Check: Neen, Zweedse blondines verven niet massaal hun haar "uit angst voor verkrachting"

Sinds vorig weekend wordt een krantenartikel uit 2010 op sociale media opnieuw massaal gedeeld. In het artikel staat dat Zweedse blondines in steden "steeds vaker" hun haar donker zouden verven, "uit angst voor verkrachting". 

De recente verspreiding van het krantenartikel uit 2010 start bij één twitteraar, die het op 29 mei deelt en meer dan 200 keer geretweet wordt. Het verhaal wordt vervolgens opgepikt door heel wat uiterstrechtse politici uit Vlaanderen en Nederland. En dan gaat het steeds sneller. Het artikel wordt gedeeld in honderden tweets en gaat viraal op sociale media.  Bovendien blijkt het niet de eerste keer dat dit verhaal uit 2010 opduikt op Twitter en in Facebookgroepen uit België en Nederland. 

Maar klopt het bericht wel?

Voor de start van dit verhaal moeten we maar liefst 16 jaar terug in de tijd, naar 2005. De universiteit van Oslo (Noorwegen) organiseert een seminarie onder de titel "Whiteness and gender", met onderzoekster Maria Bäckman. Zij komt tijdens dit congres spreken over haar onderzoek naar de leefwereld van Zweedse meisjes uit een wijk in Stockholm waar mensen met een migratieachtergrond de meerderheid van de bevolking uitmaken. 

Een jaar lang had Bäckman 30 leerlingen uit een middelbareschoolklas geobserveerd en geïnterviewd over hun sociale, economische, culturele en genderidentiteit. De resultaten van haar studie publiceerde Bäckman later ook in enkele academische tijdschriften.

Het krantenartikel over "Zweedse blondines die hun haar verven uit angst voor verkrachting" verwijst in de inleiding naar het onderzoek van Bäckman, dat wordt vermeld met de titel "Whiteness and gender". Het zou hebben plaatsgevonden in de probleemwijk Rinkeby bij Stockholm, zo meldt het artikel nog. Die twee aspecten kloppen echter al niet. "Whiteness and gender" was de naam van het seminarie in Oslo. Bäckman bevestigt aan onze redactie dat haar onderzoek ook niet in Rinkeby werd uitgevoerd, maar in een andere wijk.

"Ik heb nooit geschreven over meisjes die hun haar kleuren om verkrachting te ontlopen, eerder om ongewenste aandacht te vermijden, zoals nagefloten worden op straat of op school" reageert Bäckman formeel aan onze redactie. 

Hoe komt het dan dat een klein Zweeds etnologisch onderzoek in een schoolklas 16 jaar later nog steeds zoveel desinformatie veroorzaakt? 

Tijdens haar deelname aan de conferentie in Oslo, werd Bäckman geïnterviewd voor de website van Kilden. Dat is het nationale kenniscentrum voor genderperspectieven en genderevenwicht in Noorwegen. Ze besprak er de resultaten van haar veldonderzoek in 1 schoolklas in een buitenwijk van Stockholm. Haarkleur was één van de onderwerpen die aan bod kwamen tijdens dat interview. 'Josefin', één van de meisjes die Bäckman volgde bij haar onderzoek, getuigde daar hoe ze haar blonde haren kleurde om de reputatie te vermijden van "makkelijk in bed te krijgen." 

"Blonde meisjes krijgen namelijk al snel te maken met vooroordelen als 'dom', 'bimbo', of 'seksueel toegankelijk'" vertelde Bäckman toen aan Kilden. "Maar als jonge blonde vrouw krijg je ook te maken met oude mannen die staren, auto's die toeteren en jongens die je een hoer noemen." Dat is direct ook de reden waarom een handvol meisjes in de studie getuigen dat ze hun blonde haar donker kleurden, om die vooroordelen te ontwijken. Over "angst voor verkrachting" valt echter niets te lezen in het werk van Bäckman. Waar komt dat aspect dan vandaan?

Ook daarvoor moeten we terug naar Noorwegen. Specifiek bij Peder Are Nøstvold Jensen, een Noorse uiterstrechtse complottheoreticus die jarenlang actief was als blogger onder het pseudoniem 'Fjordman'.

'Fjordman' is al bijna 20 jaar een invloedrijk figuur in de uiterstrechtse kringen. Hij was ook een opvallende inspiratiebron voor Anders Behring Breivik, die Fjordman 111 keer citeerde in zijn manifest voordat hij zijn aanslagen pleegde in Oslo en het eiland Utøya. 

Het is in een artikel van 'Fjordman' voor de conservatieve blog 'The Brussels Journal' in 2006 dat voor het eerst de link wordt gelegd tussen het onderzoek van Bäckman over haarkleur en de "verviervoudiging van verkrachtingen in Zweden". Opvallend: dat artikel van 'Fjordman' vermeldt ook de foutieve titel "Whiteness and gender" en de foutieve locatie Rinkeby. Deze details worden sindsdien geregeld overgenomen in andere artikels, waaronder dus ook het artikel dat dit weekend opnieuw viraal ging. 

We contacteren Bäckman, die nog steeds aan de universiteit van Stockholm werkt, via e-mail. Ze is op de hoogte van de misleidende berichten die circuleren over haar onderzoek naar blonde haarkleur in Zweden, en er erg door verveeld.

"Het is interessant hoe dit onderwerp - eigenlijk gewoon een klein onderdeel van een studie die focust op tieners in een multi-etnische wijk - mij doorheen de jaren lijkt te achtervolgen, vooral omdat ik het enkel in het Zweeds heb gepubliceerd. Het gaat om een klein aspect in een complex veld, dat uit de context is gehaald en momenteel gebruikt wordt door rechtse groeperingen."

Neen, Zweedse blondines verven hun haar niet "steeds vaker donker uit angst voor verkrachting". Dat verhaal is gebaseerd op de getuigenis van een handvol schoolmeisjes, opgetekend door een Zweedse etnologe in een school anno 2005. De meisjes vertelden dat ze hun haar kleurden om negatieve vooroordelen over blondines en nafluiten op straat te vermijden.

In de jaren nadien is die getuigenis door een uiterstrechtse Noorse blogger uit de originele context gehaald en gelinkt aan de Zweedse verkrachtingscijfers. Die nieuwe versie, inclusief allerlei foutieve details, is uiteindelijk ook in de Vlaamse pers beland. En sindsdien, met de regelmaat van de klok, blijft het verhaal viraal gaan op sociale media - waaronder dus ook het voorbije weekend.

Herbeluister  het gesprek met journalist Rien Emmery op Radio 2 hierover: