‘Testevenementen buiten? Dat is de ironie voorbij’

Nog voor hij in 2003 zijn debuutplaat See You Naked uitbracht, studeerde Sioen (41) marketing. “Tijdens de eerste les vroegen ze aan de studenten: wat willen jullie doen als je je diploma haalt? Er waren veel fils à papa die het bedrijf van hun ouders zouden overnemen. Ik schreef op: ‘Ik wil de cultuur in België bevorderen’.”

En zo geschiedde. In januari 2020 bracht Sioen – op zijn identiteitskaart staat Frederik Sioen, “maar eigenlijk noemt alleen mijn moeder mij Frederik” – zijn zevende plaat uit, Messages of Cheer & Comfort. In maart legde corona de volledige cultuursector plat. “Er zijn een veertigtal optredens die altijd maar verzet worden. Onze Nederlandse tournee Sioen Plays Graceland is nu net weer verplaatst van oktober 2021 naar 2022. Dat heeft financiële gevolgen voor heel wat mensen – we zitten normaal gezien met veertien man op de baan. Maar ik ben de laatste om te klagen, want ik heb nu een job.”

In maart ging hij aan de slag als coördinator van het Gents Kunstenoverleg, en sinds afgelopen zomer is Sioen ook het gezicht van de Crisiscel Cultuur, die de cultuursector zo ongeschonden mogelijk door de crisis probeert te loodsen. “Mijn vriendin was blij dat ik me nuttig kon maken”, zegt hij. “Als ik die hele lockdown hier thuis had zitten niksen, was ik de muren opgelopen en een ambetant bazeke geworden.”

Sociaal engagement heeft er altijd al in gezeten bij Sioen, de zoon van een psychologe en de directeur van een muziekschool: hij was één van de bezielers van de 0110-concerten tegen racisme en voor verdraagzaamheid, om het bekendste voorbeeld te geven. “Maar ik zou liever minder bij de kabinetten lobbyen en wat meer op de planken staan, voor alle duidelijkheid.”

Hoe verloopt dat lobbyen?

“Als muzikant wil je eigenlijk niet altijd hetzelfde liedje opnieuw spelen. Maar dat is wel wat met de crisiscel moeten doen: altijd hetzelfde verhaaltje herhalen, de meerwaarde van cultuur benadrukken, en uitleggen hoe het veilig kan. Soms dreig je dan wel de moed te verliezen. Voor ons is het evident hoe essentieel cultuur is voor onze samenleving, maar blijkbaar moeten we dat aan beleidsmakers nog altijd uitleggen.”

In juni zijn culturele evenementen weer mogelijk, maar er kwam bij het laatste Overlegcomité geen perspectief voor de zomer. “Onbegrijpelijk”, noemde u dat.

“We waren teleurgesteld, omdat alles besproken was met de virologen en met coronacommissaris Pedro Facon. Het plan was rond, maar er was blijkbaar een aarzeling op politiek niveau om ook echt door te zetten. Het was al een huzarenstukje om alle mensen in de cultuursector samen te krijgen in de Crisiscel. Al die verschillende meningen en al die verschillende belangen, van de artiesten over de werkgevers tot de commerciële festivals: het is niet evident om iedereen op één lijn te krijgen. Nu hadden we ook samengezeten met de trouw- en beurzensector en met sportfederaties als de Pro League, Golazo en Flanders Classics. Als je dan het nieuws van dat Overlegcomité verneemt, is dat een heel bittere pil om te slikken.”

“Het laatste wat we willen, is perspectief geven dat we uiteindelijk niet kunnen realiseren”, was de redenering van premier Alexander De Croo (Open Vld).

“Alle begrip daarvoor, want dat jojo-effect is iets dat wij ook enorm vrezen. Maar als het veilig kan, maar het perspectief ontbreekt, wil je ook niet op het laatste moment moeten annuleren, zoals Gent Jazz nu heeft moeten doen. Dat had vermeden kunnen worden.

“Het is nu begin mei. Als je hoort dat er in juni drie miljoen vaccins aankomen, dat er vanaf begin juli al 18-jarigen gevaccineerd worden, begrijp je toch niet dat er voor juli nog geen perspectief wordt gegeven? De zomer is zó belangrijk. De muzieksector bijvoorbeeld draait in een normale zomer 65 procent van haar omzet. Nu zal de situatie verre van rendabel zijn. De betutteling tegenover de cultuursector stoot ons tegen de borst. ”

Wordt er op politiek vlak dan niet naar jullie geluisterd?

