We vliegen niet morgen een halve stad naar Mars om er een aantal jaar te laten leven. Het is er min 60 graden en er is geen lucht om te ademen. Maar met onze vliegtuigen zijn we erin geslaagd comfortabel te verblijven op 12 kilometer hoogte, waar het evenmin leefbaar is. Wetenschappers leven maanden op Antarctica, waar je ook niet even een ommetje maakt. We duiken in een drukcabine 10 kilometer diep de Marianentrog in en we beklimmen de Mount Everest.”

“We weten ook dat het DNA van sherpa’s zich heeft aangepast aan de erg ijle lucht in het hooggebergte. Zo onrealistisch is het dus zeker niet dat een combinatie van bio- en ruimtetechnologie ons op andere planeten brengt. NASA onderzoekt nu bijvoorbeeld of astronauten schimmels kunnen meenemen die dienen als bouwstenen voor een habitat. Op de maan zou je met het regoliet daar, een combinatie van stof en gruis, leefbare plekken uit 3D-printers kunnen maken.”

Waarom zouden wij een interplanetaire soort worden?

“Omdat het zo sterk in ons zit om steeds verder op verkenning te gaan. De eersten die op Mars zullen verblijven, leven nu al. We kunnen niet op aarde blijven. Het primitieve leven heeft ook het comfortabele water verlaten, waardoor wij er nu zijn. Het zou ook stom zijn dat wij zoals de dinosauriërs 65 miljoen jaar geleden niet in staat zouden zijn om ons tegen een meteorietinslag te wapenen. We hechten veel belang aan onze geschiedenis, soort en cultuur. Als we dat willen veiligstellen, zullen we wel moeten de ruimte ingaan. Mogelijk zijn we trouwens al een interplanetaire soort.”

Pardon?

(lacht) “We weten nog altijd niet hoe het leven hier is ontstaan en of het hier is ontstaan. Mogelijk gebeurde dat in een ander zonnestelsel en is het hier via een ingeslagen asteroïde beland. Het zou dan niet vreemd zijn dat wij ons op onze beurt weer in het heelal verspreiden.”

NASA en SpaceX werken nu samen aan Artemis, de nieuwe maanexpeditie. Waarom nu pas?

“De Koude Oorlog was een krachtige drijfveer om de prestigieuze race naar de maan te winnen. Nadien verslapte de motivatie. De problemen met de Space Shuttle in de jaren 80 gaven het enthousiasme voor bemande ruimtevaart ook een knauw. Nu leeft de maanexploratie op dankzij technologische ontwikkelingen. In de jaren 60 konden we naar de maan en terug, maar we konden er niet verblijven. Nu kunnen we met 3D-printers schuilplaatsen maken en zuurstof uit het water halen. Ten tijde van de Apollo-missie wisten we niet eens dat er water op de maan is.”

Moeten we de ruimte in omdat we er hier een boeltje van maken?

“Het is eerder omgekeerd. De klimaatopwarming is een grote ramp die we onder controle moeten krijgen als we de vruchten van de verdere ruimte-exploratie willen plukken. Als het hier misloopt, kunnen we ook niet zomaar naar een andere planeet verkassen. Mars kan geen aarde 2.0 worden. Het zal eerder een nederzetting zijn, een extra continent worden om van daaruit kennis en ervaring op te doen om nog verder te kunnen reizen.”

“Wij mogen trots zijn op ons technologische vernuft, maar een grote fout is onszelf overschatten en denken dat we alles naar onze hand kunnen zetten. Dat kunnen we niet, zoals de pandemie toont. We zouden de aarde moeten kunnen zien als ons ruimteschip dat samen met de zon met 800.000 kilometer per uur rond het centrum van de Melkweg cirkelt. Het moet in goede staat zijn om nog verder nog meer te kunnen ontdekken.”

In het licht van de pandemie en de klimaatcrisis voelt ruimtevaart toch aan als luxe.

“Het is nochtans essentieel om vooruitgang te forceren. Zo dreigt er een grondstoffentekort. Wel, op planetoïden zijn die zeldzame ertsen en mineralen die we nodig hebben voor de vierde, groene industriële revolutie veelvuldig aanwezig. Of stel dat we in de komende decennia kernfusie beheersen, dan vinden we de basisbrandstof helium-3 massaal op de maan. Vervuilende fabrieken en industriële processen zou je ook naar ruimte kunnen verplaatsen.”

“Ruimtevaart kan ons ook psychologisch helpen. Het is geen toeval dat ruimtevaarders vaak terugkeren als klimaatactivist. In de ruimte voel je hoe kwetsbaar en uniek onze planeet is. Hoe meer mensen dat befaamde overview effect ervaren, hoe meer teamgeest en innerlijke motivatie om dat moederschip te koesteren en om ons niet te verliezen in eigenbelang en geruzie. Alle wereldleiders zouden eens twee weken in de ruimte moeten verblijven. Als je dat blauwe knikkertje ziet hangen, dringt heel sterk binnen dat het behoud daarvan alles overstijgt en we als één team moeten handelen.”

