‘Billie Eilish lijkt te willen zeggen: wat ik ook draag, nee blijft nee’

Het was in eerste instantie de compleet nieuwe look van Billie Eilish op de cover van Vogue UK die een heuse schokgolf op sociale media veroorzaakte. De zangeres, nog steeds maar negentien, heeft haar lichaam de voorbije jaren steeds vakkundig verstopt onder baggy sweaters en losse broeken, omdat ze van dat lichaam geen gespreksonderwerp wilde maken. Deze keer niets daarvan: de zangeres doste zich voor haar covershoot uit in een roze korset, en draagt latex handschoenen en hakken. Met blonde haren ook, haar haarkleur die ze al eerder toonde, maar die haar “meer als een vrouw laat voelen”.

We zouden bijna vergeten dat er naast de veelbesproken beelden ook een gesprek gevoerd werd. Een gesprek waarin ze het, onder andere, heeft over het grensoverschrijdend gedrag dat ze als minderjarige meemaakte. Dat deed ze trouwens ook al in haar laatste single, ‘Your Power’ – “een open brief aan mannen die hun macht misbruiken”, noemt ze dat nummer.

In detail treedt ze over haar ervaringen liever niet. Dat hoeft ook niet, vindt ze: grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld zijn een systematisch probleem, vindt Eilish. “Ik ken geen enkel meisje of vrouw die nog niet in een ongemakkelijke situatie terechtkwam, of die iets afschuwelijks meemaakte. En ook van jongens wordt geregeld misbruik gemaakt.”

“Grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld zijn een systematisch probleem omdat zelfs vrouwen en meisjes die níét geconfronteerd worden met verkrachting hun leven gaan inrichten naar het mogelijke gevaar”, zegt Liesbeth Kennes, expert seksueel geweld. “Het klassieke voorbeeld zijn meisjes die na het uitgaan niet meer alleen naar huis mogen fietsen, terwijl dat bij mannelijke leeftijdgenoten meestal geen probleem is.”

Slachtoffers zwijgen vaak

Volgens Kennes hebben #MeToo (internationaal) en #wijoverdrijvenniet (bij ons) wel degelijk hun effect gehad om seksueel geweld meer bespreekbaar te maken. Toch blijft seksueel geweld ook in Vlaanderen een knoert van een probleem. Zo lopen er dagelijks ongeveer tien aangiftes van verkrachting binnen in België, en naar schatting onderneemt 90 procent van de slachtoffers uiteindelijk geen juridische stappen. “Je moet dus rekenen op ongeveer honderd gevallen per dag in ons land, gaande van kinderen tot volwassenen tot oudere mensen. Dat zijn heel ernstige cijfers.”

Het kan bovendien iedereen overkomen, stelt Eilish in Vogue. “Het maakt niet uit hoe sterk of slim je bent, er kan altijd misbruik van je gemaakt worden. Zelfs zelfverzekerde meisjes kunnen zich plots in een situatie bevinden waarbij ze merken dat ze eigenlijk misbruikt worden.” Veel van die situaties beantwoorden bovendien niet aan het clichébeeld van verkrachting, weet Kennes. “Uit onderzoek weten we dat seksueel geweld vooral gepleegd wordt door vrienden, partners of ex-partners. Het zijn vaak rommelige situaties waarbij sommige handelingen wel met toestemming gebeurden, waardoor slachtoffers beginnen twijfelen aan zichzelf, en aan hun rol in het geweld dat hen werd aangedaan. Daarom is het zo belangrijk dat we dat beeld bijstellen.”

“Schuld en schaamte zie ik ongeveer bij elk slachtoffer terugkomen, zelfs als ze niet heel erg getraumatiseerd zijn”, vertelt Kennis. “In de ergste gevallen kunnen mensen zelfs niet meer slapen, omdat hun lichaam zich voortdurend voorbereidt op mogelijk gevaar. Die klachten kunnen zelfs maandenlang aanslepen. Andere mensen zijn dan weer sneller geïrriteerd, of schrikken als hun partner of kind een plotse beweging maakt. In zulke gevallen is het heel belangrijk dat mensen psychologische hulp zoeken.”

Nee blijft nee

Eilish is niet de eerste popster die zich uitspreekt tegen seksueel geweld; heel wat mannen en vrouwen – onder wie Kesha en Lady Gaga – gingen haar al voor. Hebben zulke celebrity statements impact, of gaan ze hun doel voorbij? Volgens Sofie Van Bauwel, professor mediastudies aan de UGent, zijn dit soort getuigenissen absoluut waardevol: “Heel veel mensen die vandaag grensoverschrijdend gedrag meemaken, gaan die ervaringen niet snel delen of zoeken geen hulp. Wanneer er een verhaal circuleert waarmee ze zich kunnen identificeren, gaan ze zich misschien wat hen overkomt eens kritisch bevragen. Mensen kunnen zich er minder alleen door voelen, en het kan hen misschien zelfs aanzetten om juridische stappen te ondernemen.”

Kennes sluit zich daarbij aan: “Na grensoverschrijdend gedrag of seksueel geweld voelen slachtoffers vaak een enorme schaamte. Wanneer ze dan horen dat iemand naar wie ze opkijken een gelijkaardige situatie meemaakte, kan het hen milder voor zichzelf maken.” 

Dat de zangeres voor de verandering met decolleté op de cover van een internationaal modeblad staat, doet daar geen afbreuk aan. “Je lichaam tonen zou geen enkel respect van je mogen afnemen”, laat de zangeres optekenen in Vogue UK. Ook Van Bauwel ziet vooral een krachtig statement in de vestimentaire keuze en de daaraan gekoppelde boodschap van Eilish: “Ze lijkt te willen zeggen: wat ik ook draag, een nee blijft een nee. Het is niet omdat je je decolleté laat zien, dat je daarom ongewenst gedrag uitlokt.”