OVAM-baas versus Joke Schauvliege (CD&V): de PFOS-commissie start, het zwartepieten ook

Hoogspanning in het Vlaams Parlement. Vandaag wordt bepaald hoe de onderzoekscommissie naar de PFOS-verontreiniging in Zwijndrecht te werk zal gaan. Nu al is duidelijk dat de kritiek hoofdzakelijk drie richtingen zal uitgaan: die van afvalstoffenmaatschappij OVAM, voormalig minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V), en het bedrijf 3M.

De rol van 3M bleef tot nog toe enigszins onderbelicht, maar dat is slechts een kwestie van tijd. Het bedrijf gaat allesbehalve vrijuit. In de dading tussen 3M en Lantis – de uitvoerder van de Oosterweelwerken – staat dan wel dat 3M betwist dat het verantwoordelijk is voor de PFOS-vervuiling op de Oosterweelsite, maar dat lijkt weinig meer dan een juridische verdediging.

In werkelijkheid is er niemand die eraan twijfelt dat de PFOS in de grond en het grondwater hoofdzakelijk van 3M komt. Er valt niet te ontkomen aan het feit dat het bedrijf tot in de jaren 2000 in Zwijndrecht PFOS vervaardigde, dat de vervuiling op een kaart zich van daaruit verspreidt, en dat de hoogste concentraties in de buurt van de fabriek gemeten werden. Bovendien wist 3M al decennialang dat er grote vragen waren over de risico’s van hoge concentraties PFOS voor de menselijke gezondheid.

Slachtbank

Toch werd de voorbije week vooral OVAM onder vuur genomen, voornamelijk uit politieke hoek. Uit gelekte e-mails en vergadernotulen werd duidelijk dat OVAM in 2017 oordeelde dat er geen enkel risico was voor buurtbewoners, dat er geen communicatie naar de bevolking nodig was, en dat ook vervolgonderzoek naar de omvang van de verontreiniging niet nodig was. “Als uw administratie Leefmilieu dat zegt, wie ben je dan als politicus om te zeggen: ik geloof iets anders”, zegt Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) in De zevende dag.

De geruststellende houding van OVAM bleek zo de voornaamste reden dat er jaren geleden niet ingegrepen werd door de politiek, ook al werden alle zwaargewichten uit het Antwerpse stadsbestuur en de Vlaamse regering in 2017 ingelicht dat er rond 3M aanzienlijke PFOS-verontreiniging was opgedoken.

Maar OVAM-topvrouw Henny De Baets bleek afgelopen weekend niet van plan zich zomaar naar de slachtbank te laten leiden. Want in die bewuste periode in 2017 had het OVAM wel degelijk plannen voor communicatie over en bijkomend onderzoek naar PFOS in Zwijndrecht. In een mededeling van De Baets klinkt het dat OVAM zich enkel schikte naar “de toenmalige ministeriële beslissing dat OVAM geen initiatief neemt inzake communicatie of erbij betrokken wordt”.

‘Niet aangesproken’

Zo belandt de bal bij Joke Schauvliege, op dat moment minister van Leefmilieu en voogdijminister van OVAM. “Waarom zou dat over mij gaan? Het is een ministeriële beslissing, maar dat hoef ik toch niet te zijn?”, zegt Schauvliege aan deze krant. “Dat kan ook een collectieve beslissing zijn. Denkt u echt dat ik op mijn eentje een beslissing kan nemen in het zo belangrijke Oosterweeldossier? Ik voel mij niet aangesproken. De Baets noemt mijn naam niet. Ze zegt niet dat ‘haar’ minister daar een beslissing in genomen heeft.” 

Schauvliege zegt zich daarnaast niet te kunnen herinneren dat er ooit zo’n expliciete politieke beslissing is geweest om niet te communiceren. Van de tegengehouden waarschuwing van het OVAM heeft ze tout court geen weet.

Toch staat vast dat Schauvliege in de onderzoekscommissie heel wat zal hebben uit te leggen. Want ook na 2017 hebben zij noch haar administratie PFOS of PFAS – de stoffenfamilie waar PFOS toe behoort – op de politieke agenda gezet. Ook niet toen in 2018 de normen flink verstrengd werden, en uit een OVAM-studie bleek dat op verschillende plaatsen in ons land de PFAS-waarden tientallen, soms zelfs duizend keer hoger lager dan de zogeheten ‘rapportagegrens’.

In die studie werd de bodem op 24 sites onder de loep genomen. Vooral brandweerlocaties bleken daarbij duidelijke plaatsen van verontreiniging: PFOS werd lange tijd gebruikt in blusschuim. Het gaat vooral om plaatsen waar brandweeroefeningen plaatsvonden, zowel op militaire, civiele als industriële locaties. De meetpunten in de studie zijn geanonimiseerd, maar bronnen bevestigen aan De Morgen dat onder meer bij chemiereus BASF in de Antwerpse haven erg hoge concentraties gemeten werden.

Ook de PFOS-verontreiniging buiten Zwijndrecht zal mogelijk voer worden voor de onderzoekscommissie. Na de ontwikkelingen in Zwijndrecht wil de huidige Vlaamse regering alvast voorkomen dat elders nog meer schandalen opduiken. De lokale besturen worden ingeschakeld om mogelijke probleemsites in kaart te brengen. “Als voorzorgsmaatregel worden de risicolocaties versneld gescreend op PFAS in bodem en grondwater”, klinkt het.

In Mechelen werd intussen beslist om maatregelen te treffen in een zone van 100 meter rondom de oude brandweerkazerne, op advies van het Vlaams Agentschap Zorg & Gezondheid. Net als in Zwijndrecht wordt consumptie van eieren uit dit gebied afgeraden, en ook met zelfgeteelde groenten moet opgelet worden. Later deze week komt er een infosessie voor de buurtbewoners.