“Enkele weken geleden las ik een artikel waarin aan de voorzitters van de Vivaldi-partijen werd gevraagd naar oplossingen voor korte termijn. Geen enkele voorzitter bracht daarbij cultuur naar voren. Men onderschrijft het belang, maar brengt het niet aan als oplossing. Terwijl wij het gevoel hebben dat de samenleving nood heeft aan culturele verbinding. Cultuur en evenementen worden te vaak belicht vanuit de hoek ‘Wat kan er misgaan?’ en te weinig vanuit de hoek ‘Welke positieve effecten kan cultuur hebben?’”

Bij dezen: welke positieve effecten kan cultuur hebben?

“De samenleving zit al een jaar in een soort angstpsychose. Veel mensen zijn bang of voelen zich eenzaam. Cultuur is daar een remedie tegen. Cultuur is een magneet voor sociale interactie. Cultuur is een tegengif voor de polarisatie. Cultuur brengt een dialoog op gang, tussen mensen van verschillende achtergronden en verschillende generaties. Dat hebben we gemerkt bij Covitesse 6. Als we met artiesten van deur tot deur gingen en je ziet een oud dametje wenen omdat een Turkse hiphopper voor haar een liedje speelt, dan wéét je weer hoe veel cultuur betekent. Dat geeft zo veel moed, zo veel goesting om weer aan de slag te gaan.”

Veel artiesten zitten zonder werk. In De afspraak vertelde je over kunstenaars die aan de voedselbedeling staan en muzikanten die hun instrument verkopen. Hoe zwaar zijn de effecten van de ene lockdown na de andere?

“In Brussel is er nu Feed The Culture. Het zegt veel dat er al een aparte voedselbedeling is voor kunstenaars en artiesten. En zulke verhalen zijn geen unicum. Het gaat trouwens niet alleen over kunstenaars, maar over cultuurwerkers in het algemeen. Er zijn mensen die financieel aan de grond zitten. Die al voor de tweede keer hun lening moeten laten herbekijken. Die hun vaste kosten niet meer kunnen betalen.

“Uit een bevraging van het Gents Kunstenoverleg blijkt dat 60 procent van de bevraagden het in deze periode moet doen met een inkomen van minder dan 1500 euro. Bij een kwart is dat zelfs minder dan 1000 euro. Ik weet niet wat de vaste kosten van jullie lezers zijn, maar zo’n bedrag, daar kom je niet ver mee. Oudere kunstenaars, die niet van het kunstenaarsstatuut (dat in 1999 werd ingevoerd, EWC) hebben kunnen genieten, vallen op een pensioen van 300 of 400 euro. Dat zijn schrijnende verhalen, en ze zijn schering en inslag.”

Acteur Filip Peeters vertelde in Humo dat hij inmiddels een taartenzaak is begonnen en dat hij overweegt om te stoppen met acteren. Dreigt het kunstenveld zo niet leeg te lopen?

“Ik heb schrik voor een braindrain, zeker bij technici. Er zijn veel techniekers die nu in de bouw zijn gaan werken. Als we in het najaar veel activiteiten moeten inhalen, zou het kunnen dat de juiste mensen er niet meer zijn.

“Maar onze sector is ook gelinkt aan passie. En dat ebt niet weg, dat wordt nu nog sterker. Zodra er een werkbaar kader is op opnieuw op te starten, denk ik dat veel mensen wel zullen terugkomen. Al heeft corona ons wel met de neus op de feiten gedrukt. Veel artiesten zaten al in een precaire situatie en moeten hun artistiek werk combineren met een halftijdse job. Dat zal nu nog meer gebeuren.”

Wat met jonge kunstenaars?

“Als je in juni bent afgestudeerd van de academie of van het conservatorium, kun je nergens terecht. Jonge artiesten hebben geen werk, ze hebben geen netwerk, ze kunnen niet meer terugvallen op hun school. Terwijl die eerste vijf jaar na een opleiding zo belangrijk zijn. De doorstroom van het onderwijs naar een carrière in de cultuursector was voor corona al moeilijk. Nu dreigen die mensen uit de kunstensector te verdwijnen, en niet meer terug te keren. Kijk maar naar de muziek, dat is de sector die ik het best ken: succes op een rockrally kan het begin zijn van een carrière van 30 jaar. Maar rockrally’s, showcasefestivals als Eurosonic, dat valt allemaal weg. Ik vrees dat er een grote groep van jong talent is die een lost generation wordt.”

