Waarom complottheorieën over zaak-Conings floreren: ‘Telkens dezelfde denkfout’

Was je verbaasd dat er zo snel complottheorieën opdoken?

“Toch niet. Bij elke gebeurtenis met een zekere maatschappelijke of politieke impact, elk event dat je emotioneel raakt, zie je complottheorieën ontstaan. Dat was zo na de aanslagen op de WTC-torens, en na de dood van John F. Kennedy of prinses Diana.

“Dit was ook zo’n gebeurtenis. Er was veel media-aandacht voor en het hield heel veel mensen bezig. Die steungroepen voor Jürgen Conings bewijzen dat. Als dan iemand sterft, kan het geen banale dood zijn – die verklaring voelt voor veel mensen niet juist.

“Het is typisch voor complotdenken: de denkfout dat grote gebeurtenissen grote oorzaken moeten hebben. Dat een loser als Lee Harvey Oswald de machtigste man ter wereld kon afknallen, kan er bij veel mensen niet in. Net zoals velen er moeite mee hebben te geloven dat een onooglijk virus de halve planeet lam kan leggen. En dan gaat men zelf op zoek naar andere verklaringen.”

In dit geval was er heel wat dat toevallig leek. Het lichaam werd gevonden op een boogscheut van de zoekplek, door enkele passanten, op de verjaardag van Van Ranst. Gevonden vreten voor complotdenkers?

“Mensen met een complotmentaliteit, of mensen die gevoelig zijn voor die denktrant, kijken naar de wereld door een vervormde lens. Drie dingen zijn daarin essentieel: niets is toeval, alles heeft een bedoeling, en alles is met elkaar verbonden. Dat zie je erg duidelijk in dit geval.”

Waarom hebben veel mensen het zo moeilijk om te geloven dat iets toeval is?

“Heel wat mensen, en heus niet alleen complotdenkers, hebben het erg moeilijk met dat idee: dat twee causale lijnen elkaar kruisen zonder dat daar een bepaald plan achter zit. Maar er zijn in het leven nu eenmaal heel vaak heel wat toevalligheden. En hoe meer mensen met een bepaalde gebeurtenis te maken hebben, hoe meer toevalligheden zich kunnen voordoen. Bij 9/11 waren er duizenden mensen betrokken. De kans dat er zich dan allerlei eigenaardigheden en toevalligheden voordoen, is groot.”

Mensen hebben een verhaal nodig dat de puntjes met elkaar verbindt?

“We zijn intentionele wezens: we doen dingen met een bedoeling, een wens, een droom. We stellen handelingen om een doel te bereiken. Natuurlijk heb je daarbij ook onbedoelde effecten. Ik kan niets bedenken dat in de wereld gebeurt zonder een oorzaak. Dat wil niet zeggen dat het een bedoelde oorzaak was. Maar zo denken wij niet. Als mensen de wereld proberen te verklaren, zoeken we altijd naar bedoelingen.”