Een nieuwe regering in Israël: vijf redenen waarom die anders (maar ook wankel) zal zijn
Het is de centrumpoliticus Yair Lapid op de valreep gelukt om een nieuwe regeringscoalitie in Israël op de been te brengen. Zonder ongelukken of ultieme afhakers krijgt die over twaalf dagen het vertrouwen van het parlement. Het eerste wat opvalt is dat het een regering is zonder Benjamin Netanyahu - die na 12 jaar premierschap het veld moet ruimen. Maar er zijn nog vier andere redenen waarom dit kabinet anders is dan de vorige - en tegelijk ook uiterst breekbaar.
1. Een regering zonder Netanyahu
Benjamin Netanyahu was niet alleen de voorbije 12 jaar onafgebroken premier, in feite beheerst hij de Israëlische politiek al een kwart eeuw lang. In 1996 trad hij de eerste keer aan als regeringsleider. Hij was toen 46 jaar oud en de jongste premier in de geschiedenis van Israël.
In de regeerperiode van Ariel Sharon (2001-2006) moest hij genoegen nemen met een rol op het tweede plan, maar daarna werd en bleef hij de onbetwiste leider van de rechtse Likoed-partij. Vanuit die positie kon hij vanaf 2009 telkens weer het premierschap claimen. Zo brak hij ook het record van Israëls langst regerende regeringsleider.
Netanyahu wist zichzelf op die manier haast synoniem te maken van Israël. Wie "Israël" denkt, denkt Netanyahu - vandaar ook de bijnaam "King Bibi". Een regering zonder Netanyahu is alleen daarom al opmerkelijk. De wereld zal Israël vertegenwoordigd zien door Naftali Bennett en Yair Lapid. De eerste begint als premier, de tweede als minister van Buitenlandse Zaken. Na iets meer dan twee jaar zou Lapid het premierschap overnemen en zou de regering gedeeltelijk herschikt worden.
Bekijk hier het gesprek met Bert De Vroey in "Laat journaal" (en lees verder na de video):
2. Een regering zonder joods-religieuze partijen
De nieuwe regering is een amalgaam van acht zeer uiteenlopende partijen (zie verder), maar één belangrijk segment van de Israëlische samenleving zou daarin opvallend afwezig zijn: de joods-religieuze partijen. Die halen hun stemmen vooral bij de groeiende groep van ultra-orthodoxe joodse Israëliërs. In haast elke regering sinds de oprichting van de staat Israël wisten ze bij de coalitie aan te haken - of die nu door een linkse of rechtse premier werd geleid. Voor Netanyahu vormden ze een onmisbare bondgenoot.
De breuklijn in de Israëlische samenleving tussen seculiere en streng-religieuze Joden zit heel diep. Voor seculiere partijen als Yesh Atid (de partij van formateur Yair Lapid) of Yisrael Beiteinu (van Avigdor Lieberman) is dat telkens weer een verkiezingsthema: het terugdringen van de invloed van de ultra-orthodoxen op het openbare leven (bv. op de sabbat). Toch zullen ze wat dat betreft niet al te voortvarend kunnen optreden, want van premier Bennett mag worden verwacht dat hij religieus gemotiveerde zionisten niet voor het hoofd wil stoten.
3. Een regering met een Palestijnse partij
De belangrijkste primeur voor het nieuwe kabinet is wellicht de deelname van een Arabische of Palestijnse partij. De conservatieve (en volgens sommigen zelfs "islamistische") partij Ra'am van Mansour Abbas had zich al voor de verkiezingen los gescheurd van andere Palestijnse formaties om een eigen weg te gaan.
Abbas mikt vooral op de verbetering van de levensomstandigheden van de Palestijnen die in Israël zelf wonen. Die "Arabisch"-Israëlische staatsburgers zien zichzelf vaak als tweederangsburgers. Hun steden of buurten kampen met armoede, werkloosheid en misdaad. Ze klagen ook over een gebrek aan overheidsinvesteringen en over pesterige beperkingen wanneer ze huizen willen bouwen of uitbreiden. De recente rellen tussen Joodse en Arabische inwoners in gemengde steden in Israël hebben duidelijk gemaakt dat er ook bij deze groep nog heel wat ongenoegen leeft.
