"Viva la Frida": 3e Kahlo-expo in een jaar tijd: waarom is de Mexicaanse kunstenares zo geliefd? 

In het Drents Museum in Assen, in het noorden van Nederland, is een expo geopend met schilderijen en voorwerpen van de Mexicaanse kunstenares Frida Kahlo (1907-1954). Afgelopen zomer waren ook al schilderijen van haar te zien in het Cobra Museum in Nederland en de Sint-Pietersabdij in Gent toonde persoonlijke foto's van de kunstenares.  

Het was de Nederlandse koningin Máxima, van Argentijnse afkomst, die de tentoonstelling "Viva la Frida! Life and art of Frida Kahlo" in het Drents Museum in Assen donderdag opende. Daar zijn 42 kunstwerken van Frida Kahlo te zien, 28 schilderijen en 14 werken op papier, en daarnaast tientallen persoonlijke voorwerpen, zoals kleding, sieraden en beschilderde korsetten.

De schilderijen komen uit het Mexicaanse Museo Dolores Olmedo en de voorwerpen uit het Museo Frida Kahlo (voorheen La Casa Azul, het Blauwe Huis) in Mexico-Stad. Het is al de derde Kahlo-manifestatie in de Lage Landen dit jaar. In het Cobra Museum voor Moderne Kunst in Amstelveen liep tot vorig weekend  "Frida Kahlo and Diego Rivera. A love revolution" en de Sint-Pietersabdij in Gent stelde deze zomer foto's tentoon uit Kahlo's archief

Beschilderd gipskorset, 1944, gips, medische verband en verf, Museo Frida Kahlo © 2021 Banco de México Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, Mexico-Stad/ reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

Veel kans dat je het hoofd van Frida Kahlo al ergens hebt gezien, met de kenmerkende bloemen in het haar, de opvallende oorhangers en vooral de doorlopende wenkbrauwen. Tot zover het cliché. De tragiek en de levenslust van Frida Kahlo blijven tot de verbeelding spreken, ook 67 jaar na haar dood. Waarom zijn zoveel mensen in haar ban?  Is de communiste Frida Kahlo niet te veel een "instagrammable" merk geworden? Wie was ze eigenlijk? Wat schilderde ze?  

Frida Kahlo schildert haar vader Guillermo, foto van Gisèle Freund
Copyright: Agustin Estrada

Wie was Frida Kahlo?

Frida Kahlo (1907-1954) was een Mexicaanse kunstschilderes, dochter van een Mexicaanse moeder en een immigrant uit Duitsland, een professionele fotograaf. Ze leerde zichzelf schilderen “uit verveling”, omdat ze zo vaak ziek te bed lag. Op haar 6e kreeg ze polio en op haar 18e overleefde ze ternauwernood een zwaar ongeluk op de bus. Ze trouwde (twee keer zelfs) met Diego Rivera, die sociaalgeëngageerde muurschilderingen maakte. Hun La Casa Azul of “Blauw huis” was een verzamelplek voor veel kunstenaars en linkse activisten. Zij en haar man hadden allebei relaties met anderen, Frida Kahlo zowel met mannen als met vrouwen. Ze werd maar 47 jaar.

Wat schilderde ze?

Maar liefst 55 zelfportretten schilderde Frida Kahlo, met grote kleurrijke bloemen in het gevlochten en opgestoken haar, in inheemse kleren, vergezeld van dieren en planten. Niet verwonderlijk dat ze zichzelf zo vaak afbeeldde: vanuit haar ziekbed schilderde ze met behulp van spiegels en een speciaal gebouwde schildersezel. Daardoor is het perspectief vaak vreemd, alsof de voorwerpen in het rond zweven. 

Dat Kahlo zoveel “selfies” schilderde kan ook wel te maken hebben met het werk van haar vader-beroepsfotograaf, die zichzelf portretteerde en wist hoe je moet poseren of iemand van zijn beste kant laten zien. 

Het werk van Frida Kahlo is surrealistisch, hoewel ze zelf zei: "Ik schilder mijn realiteit". Het staat bol van symbolen en put uit de volkscultuur van Mexico. Met als altijd weerkerend thema haar eigen gebroken lichaam.

"Het journaal" bezocht eerder dit jaar de foto-expo in Gent. Bekijk de video hier en lees daarna voort:

Videospeler inladen...

Waarom is Frida Kahlo zo populair?