Dreigen eigenbelang en machtsspelletjes, de mens kennende, toch niet de bovenhand te krijgen?

“Ja, dat risico is aanzienlijk. Je voelt de competitie nu. Alle grootmachten en nieuwe spelers als India en de Verenigde Arabische Emiraten bereiden missies naar de maan en Mars voor. Nieuwe bedrijven zetten in op grondstoffenwinning in de ruimte. De economische belangen zijn enorm en er is geen wettelijk kader dat bepaalt aan wie ruimtegrondstoffen toekomen. Nu, aan de start, hebben we nog alle kansen om dat in goede banen te leiden. Maar zal dat ook gebeuren?”

U zette alles op alles om astronaut te worden, inclusief een diploma natuurkunde, piloot en brevetten in diepzeeduiken, alpinisme en acrobatievliegen. Maar in 2008 raakte u niet door de ESA-selectie voor astronauten. Uw droom lag aan diggelen?

“Zo zie ik dat niet. Ik besefte dat de kans om het te halen zeer klein is, dus dat was geen reden om mijn passie los te laten. Twee jaar later was ik commandant tijdens een Mars-simulatie in Utah. Met mijn Space Training Academy train ik toekomstige ruimtevaarders. Er zijn allerlei manieren om mee te werken aan het toegankelijker maken van ruimteverkenning.”

“Mijn ontmoeting met Richard Branson heeft me erg geïnspireerd om dat pad in te slaan. Ook hij wilde naar de maan, maar hij had niet het juiste profiel om professioneel astronaut te worden. Met Virgin Galactic blijft hij toch trouw aan zijn jongensdroom. En brengt hij mijn kinderdroom dichterbij. We nemen nu nog geen raket zoals we een vliegtuig nemen. Maar de private ruimtevaartbedrijven van pioniers als Branson, Jeff Bezos (Blue Origin) en Elon Musk (SpaceX) slaan nu met de klassieke ruimtevaartbedrijven de handen in elkaar. Daardoor komt die evolutie nu wel in een stroomversnelling.”

“Er zullen vluchten zijn tot net aan de rand van de dampkring, maar ook meerdere rondjes rond de aarde op een grotere hoogte als die van het ISS komen eraan. Dat laatste plant SpaceX in de herfst met de Inspiration 4. De Japanse zakenman Yusaku Maezawa heeft een SpaceX-raket van de volgende generatie gecharterd om mee rond de maan te vliegen. Er zullen privé-astronauten nodig zijn en ik zie mezelf wel als gids op dat soort vluchten.”

Is ruimtetoerisme niet al helemaal een uitspatting nu er op aarde zoveel branden te blussen zijn?

“Zo zie ik dat niet. Het is ingebed in ruimte-exploratie en het kan een nieuwe economische sector worden. Ik kijk niet naar die mensen als verwende kinderen en in mijn opleidingen bied ik hen niet alleen praktische training zoals een Zero Gravity Flight maar ook inzicht in het belang van ruimteonderzoek. Voor mij zijn zij ruimte-ambassadeurs die hun ervaring zullen uitdragen. Ik ben ervan overtuigd dat een CEO die onze bol vanuit de ruimte zag, zijn bedrijf vanuit een andere visie zal gaan leiden. Door hun voorzet zal dit alles ook veel toegankelijker worden. De luchtvaart was eerst ook enkel voor avonturiers en superrijken.”

U beschrijft hoe ruimte-exploratie een spirituele verrijking kan zijn. Wetenschap en religieuze gevoelens sluiten elkaar niet uit?

“Er zijn in ieder geval gelovige wetenschappers. Zelf geloof ik niet in een god. Maar ik ben aan mijn wetenschappelijke opleiding begonnen met het idee dat ik zo zou leren over hoe de wereld in elkaar zit. Veel maar niet al mijn vragen zijn beantwoord. Door zoveel met de ruimte bezig te zijn, ben ik me erg bewust geworden van het feit dat we deel uitmaken van een groter geheel waarover we niet alles kunnen weten en waar we dus ook een zekere nederigheid tegenover moeten hebben. Het heeft me een ontzag gegeven voor de natuur en onze plaats daarin en tegelijkertijd een gevoel van diepe verbondenheid met dat geheel gegeven.”

Hoe zit het nu met de zoektocht naar buitenaards leven?

“We begrijpen stilaan hoe het leven ontstaan zou kunnen zijn, maar de definitie van leven verruimt zich, want we ontdekken levensvormen in omstandigheden waarvan we nooit dachten dat die levensvatbaar waren. Ik acht de kans dus groot dat we andere levensvormen vinden. Bijvoorbeeld in de oceanen rond één van de manen van Saturnus of Jupiter. Of op een van de meer dan 4.500 exoplaneten die tot nu toe zijn gevonden. Toen ik studeerde wisten we niet eens of die bestonden. Communicatie met dat ander leven zal wel niet evident zijn. De buitenaardse wezens met hypergesofisticeerde communicatiemiddelen uit Hollywood scheppen erg verkeerde verwachtingen. Denk eerder aan communiceren met dieren of planten.” (lacht)