Demir krijgt politieke tik op de vingers maar scoort wel punten bij grote publiek

1. Waar gaat het PFOS-dossier over?

Alles draait rond de vraag of er woensdag in het Vlaams Parlement voor het eerst in 21 jaar een onderzoekscommissie zal worden opgericht. Die zou moeten nagaan waarom nooit fatsoenlijk onderzoek werd gevoerd naar het dossier van de PFOS-vervuiling in het Antwerpse Zwijndrecht, veroorzaakt door het Amerikaanse bedrijf 3M. De gevaarlijke chemische stof wordt/werd vooral gebruikt omdat ze water-, vet- en vuilafstotend is en kan onder andere worden teruggevonden in smeermiddelen en antiaanbaklagen van pannen. In 2002 stopte 3M met de productie van PFOS in Zwijndrecht, officieel omdat het product niet goed afbreekbaar was. In de jaren daarna werden sterk verhoogde concentraties aangetroffen in de buurt. Niet alleen in de bodem en het grondwater, maar ook in pissebedden, wormen en mezen.

Ondanks wetenschappelijke aandacht, wordt het probleem al jarenlang onder de mat geveegd. Tot dit jaar op Linkeroever de werken startten aan de Oosterweelverbinding, waarvoor een nieuwe Scheldetunnel zal worden aangelegd. Bij die werken zou de met PFOS vervuilde grond vrijkomen.

2. Waarom de politieke ophef?

Door de werken belandde het dossier op de agenda van de Vlaamse regering. Aanvankelijk leek de ernst te worden afgezwakt, in april gaf Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) nog geruststellende antwoorden aan het parlement. Maar de afgelopen weken raakten er steeds meer details bekend. Die roepen vragen op over hoe er met het probleem is omgegaan in het verleden en wie daar verantwoordelijk voor is. Waarom werden er bijvoorbeeld niet eerder onderzoeken gedaan via bloedstalen van omwonenden? Op termijn kan deze stof immers kankerverwekkend zijn. De Universiteit Antwerpen raadde al aan om in een straal van 15 km rond de bron geen scharreleieren meer te eten.

Woensdag debatteerde het Vlaams Parlement opnieuw over de kwestie en daar kwam minister Demir zelf met de suggestie om een onderzoekscommissie op te richten. Dat was verrassend, omdat ze niet alleen een perfecte voorzet gaf aan de oppositie maar omdat de demarche ook niet bleek doorgesproken te zijn binnen de Vlaamse meerderheid, noch binnen haar eigen partij. N-VA-fractieleider Wilfried Vandaele werd zo voor schut gezet. Hij probeerde eerst nog de onderzoekscommissie van de baan te krijgen, maar toen Open Vld overstag ging, moest ook de rest van de meerderheid volgen.

3. Vanwaar de demarche van Demir?

Demir handelde naar verluidt “in de intuïtie van het moment”, maar dat werd haar niet in dank afgenomen binnen de Vlaamse regering. Zowel CD&V als Open Vld stellen zich openlijk vragen bij de werkwijze van de minister, die te eigengereid zou optreden. “Wat er mij toch van het hart moet, is dat mevrouw Demir straks twee jaar minister is en ze op onze Vlaamse regering op geen enkel moment dit dossier heeft geproblematiseerd”, zei viceminister-president Hilde Crevits (CD&V) vrijdag. Ook Bart Somers, viceminister-president voor Open Vld, uitte zijn verbazing: “Van mij mag er een onderzoekscommissie komen, maar wat mij verbaast is dat er in die anderhalf jaar nooit is aangeklaagd dat het een ernstig dossier is. Vorige week vrijdag is erover gepraat en was er geen enkel signaal dat er een ernstig probleem is.”

Minister-president Jan Jambon (N-VA) moest de brand blussen en noemde zijn partijgenote vrijdag “te voortvarend”. Demir zelf is het daar niet mee eens: “Te voortvarend, na twintig jaar? Ik denk dat de essentie van de zaak de gezondheid van de inwoners is. Als minister van Leefmilieu gaat het daarom. Ik denk dat het logisch is dat je na twintig jaar wel antwoorden wil op heel wat vragen.”

4. Wat zijn de gevolgen voor Demir?

“De positie van minister Demir binnen de regering staat niet ter discussie”, verklaarde Jambon na afloop van de ministerraad. Maar net door die verklaring is duidelijk dat er een serieuze haar in de boter zit binnen de Vlaamse regering. Door Demir te voortvarend te noemen, geeft Jambon haar een openlijke tik op de vingers en vooral de raad niet impulsief te reageren. Voor Demir is dat echter een deel van haar manier van aan politiek doen. Bovendien is het maar de vraag of de Genkse die tik zo erg vindt, aangezien ze met deze demarche naar de buitenwereld toe het signaal geeft dat ze wil dat de zaak tot op het bot wordt onderzocht.

Dat leverde haar van de oppositie lovende woorden op. “Vlaams minister van Milieu komt op voor het milieu. Consternatie alom. Dat was inderdaad al even geleden”, schreef Joris Vandenbroucke, Kamerlid voor Vooruit, woensdag op Twitter.

Dat was net wat Demir wil: met de oproep voor een onderzoekscommissie zet ze zich af tegen het beleid van haar voorgangers op het departement Milieu, zoals Joke Schauvliege (CD&V). De vraag is of haar voorzet dus helemaal intuïtie was, of (tenminste een deel) politieke strategie? Een strategie waarbij ze wist dat ze klappen zou krijgen, maar waar ze op de lange termijn wel punten mee kan scoren. Het milieu vooropstellen is een lijn die Demir overigens al sinds haar aantreden bewust aanhoudt, omdat de N-VA ook beseft dat er met het thema electoraal kan worden gescoord. Bovendien heeft Demir van een eventuele onderzoekscommissie weinig te vrezen. Vooral CD&V’ers Schauvliege en daarvoor ook Hilde Crevits en Kris Peeters, zullen als gewezen ministers van Leefmilieu uitleg moeten geven. Dat verklaart ook waarom CD&V zo hevig tekeergaat: de christendemocraten vrezen straks de schuld te krijgen.

Of de onderzoekscommissie er woensdag effectief komt, blijft voorlopig dan ook onduidelijk. Jambon zei vrijdag “dat dat een piste had kunnen zijn” als het eerder in de regering was besproken. Maandag volgt er een extra ministerraad waar OVAM, de Vlaamse afvalstoffenmaatschappij, uitleg moet geven over de omgang met het dossier.