“Iedere generatie vindt wel iets in Frida Kahlo,” zei Patty Delanghe van de Sint-Pietersabdij in Gent. Ze wordt gezien als een stijlicoon dat buiten de lijntjes kleurde en taboes doorbrak. Als een vrijgevochten vrouw die sans gêne een “unibrow”, een doorlopende wenkbrauw laat zien of een snorretje boven haar felrood gestifte lippen, ook op haar schilderijen. Ze droeg etnische juwelen, gewaden van de inheemse Mexicaanse bevolking. Op familiefoto’s poseert ze dan weer in mannenpak. Soms was ze een "genderbender", soms had ze relaties met vrouwen. Feministen en de LGBTQ+-gemeenschap dragen haar op handen. 

Frida Kahlo, De gebroken zuil, 1944, olieverf op doek op masoniet, Museo Dolores Olmedo, Mexico City © 2021 Banco de México, Ciudad de México/ reproductie toegestaan door het Instituto Nacional de Bellas Artes y Literatura, 2021

Frida is haar werk en haar werk is Frida

Ongetwijfeld speelt ook haar tragiek een rol. Haar gezondheid was slecht, haar lichaam kapot. Een slecht been als gevolg van de kinderverlamming en vervolgens een versplinterd bekken en een beschadigde ruggengraat door het busongeluk, waarbij een stang zich door haar onderlijf boorde. Een leven lang pijn lijden, dat lees je in haar werk dat soms op een koortsdroom lijkt. 

Als gevolg van het ongeval kon Frida Kahlo geen kinderen krijgen. Ze raakte wel een aantal keren zwanger, maar dat eindigde in abortus, omdat de foetus misvormd was, of in een miskraam. Die vrouwelijke ervaring zit in al haar doeken, en dikwijls heel expliciet, met navelstrengen, foetussen, bloed of moedermelk. “Frida Kahlo is haar werk en omgekeerd,” zei Patty Delanghe van de Sint-Pietersabdij van Gent.

Ook de bohémien in Frida Kahlo spreekt tot de verbeelding. Samen met Diego Rivera was ze de spil van een internationale groep kunstenaars en politieke activisten: fotografen Nickolas Muray, Man Ray, Tina Modotti, de Sovjetbanneling Leon Trotski. Dat ze in haar beeldtaal en verschijning uitdrukkelijk verwees naar de inheemse bevolking van Mexico was al even uitzonderlijk voor een vrouw uit de "betere" klasse.

Waarom heb ik voeten nodig als ik vleugels heb om te vliegen?

Frida Kahlo

Sommigen doen wat schamper over de aantrekkingskracht van Frida Kahlo. Het blad Vanity Fair noemde haar ooit "een politiek-correcte heldin voor elke gekwetste minderheid”. Maar blijven schilderen en scheppen ondanks zware tegenslag: die levenslust die het leed overstijgt inspireert nog steeds. In de categorie zelfhulpboeken verscheen dit voorjaar ook de Nederlandse vertaling van “What would Frida do?" van Arianna Davis: levensadvies van iemand die al 67 jaar dood is.

Copyright: Agustin Estrada

Hoe populair is Frida Kahlo?

Frida Kahlo is de vrouwelijke kunstenaar met de meeste volgers op Instagram: 1,2 miljoen, niet slecht voor iemand die al 67 jaar dood is, maar misschien wel een adept van de sociale media was geweest als die toen al hadden bestaan. Ze was vorig jaar in 29 landen de vaakst gegoogelde kunstenaar. Enkel Leonardo da Vinci doet beter. 

Tentoonstellingen van Frida Kahlo zijn steevast publiekstrekkers.  In 2010 was er in Brussel een expo en die was, na Keith Haring en Michaël Borremans, de drukst bezochte in de geschiedenis van Bozar, met 118.000 belangstellenden. Bekijk het Journaalverslag hier:  

Videospeler inladen...

Kahlo schilderde zo’n 200 werken. De meeste daarvan zitten in musea en behoren tot het Mexicaanse nationale erfgoed. Hoogst zelden wordt er nog een werk geveild, en dan spreken we over miljoenen. In 2020 ging een klein werkje onder de hamer bij Sotheby’s voor 2,7 miljoen dollar. Christie's veilde "Portrait of a Lady in White" voor 5,8 miljoen dollar in 2019. In 2016 bracht "Dos Desnudos en el Bosque (La Tierra Misma)" 8 miljoen op. 

En buiten het museum?

Frida Kahlo is al langer de chouchou van beroemdheden. Madonna bezit enkele werken, een zelfportret met aapje en het beroemde schilderij “My birth”, waarin een vrouw met bedekt bovenlijf een volwassen Kahlo aan het baren is. “Wie dit schilderij niet graag ziet kan mijn vriend niet zijn,” zei Madonna ooit. Ze weigerde het wel uit te lenen voor een tentoonstelling in Detroit. Ook andere beroemdheden van nu wanen zich een beetje Frida; Beyonce bezoekt tentoonstellingen en verkleedt zich al eens met bloemen in het haar. 

Kahlo's leven werd verfilmd in 2002 met Salma Hayek in de hoofdrol. En er zijn tal van documentaires over haar leven en werk gedraaid. Haar kleurrijke gewaden en accessoires inspireren mode-ontwerpers van Jean-Paul Gaultier tot Givenchy. In 2017, 110 jaar na haar geboorte, verkleedden 1.100 mensen zich als Kahlo, een stunt van het Dallas Museum of Art, goed voor het Guiness Book of Records.

Wie verdient er aan de Fridamanie?

Haar gezicht staat op sokken, sneakers en koffiekoppen. De Britse oud-premier Theresa May kreeg ooit vragen toen ze een heel opzichtige armband met afbeeldingen van Kahlo droeg. Een Tory-politica die hulde brengt aan een communistische kunstenares?

Mattel bracht in 2018 een Frida Kahlo-barbiepop uit, in een reeks van “Sheroes” of vrouwelijke helden, maar dan wel zonder unibrow en met lichtere ogen. De Frida-barbie kwam er niet zonder juridisch gebakkelei.

Frida Kahlo had geen kinderen en de rechten op haar afbeeldingen zijn een juridisch kluwen. Het gebruik van haar naam en afbeelding was volgens Mexicaans recht beperkt tot 50 jaar na haar dood. In 2004 werd een Amerikaans bedrijf opgericht, de Frida Kahlo Corporation of FKC, dat het recht op haar afbeeldingen verwierf en allerlei spullen op de markt brengt, tot tequila toe. Eerst gebeurde dat in samenwerking met een nicht van Kahlo. Nu lopen er rechtszaken van de FKC tegen verdere familieleden en ook tegen kunstenaars die zelf aan de slag willen gaan met afbeeldingen die naar Frida Kahlo verwijzen.  

Frida Kahlo, net als haar man lid van de communistische partij van Mexico, is ironisch genoeg een verhandelbaar merk geworden.

En de foto's?

Frida Kahlo was een verzamelaar van àlles, ook van foto’s. In haar collectie zitten er niet minder dan 6.000: materiaal van haar vader, documentaire foto’s van haar man Diego Rivera, op reis in de Sovjetunie of op bezoek in de Amerikaanse Fordfabrieken. En ook beelden van beroemde fotografen: Brassaï, Man Ray, Tina Modotti, Gisèle Freund, Nickolas Muray. De collectie foto’s zat tientallen jaren opgeborgen in de badkamer van het “Blauwe huis” in Mexico.

Copyright: Agustin Estrada

Sinds 2009 reizen de foto’s de wereld rond en eerder dit jaar waren ze voor het eerst te zien in België, in de Sint-Pietersabdij in Gent. Het zijn kwetsbare beelden van Frida in haar ziekbed, met verbanden en tractiesystemen. Heel privé, toch? Heidi Lenaerts, Klara-presentatrice en Frida Kahlo-kenner weerlegt dat in een gesprek in "Culture Club" op Radio 1: "Ze heeft haar hele levensverhaal aan ons getoond; ze vertelde alles in haar werken. Ik denk dat ze het ook niet erg zou gevonden hebben. Ze hield ook altijd de regie over haar foto's en de manier waarop ze recht in de lens keek."

Patty Delanghe: “Foto’s waren zeer belangrijk voor Frida Kahlo. Ze had er een emotionele band mee, bewaarde ze, verknipte ze soms, drukte er kussen op.” In Gent zijn hier en daar afdrukken van haar felrode lippenstift te zien. “Vooral in tijden dat ze in bed lag te recupereren hield ze de foto’s van geliefden dicht bij zich.”

Via de foto’s maak je een reis door haar leven

Tegelijk zijn de foto’s vaak een rechtstreekse inspiratie voor haar werk. De huwelijksfoto van haar ouders duikt op in een schilderij. De blazende zwarte kat op een foto van Martin Munkácsi zit later op de schouder van Frida in een zelfportret. Gent laat de originele foto’s corresponderen met reproducties van de schilderijen van Kahlo. “Haar beeldend werk begrijp je beter door naar de foto’s te kijken,” zegt Patty Delanghe.   

Meest gelezen