Hoe de regenboogvlag hét symbool van de lgbtq+-gemeenschap werd
De aanvoerdersband van de Duitse Manuel Neuer en alle ophef over de regenboogkleurig verlichte Allianz Arena in München vestigen niet alleen de aandacht op de Hongaarse anti-homowetten, het zijn ook fraaie staaltjes van timing. Juni is de Pride-maand en morgen is de verjaardag van de regenboogvlag als symbool voor de lgbtq+-gemeenschap.
Op 25 juni 1978 wapperden activisten er voor de eerste keer mee tijdens de Gay Freedom Day Parade in San Francisco. De in die stad actieve Harvey Milk, een van de eerste openlijk homoseksuele politici in de VS, vond dat er zo’n symbool moest komen. Voor het ontwerp benaderde hij Gilbert Baker (1951-2017).
Die had geen opleiding genoten als designer, maar was opgeleid tot arts. Nadat hij tussen 1970 en 1972 als dokter zijn dienstplicht had vervuld, belandde Baker in het activistenwereldje. Hij demonstreerde onder meer tegen de oorlog in Vietnam, voor legalisering van marihuana en voor homorechten. Het maken van spandoeken leerde de medicus gaandeweg van andere bevlogen types met wie hij de straat opging. Doordat hij goed leerde naaien kon de activist ook als drag queen de show stelen met zelfgemaakte creaties.
In de slagschaduw van dat andere homo-symbool
De homogemeenschap had weinig ervaring met symbolen. Vrijwel overal ter wereld moest liefde tussen mensen van het gelijke geslacht zich tot dan toe in het verborgene afspelen. Manifestaties riepen openlijke haat en zelfs geweld op. En er was natuurlijk nog de slagschaduw van dat andere homo-symbool, de roze driehoek waarmee de nazi’s een voor hen speciale categorie kampgevangenen markeerden.
Baker koos voor een regenboogvlag, omdat die een positieve uitstraling had. Die was eerder door anderen gebruikt: bijvoorbeeld door opstandige Duitse boeren in de eerste helft van de zestiende eeuw en door de internationale vredesbeweging in de eerste helft van de twintigste eeuw. De filosoof en vrijdenker Thomas Paine had hem in de achttiende eeuw voorgesteld voor schepen onder neutrale vlag.
Het oorspronkelijke handgemaakte ontwerp van Baker bestond uit acht banen met evenzovele kleuren, die allemaal voor iets stonden: roze voor seks, rood voor het leven, oranje voor genezing, geel voor zonlicht, groen voor de natuur, turkoois voor magie, indigo voor rust en violet voor de geest. Bij latere versies verdwenen een paar kleuren en werd indigo ingeruild voor een meer standaardblauw om massaproductie mogelijk te maken.
Naam maken in de vlaggen-business
Baker liet de rechten van zijn vlag niet vastleggen. Het symbool moest van de gemeenschap zijn. Zelf kon Baker op grond van zijn reputatie verder naam maken in de vlaggen-business. Hij ontwierp ze voor politici, koningen en organisaties.
De lgbtq+-gemeenschap hield zijn aandacht. Baker maakte vlaggen van recordgrootte voor de herdenking van 25 jaar Stonewall Riots (de eerste keer dat gays anti-homogeweld beantwoordden met geweld) in 1994 en voor het zilveren jubileum van zijn eigen regenboogvlag in 2003.
Harvey Milk kreeg de zegetocht van het symbool niet meer mee. Hij werd op 27 november 1978 samen met de burgemeester van San Francisco doodgeschoten door een afgetreden raadslid met homofobe ideeën. In de protesten die volgden, dook de door Milk geïnitieerde vlag geregeld op. Dat hielp bij de verbreiding van het symbool buiten San Francisco.
Voor de eerste keer tentoongesteld
Het prototype van Bakers vlag uit 1978 maakt tegenwoordig deel uit van de collectie van het Museum Of Modern Art (Moma) in New York. Twee weken voor de officiële opname tussen de te bewaren stukken werd dit exemplaar daar al voor de eerste keer tentoongesteld. Dat was in deze week in 2015, op 26 juni van dat jaar, om te vieren dat met een uitspraak van het Amerikaanse hooggerechtshof huwelijken tussen mensen van gelijk geslacht in alle staten van de VS legaal werd.