Als Abbas op die concrete domeinen van wonen, criminaliteit en investeringen een andere aanpak zou kunnen afdwingen, zou dat een belangrijke en concrete koerswijziging kunnen inluiden. Hij lijkt intussen bereid om even weg te kijken van grotere Palestijnse kwesties zoals Oost-Jeruzalem of de Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever.
4. Een onuitgegeven bonte coalitie
Coalitieregeringen zijn niets nieuws voor Israël. Wat nieuw is, is de breedte van het spectrum aan partijen dat nu besloten heeft om samen te gaan besturen. De progressief-linkse partij Meretz in een coalitie met de rechtse hardliners Naftali Bennett of Avigdor Lieberman? Het leek ondenkbaar, maar het gebeurt. Voeg daar nog de Palestijnse partij Ra'am aan toe, en je begrijpt hoeveel potentiële splijtzwammen er onder de tafel zitten.
Wat al die partijen bindt, is de afkeer van Netanyahu. Maar verder liggen de standpunten en ideologieën ver uit elkaar. De enige kans op welslagen ligt in de afspraak om al te gevoelige dossiers onaangeroerd te laten. Wat de Joodse nederzettingen betreft op de Westelijke Jordaanoever zou dat neerkomen op een bevriezing: geen nieuwe nederzettingen (hoewel Bennett dat zou willen), geen harder beleid tegen Joodse settlers (hoewel Meretz, Ra'am en misschien Labor dat zouden willen). Toch lijkt de kans klein dat het zal lukken om de olifanten-in-de-kamer langdurig te negeren. Vroeg of laat zullen de coalitiepartners kleur moeten bekennen. Met de krapst mogelijke meerderheid in het parlement (61 zetels op 120) wordt het voortdurend op eieren lopen.
Dat laatste betekent ook dat de Palestijnen geen hoge verwachtingen moeten koesteren. Nieuwe stappen in het vredesproces met de Palestijnse Autoriteit lijken onwaarschijnlijk en bij een conflict met Hamas in Gaza zal het Israëlische optreden niet wezenlijk verschillen van wat we laatst hebben gezien. Hooguit kunnen de Palestijnse Israëliërs in het eigenlijke Israël, zoals gezegd, hopen op kleine tegemoetkomingen.
5. Een nieuwe gesprekspartner voor Washington?
Hoe wankel de nieuwe regering ook mag zijn, ze vertegenwoordigt een vorm van verandering - tenminste in de persoonlijkheden van de Israëlische politiek. Voor de buitenwereld kan dat een verschil maken. De belangrijkste bondgenoot van Israël is de VS. Netanyahu had een uitstekende relatie met Donald Trump, maar met Joe Biden klikt het veel minder goed. Die wederzijdse weerzin dateert al van de Obama-jaren, toen Biden vicepresident was. Obama had zondermeer een hekel aan Netanyahu en liet dat ook merken.
Voor zover de VS nog een rol willen spelen in het ontrafelen en ontmijnen van de Israëlisch-Palestijnse spanningen hebben ze met Bennett en Lapid andere gesprekspartners. Het is waar dat Bennett een zelfverklaard tegenstander is van de twee-staten-oplossing terwijl Biden daar principieel aan vast houdt. Dat lijkt geen goed begin. Maar Bennett bewijst met zijn keuze voor de Lapid-coalitie dat hij pragmatisch en berekenend kan zijn.
Misschien zal al gauw blijken dat dit moment van verandering in de Israëlische politiek uiteindelijk niets betekend heeft. Misschien is het gewoon een tussenstap naar een herschikking van de politieke krachten in een speelveld zonder Netanyahu. In elk geval zou het verrassen als Washington de kansen die er liggen niet zou besnuffelen en verkennen.