PFOS-normen werden sinds 2008 meer dan 200 keer strenger, maar daar hield OVAM slechts deels rekening mee
De wetenschap leert nog voortdurend bij over hoe giftig de chemische stof PFOS precies is. Daardoor zijn de normen voor de toegestane hoeveelheden PFOS in het water, het voedsel en de grond de voorbije jaren gevoelig strenger geworden.
Hoeveel microgram PFOS mag er in een kilogram vervuilde bouwgrond zitten? Die vraag is cruciaal voor de bouwwerken voor de Scheldetunnel in Zwijndrecht. Wettelijk vastgelegde hoeveelheden zijn er nog niet, wel toetsingswaarden en normen.
De Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) berekent die toegestane hoeveelheid op basis van de hoeveelheid PFOS die een individu dagelijks binnen mag krijgen zonder dat hij/zij daar gevolgen van ondervindt. Vervuilde bouwgrond kan immers op zijn beurt het drinkwater vervuilen, en zo geconsumeerd worden. Die dagelijkse toegestane dosis PFOS wordt dan weer vastgelegd door de voedselagentschappen van deze wereld, bijvoorbeeld het Europese EFSA en zijn Amerikaanse tegenhanger EPA.
Alleen: die toegestane dagelijkse dosissen evolueren al jarenlang. En ze worden steeds kleiner naarmate we meer te weten komen over de gezondheidsimpact van de stof. Toch koos OVAM er vorig jaar nog voor om geen rekening te houden met de meest recente Europese norm. Een overzicht.
Hoe lees je deze normen? De toegestane dosis PFOS wordt uitgedrukt in een dagelijkse hoeveelheid per kilogram lichaamsgewicht. Ben je een volwassen vrouw van 70 kilogram, dan vermenigvuldig je dat normgewicht dus met 70. Dat is de hoeveelheid PFOS die je dagelijks maximaal mag binnen krijgen door wat je eet of drinkt.
2008: 150 nanogram (Europa)
“Het is onwaarschijnlijk dat het grote publiek door wat het eet negatieve gevolgen op de gezondheid zal ondervinden van deze stoffen (PFOS en PFOA, een chemische stof van dezelfde familie, red.).” Dat besloot het Europese Agentschap voor Voedselveiligheid (EFSA) in 2008. Het onderzoek naar PFOS stond toen nog in zijn kinderschoenen. Enkel wie veel vis eet, zou in de problemen kunnen komen, luidde het toen.
Hoewel het EFSA zelf aangaf dat de data onvoldoende waren om een uitgebreide risico-analyse te maken, dachten de onderzoekers dat ze genoeg wisten om de dagelijkse limiet in te stellen op 150 nanogram per kilogram lichaamsgewicht.
2016: 20 nanogram (VS)
Acht jaar later legde een studie van het Amerikaanse Milieuagentschap EPA de lat gevoelig lager. Slechts 20 nanogram werd nog aanvaardbaar geacht, meer dan zeven keer minder dan de Europese EFSA-norm uit 2008.
2020: 20 nanogram (OVAM)
Vier jaar later publiceerde de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij OVAM nieuwe richtlijnen voor de toegelaten hoeveelheden PFOS in de bodem en in het grondwater. Die zouden ook mee bepalen wat er met de vervuilde gronden van de Scheldetunnelsite kan gebeuren. Hoe strenger de normen, hoe groter de impact op de werken.
Pikant detail: hoewel OVAM dan al wist dat het Europese EFSA aan een verscherping van de normen werkte, zei het in het rapport expliciet te kiezen voor de waarden die het EPA in 2016 vastlegde. De reden, volgens OVAM zelf: de aangescherpte Europese regels zouden voorlopig zijn en “experten erkennen dat de huidige EFSA-norm te hoog is”.
2020: 0,63 nanogram voor alle PFAS (Europa)
Een week na de nieuwe richtlijnen van OVAM publiceerde het EFSA zijn nieuwe toetsingswaarden, deze keer voor alle PFAS. Dat is de familie van chemische stoffen waar PFOS toe behoort. Waar OVAM de week daarvoor nog vasthield aan de regel van 20 nanogram PFOS, schreef het EFSA nu een hoeveelheid voor die dertig keer lager ligt - voor de hele chemische familie van zogenaamde forever chemicals.
Dat is dus die nieuwe, strengere norm waar OVAM besloot geen rekening mee te houden. Als OVAM dat wel had gedaan, dan was de toegestane hoeveelheid PFOS in de bouwgrond van de Scheldetunnel sterk teruggedrongen. In april 2021, twee maanden geleden dus, besloot OVAM wel de normen voor PFOS in bouwgrond verder aan te scherpen van 8 microgram per kilogram droge stof naar 3 microgram, in lijn met de normen die in Nederland gelden.
En Lantis?
De normen die OVAM oplegt zijn trouwens al strenger dan de waarden waar Lantis, de bouwheer van het project, mee rekening hield. Lantis liet in 2017-2018 een onafhankelijk onderzoek uitvoeren om de toegestane verontreinigingswaarden te bepalen.
Volgens woordvoerder Annik Dirkx is Lantis niet verplicht om de vernieuwde OVAM-normen van april 2021 op te volgen omdat het al een vergunning verkregen heeft. Maar Lantis zegt wel dat het "rekening zal houden met de evolutie van de wetenschap", en de plannen daar vrijwillig aan zal aanpassen. Dat zou vooral gevolgen hebben voor de plannen op Rechteroever.
Dit artikel werd aangevuld op 15/06/2021 om 20:29 met de aangescherpte OVAM-richtlijn van april 2021 en de reactie van Lantis.