‘Iemand als Ben Weyts kan je bijna alles laten doen’: waarom zeggen politici zo moeilijk nee tegen tv-programma’s?

Was het duidelijk om te lachen, zoals Ben Weyts nadien stelde? Of “een minister en politicus onwaardig”, zoals het bij Groen klonk? Hoogst ongelukkig was het alleszins, de gretige manier waarop de onderwijsminister een ballon met het gezicht van Groen-kopstuk Kristof Calvo kapot knalde met een kermisgeweer.

“Ja, die Calvo moest er van in het begin aan. Heb je gezien hoeveel kogels ik nog heb? Ik kan die Calvo honderd keer afschieten”, zei Weyts dinsdagavond in de eerste aflevering van GoPlay-programma Shooting Stars. Een dilemma gaat er telkens gepaard met een schot op een van de vijf ballonnen.

Een aantal politici, waaronder CD&V-kopstuk Sammy Mahdi, wezen op de onsmakelijke timing – politici, virologen en journalisten krijgen dezer dagen heel wat doodsbedreigingen. “Een gewelddadig politiek klimaat creëert een gewelddadig maatschappelijk klimaat”, schreef Mahdi op Twitter.

Behalve die verontwaardiging is er ook de vraag: moeten politici zich überhaupt inlaten met dat soort flinterdunne formats?

Geen partij ontsnapt er de laatste jaren aan. Er is Conner Rousseau (Vooruit) die drek op het hoofd krijgt in de Kiekenkotkwis op YouTube. Bart Tommelein (Open Vld) die zich als monster verkleedt voor The Masked Singer. Kris Peeters (CD&V) die dj speelt op de éénminuutfuif bij Gert Late Night. Raoul Hedebouw (PVDA) die luid schaterlacht in De slimste mens. Of Kristof Calvo (Groen) die zijn diepste bedgeheimen deelt met James Cooke.

Zelfs Vlaams Belang, dat in het verleden herhaaldelijk een verbod op politici in amusementsprogramma’s vroeg, twijfelt niet als Ketnet belt. Dan mag Tom Van Grieken met de andere partijvoorzitters op ‘Gangnam Style’ dansen in De Grote Karrewiet Verkiezingsshow. Het standpunt van de partij is intussen verschoven: ze wil, zeker op de VRT, vooral ‘even vaak’ aan bod komen.

Clinton

Professor Peter Van Aelst (UAntwerpen), expert in politieke communicatie, beschreef begin deze eeuw al de ‘verlaatsteshowing’ van de politiek. “Het is lang niet nieuw dat politici zich graag in een wat luchtiger, soms zelfs onnozele context laten plaatsen.” Hij verwijst naar de Amerikaanse ex-president Bill Clinton die in 1992 in de Arsenio Hall Show een stukje saxofoon speelde, inclusief flashy zonnebril. Bij ons was er Jean-Luc Dehaene (CVP), die in 1995 tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten op een mechanische stier kroop en lassozwaaiend “Let the beast go!” riep.

“Zo’n format laat politici toe om een ander aspect van zichzelf te tonen. En vooral: om mensen te bereiken die het politieke debat niet volgen”, zegt Van Aelst. Volgens communicatiespecialist Jan Callebaut hebben politici “een haat-liefdeverhouding” met dat soort brede communicatie, maar het resultaat is navenant: “Het levert bijna altijd meer op dan het schade berokkent, zelfs als het een bedenkelijk optreden is.”

Amerikaans onderzoek uit 2000 toonde aan dat er voor presidentskandidaten effectief stemmenwinst te rapen valt in talkshows zoals die van Oprah Winfrey. Lekker achterover in een zetel gaan zitten is echter nog iets anders dan opdraven als piraat. Het overkwam Johan Vande Lanotte (sp.a) en Yves Leterme (CD&V) in 2007 in Debby & Nancy’s Happy Hour. En toch: vier maanden later werd Leterme de man van de 800.000 voorkeurstemmen.

Het verklaart wellicht waarom (mannelijke) politici zich zo gretig laten opvoeren in amusementsprogramma’s. Uitnodigingen worden zelden afgeslagen, zegt iemand uit de sector. “Niet iedereen gaat op tafel staan dansen, maar iemand als Ben Weyts kun je bijna alles laten doen.”

Als er al eens op de rem gestaan wordt, lijkt het vaak om strategische redenen. Zoals een kersvers minister die liever geen verkeerd beeld wil scheppen, onder het motto: eerst dossiers behandelen, dan pas de plezante uithangen.

“Al zit er lang niet altijd een groot strategisch idee achter”, zegt Callebaut. “Soms zeggen politici ook ja op die vragen vanuit een soort angst: kent het grote publiek mij nog wel?”

Geen lastige vragen

Sowieso blijft het zaak om kritisch te blijven voor die politieke “bypass”, zoals Van Aelst het noemt. In vergelijking met pakweg De afspraak krijgt een beleidsmaker op de zetel bij Gert Verhulst er honderdduizenden kijkers bij, en geen enkele écht lastige vraag. “De slimste politici slagen er bovendien in om op subtiele wijze politieke elementen in zo’n gesprek te laten sluipen”, zegt Van Aelst.

Ook onder wetenschappers is het volgens Van Aelst een verhit discussiepunt: tast het de sérieux van de politiek aan of verbreed je net het debat? Er zijn argumenten voor beide, stelt hij. Maar als een minister alleen nog opdraaft in amusementsprogramma’s en ‘geen commentaar’ geeft op actuele beleidskwesties, zit je natuurlijk wel met een probleem.

Onder de politici lijken de hardliners alleszins verdwenen. Geert Bourgeois (N-VA) riep in 2005 als minister van Media nog op om politici niet langer op te voeren in amusementsprogramma’s. Vandaag onthoudt hij zich liever van commentaar. Van Aelst begrijpt waarom: “Hij heeft natuurlijk ook gezien dat zijn partij drie keer zo groot geworden is, onder meer dankzij de passage van Bart De Wever in De slimste mens.”