Moet u zich schuldig voelen voor die spotgoedkope vlucht? ‘Vaak is er gewoon geen alternatief’
De grenzen zijn pas weer geopend, of we worden weer om de oren geslagen met flashdeals en vliegtuigtickets aan dumpingprijzen. Is het als reiziger nog ecologisch verantwoord om even lustig te vliegen als voor de pandemie?
De vaccinatietrein raast verder en de vakantie komt er stilaan aan. Dat noopt tot reizen, niet het minst omdat vliegtuigmaatschappijen de drempel voor een tripje naar de zon wel erg laag maken. Een enkeltje naar Zagreb? 5 euro bij Ryanair. Ook voor een vliegreis naar Praag (10 euro) of zelfs Marrakech (17 euro) kom je er goedkoop vanaf. Dat verbaast luchtvaartspecialist Andrew Murphy van de Europese koepelorganisatie Transport & Environment niet. “Veel luchtvaartmaatschappijen en luchthavens konden tijdens de pandemie op extra overheidssteun rekenen. En veel mensen hebben de afgelopen maanden geld gespaard en willen dat nu weer spenderen. Vooral korte-afstandsvluchten binnen Europa leven daardoor weer sterk op.”
Aangezien zakenreizen nog op een laag pitje staan, moeten maatschappijen wel alles inzetten op toeristische vluchten. Gevolg is dat de maatschappijen zich allemaal op dezelfde bestemmingen richten, wat de concurrentie vergroot en de prijs doet zakken. Bovendien is het nog altijd voordeliger om tickets goedkoop te verkopen dan met een halfleeg vliegtuig de oversteek te maken.
En zo zijn de spotgoedkope vliegtickets helemaal terug van weggeweest. Alleen: was deze pandemie niet het uitgelezen moment om de manier waarop we ons verplaatsen te herdenken? Dat het coronavirus zich zo snel over de wereld kon verspreiden, kan bovendien niet los gezien worden van de jarenlange expansie van het luchtverkeer. “Mensen die dachten dat corona een nieuwe wereld ging scheppen en massatoerisme zou eindigen, die komen toch van een kale reis terug”, zegt wetenschapsfilosoof Maarten Boudry (UGent). “Dat was voorspelbaar. Mensen hebben nu eenmaal nood aan reizen. En nu misschien meer dan ooit, nadat we met een maandenlange opgekropte reisbehoefte zitten.”
De vraag is of dat of dat per se met goedkope retourvluchtjes moet. Want wie voor enkele euro’s naar Tsjechië vliegt, kan dat alleen omdat hij amper de maatschappelijke kosten draagt voor de uitstoot van broeikasgassen of luchtvervuiling. Op kerosine worden namelijk nog steeds geen belastingen betaald.
Dat het vliegtuig nemen nochtans een pak vervuilender is dan bijvoorbeeld de trein, laat de website Ecopassenger mooi zien. Voor een trip van Brussel naar Barcelona stoot je met het vliegtuig per passagier 101,8 kg CO2 uit, terwijl dat met de trein slechts 14,7 kg is. Reken je de al even schadelijke niet-CO2-emissies erbij, zoals waterdamp, ozon, roetdeeltjes of stikstokoxiden, dan kom je voor het vliegtuig al op een uitstoot van 229,1 kilogram. Dat vertegenwoordigers uit de luchtvaart er vaak op wijzen dat de sector slechts voor 2 á 3 procent van de wereldwijde uitstoot zorgt, leidt dus af van het feit dat die niet-CO2-emissies bij vluchten minstens zo schadelijk zijn voor de opwarming van de aarde.
Weinig alternatieven
Moeten we ons dan schuldig voelen als we de verleiding niet kunnen weerstaan om het vliegtuig te nemen? “Dat vind ik niet", zegt mobiliteitsexpert Laurien Spruyt (Bond Beter Leefmilieu). “Het is de taak van de overheid om een beleid te voeren dat de meest klimaatvriendelijke keuze de meest evidente maakt voor mensen. Je kunt moeilijk van iedereen verwachten dat ze zelf gaan opzoeken hoeveel vervuilender het vliegtuig is dan andere transportmiddelen.”
Nochtans zien we in andere sectoren hoe individuele keuzes, zoals minderen in vleesconsumptie, wel tot verandering kan leiden. “Individuele gedragswijziging is vooral nuttig als er alternatieven voorhanden zijn", zegt Boudry. Bij vlees weten we bijvoorbeeld dat kip eten minder vervuilend is dan rundvlees, en er zijn inmiddels genoeg plantaardige alternatieven die steeds lekkerder en betaalbaarder worden. “Maar wat reizen betreft is er voor vele bestemmingen gewoon geen alternatief. Ik ben zelf vorig jaar met de trein naar Noorwegen gegaan, en ik was toch twee dagen onderweg. Daar zijn dus limieten aan.”
Volgens de filosoof is iemand vliegschaamte aanpraten dan ook zelden de oplossing. “Hoewel het toe te juichen valt om zelf vaker het vliegtuig links te laten liggen, lost dat het structureel probleem niet op. Je mag niet vergeten dat er in de wereld, bijvoorbeeld in China, vele miljoenen mensen net staan te popelen om voor het eerst te vliegen. Het is dus vooral zaak om de luchtvaartsector ertoe aan te zetten om te investeren in duurzame innovatie.”
Kerosinetaks
Een eerste stap daarin zou een kerosinetaks kunnen zijn. De Europese Commissie ziet zo’n kerosinetaks als een belangrijk onderdeel van haar transportbeleid in het kader van de ‘Green New Deal’. Hoog tijd, vindt Spruyt. “Als de auto- en vrachtsector belast worden op hun uitstoot, moet dat in de luchtvaart ook het geval zijn. Bovendien kun je de opbrengst van die belastingen gebruiken om bijvoorbeeld te werken aan een performanter en goedkoper treinsysteem of klimaatneutrale elektrobrandstoffen voor de luchtvaart, zodat mensen wél andere opties hebben.”
Dat neemt niet weg dat je in tussentijd ook een vakantie dichter bij huis kunt plannen, of in plaats van een vijftal citytrips kunt kiezen voor één langere vliegtuigtrip. Ook kun je met je werkgever in gesprek gaan over mogelijke zakenreizen. “We hebben dit jaar geleerd dat het ook mogelijk is om congressen of zakenreizen virtueel te doen. Zelf zal ik niet meer zo snel geneigd zijn om naar de andere kant van de wereld te vliegen voor een congres", zegt Boudry.