België kan bijna 6 miljard euro aan Europese subsidies krijgen voor relanceplan, maar wie zal dat betalen?

Vorige zomer bereikten de Europese regeringsleiders na vier dagen en nachten onderhandelen een historisch akkoord over het Europese Herstelfonds. Historisch door de omvang: een totaal bedrag van 750 miljard euro. En ook door de manier waarop de EU aan dat geld wil geraken. 

Voor de "gewone" meerjarenbegroting (om landbouwsubsidies en dergelijke te betalen) doet de EU voornamelijk een beroep op bijdragen van de lidstaten, die dan worden herverdeeld (waarbij arme landen meer subsidies krijgen dan rijke landen). 

Voor dit nieuwe Herstelfonds moeten de lidstaten (op dit ogenblik) geen extra bijdrage leveren, want de EU gaat dit geld lenen op de financiële markten. Dit is nog nooit eerder op deze schaal gebeurd.  Het bedrag van 750 miljard euro is nog uitgedrukt in "prijzen van 2018". Omgerekend naar de huidige prijzen gaat het om een bedrag van 800 miljard euro. 

Vanaf de tweede helft van dit jaar, tot eind 2026, wil de Europese Commissie ongeveer 150 miljard euro per jaar gaan lenen.  Vervolgens krijgen de lidstaten hun deel, in de vorm van subsidies of leningen. Ze krijgen het geld pas wanneer ze bepaalde mijlpalen of doelstellingen hebben behaald. De Europese Commissie en de andere lidstaten oefenen daarop controle uit. 

De EU heeft op de financiële markten een erg hoge waardering, en kan aan zeer lage - zelfs negatieve - rentevoeten lenen. Om die gunstige status op de financiële markten te verzekeren, hebben de 27 lidstaten zich garant gesteld tot 2058. Tegen dan moet alles wat geleend is terugbetaald zijn. De eerste schijven worden pas terugbetaald in 2028. Er is dus nog tijd om op zoek te gaan naar middelen om die afbetalingen te doen. 

Dit slaat overigens alleen op de subsidies die lidstaten krijgen uit het Herstelfonds  (390 miljard euro).  Lidstaten die geld lenen uit het Herstelfonds (daarvoor is 360 miljard beschikbaar), moeten dat  geld uiteraard zelf terugbetalen aan de Europese Unie. Voor sommige landen kunnen die goedkope leningen interessanter zijn dan zelf geld te gaan lenen op de financiële markten. 

De Europese Unie heeft de beslissing over hoe het geleende geld moet worden terugbetaald voor zich uit geschoven. De Europese Commissie schat dat er ongeveer 15 miljard euro per jaar gevonden moet worden. In juni gaat de Commissie enkele voorstellen doen. 

Er wordt gedacht aan een koolstoftaks op producten die worden ingevoerd uit landen die een minder streng klimaatbeleid hebben dan de EU. Ook een taks op grote digitale bedrijven behoort tot de mogelijkheden. Of een taks op financiële transacties. 

Al deze ideeën hebben één ding gemeen: het zal heel moeilijk zijn om er de 27 lidstaten op één lijn over te krijgen. Sommige lidstaten vinden het geen goed idee om de opbrengst van zulke taksen aan de EU over te dragen. Of ze vinden de taksen zelf een slecht idee. Zodra één land dwars ligt, kan er van een nieuwe inkomstenbron voor de EU geen sprake zijn.  

Wanneer er geen nieuwe inkomsten gevonden worden, zal elk land zijn bijdrage aan het EU-budget moeten verhogen. Ofwel moet er bespaard worden op uitgaven uit het EU-budget, zoals landbouwsubsidies of Erasmusbeurzen. 

Over één nieuwe inkomstenbron is er wel al een akkoord. De 27 lidstaten gaan elk een "plasticbijdrage" betalen. Die wordt berekend op de hoeveelheid niet-gerecyleerd plastic verpakkingsafval van elk land. Voor België bedraagt dit ongeveer 150 miljoen euro per jaar. Ofwel betaalt België dit met belastinggeld van alle burgers en bedrijven, ofwel voert men een of andere vorm van plastictaks in. 

Al die nieuwe inkomsten worden ook wel eens "Europese belastingen" genoemd. Dit wekt de indruk dat we, behalve aan de gemeente, de provincie, de Vlaamse overheid en de federale overheid, nu ook aan "Europa" belastingen gaan betalen. Dat is eigenlijk niet het geval. 

Er bestaat geen Europese fiscus die deze belastingen gaat innen. Dat gebeurt door elke lidstaat zelf, en die stort de opbrengst dan door aan de EU. De lidstaten spreken wel onderling af om dat op dezelfde manier te doen. 

Ook cruciaal:  elk land heeft het recht om zich te verzetten tegen de invoering van zulke "belastingen". Niet alleen de regeringen, maar ook hun parlementen. Want  voor de invoering van nieuwe inkomstenbronnen voor de EU geldt een loodzware procedure: het "eigenmiddelenbesluit" moet door elk nationaal parlement van de 27 lidstaten worden goedgekeurd.  

Bij ons keurde de Kamer van Volksvertegenwoordigers op 11 maart dit besluit goed.  Voor het Europese Herstelfonds is die ratificatieprocedure in 19 landen afgelopen, het is wachten tot alle 27 landen klaar zijn. Pas dan kan de EU geld gaan lenen op de financiële markten.  

In dit besluit is alleen de nieuwe plasticbijdrage opgenomen. Wanneer er een akkoord wordt bereikt over nieuwe inkomstenbronnen, moet een aangepast besluit worden voorgelegd aan alle nationale parlementen. 

De bedoeling van het Europese Herstelfonds is om de Europese economie snel te doen herstellen van de klap van de coronacrisis. De investeringen moeten onder meer gaan naar projecten die de digitalisering ondersteunen, of de overgang naar een klimaatneutrale economie mogelijk maken. 

Volgens een recente berekening zou er door het plan 1,5 tot 4,1% meer economische groei kunnen zijn, voor de EU als geheel. Welk land het meest zal profiteren, valt af te wachten. 

Door economische groei komen er meer jobs, moet de overheid minder uitkeringen betalen, en komen er meer belastinginkomsten binnen. In het meest optimistische scenario betaalt dit hele plan zichzelf dus terug.