KVS en Toneelhuis mogen nu wel testevenementen organiseren. Is dat het begin van een heropstart?

“Als de overheid testeventementen wil organiseren, oké, dan willen wij daar in meegaan. Maar er zijn drie pertinente vragen: wat wil je weten, wat wil je meten en wie zal dat betalen? Ik kan me inbeelden dat er op het vlak van ventilatie nog extra cijfers nodig waren. Maar testevenementen mogen geen zoethoudertje zijn. Dus laten we hopen dat we nu duidelijke resultaten krijgen. 

“Begin ook niet over testevenementen buiten. Dat is de ironie voorbij: we hebben vorige zomer bewezen dat het kan, en dat het perfect veilig is. Er zijn toen ook veel politici en ministers langs al die coronaproof evenementen gepasseerd. Onze protocollen wordt al sinds vorige zomer ondersteund door Vlaams minister van Cultuur Jan Jambon. We hebben ons label ‘veilig werken’ echt wel al verdiend.”

In Franstalig België deden een aantal cultuurhuizen, tegen de maatregelen in, hun deuren weer open. Hoelang duurt het nog vooraleer het geduld in Vlaanderen op is?

“Wij hebben begrip voor die acties. Want bij ons is het geduld ook óók op. Volledig. De situatie is niet meer uit te houden. Hoe veel verder kunnen we nog onder de grond zakken? We hebben echt nood aan perspectief.

“Wij krijgen de maatregelen van het Overlegcomité niet meer uitgelegd aan onze mensen. Op het terras van de Vooruit mogen vanaf zaterdag honderdentien mensen zitten, vier per tafel. Maar als daar een bandje begint te spelen, moet de Vooruit op datzelfde terras zestig mensen naar huis sturen, want evenementen mogen maar voor vijftig mensen doorgaan.”

Hoe komt het dan dat er in Vlaanderen nog geen acties van burgerlijke ongehoorzaamheid hebben plaatsgevonden?

“In Vlaanderen zijn de steunmaatregelen iets uitgebreider. We hebben hier ook de Crisiscel. Er zijn meer dan 12.000 mensen de nieuwsbrief van Sectorgids Cultuur ontvangen: zo weten mensen dat we hiermee bezig zijn. Dat tempert het ongeduld een beetje. En op lokaal vlak is er in Vlaanderen vaak een goede band tussen de cultuursector en het beleid: die relatie wil men niet schofferen met activisme en burgerlijke ongehoorzaamheid.

“Er is ook een andere cultuur als het op betogen aankomt. In Wallonië groeien ze op met de Franse cultuur, waar betogingen veel vaker gebeuren. Maar puur persoonlijk kan ik wel zeggen dat, als ik het Gents Kunstenoverleg niet mee coördineerde en woordvoerder van Crisiscel was, misschien veel activistischer was geweest de afgelopen maanden. Maar ik voel nu rechtstreeks de kracht van overleg, dat werkt zelfs therapeutisch, als uitlaatklep.”

Het lijkt me wel niet zo’n dankbare job. Had u niet liever aan een nieuw album gewerkt, in plaats van zo’n grote crisis te managen?

“Ik heb een paar livestreams gedaan, en in de zomer en oktober heb ik nog een paar kleine optredens gegeven. Maar verder heb ik al bijna een jaar niet op mijn piano gespeeld. Als ik deze job niet had gehad, denk ik niet dat ik meteen een nieuwe plaat had geschreven. Ik zit niet graag thuis naar een muur te kijken, wachtend op inspiratie. En nu werk ik 60 uur per week: ik heb niet veel tijd om te spelen. Ik heb hier wel nog een drumstel staan, om me af te reageren, tussen alle Zoom-meetings door. En ik doe ook veel kilometers op de fiets. Dat maakt het wat draaglijker, want ik ga soms wel in het rood. Ik moet hier alles voor geven, en ik moet altijd bereikbaar zijn, als woordvoerder.”

Dinsdag zal de telefoon weer roodgloeiend staan, na het Overlegcomité. Wat zijn de verwachtingen?

“Kijk, de vaccinatiegraad stijgt nu heel snel. Hopelijk daalt het aantal ingenomen bedden op intensieve nu ook wat sneller – dat is de tweede parameter waarmee we rekening moeten houden. Ik denk dat er nu minder redenen zijn dan ooit tevoren om ons geen perspectief te geven. Maar dat zeiden we vorige keer ook al. Hopelijk zingen we snel een ander liedje.”