Onderzoekscommissie naar PFOS-vervuiling van start: vijf vragen en antwoorden
Vandaag is de "parlementaire onderzoekscommissie PFAS-PFOS" officieel van start gegaan. Die commissie moet proberen bloot te leggen wie welke verantwoordelijkheid had en heeft in de vervuiling op en rond de site van het bedrijf 3M in Zwijndrecht. Het is voor het eerst in twintig jaar dat er op Vlaams niveau nog eens een onderzoekscommissie is geweest.
Waarom komt er een parlementaire onderzoekscommissie?
Het was Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) die twee weken geleden suggereerde dat er best een parlementaire onderzoekscommissie zou komen naar de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht. "Dit dossier is een maand geleden naar boven gekomen naar aanleiding van de Oosterweelwerken. Ik had heel veel vragen, maar er waren heel weinig antwoorden. Het is dan niet meer dan normaal dat alles wordt uitgezocht", verklaarde Demir eerder deze week in "Terzake".
In een notendop. Tijdens de graafwerken voor de Oosterweelverbinding in Antwerpen is aan het licht gekomen dat er te hoge PFOS-concentraties in de grond zitten. PFOS is een chemische stof die behoort tot de grote groep van PFAS-stoffen, een familie van duizenden synthetische chemische stoffen die amper afbreekbaar zijn. PFOS is water-, vet- en vuilafstotend. Maar het is ook giftig en kan op termijn leiden tot bijvoorbeeld kanker.
Waar die PFOS vandaan komt? 3M, een bedrijf in Zwijndrecht, produceerde de stof tot 2002. In de ruime omgeving van de fabriek zijn hoge concentraties van de stof gevonden. Uiteindelijk werd beslist dat inwoners geen groenten en eieren uit eigen tuin mogen eten. Uit studies blijkt daarnaast ook dat ook op andere plaatsen in Vlaanderen verhoogde PFOS-concentraties vastgesteld zijn.
Met haar "demarche" zette Demir de Vlaamse regering onder de druk, haar partners reageerden not amused want kennelijk was de kwestie niet afgesproken binnen de meerderheid. Bovendien is het enigszins merkwaardig dat een regeringslid zélf oppert dat het parlement zijn krachtigste controle-instrument zou moeten bovenhalen om een zaak uit te spitten, waarbij meerderheidspartijen wel eens in het vizier zouden kunnen komen.
Het waren oppositiepartijen Groen en Vooruit die van de gelegenheid gebruik maakten om effectief een voorstel in te dienen over de oprichting van een parlementaire onderzoekscommissie, een voorstel dat uiteindelijk unaniem werd goedgekeurd in het Vlaams Parlement. En zo kwam de onderzoekscommissie er uiteindelijk erg snel.
Wat kan een parlementaire onderzoekscommissie doen?
Een onderzoekscommissie is het krachtigste instrument dat een parlement ter beschikking heeft om een zaak te onderzoeken. Zo'n commissie heeft dezelfde mogelijkheden als een onderzoeksrechter in een gerechtelijk onderzoek. Mensen kunnen er bijvoorbeeld onder ede gehoord worden en het parlement kan ook documenten opvragen die anders minder makkelijk te krijgen zouden zijn.
Het is een complex dossier dat jaren teruggaat. Er zijn heel veel vragen. Een onderzoekscommissie is een effectief en transparant middel om het dossier tot op het bot uit te spitten
Op federaal niveau zijn er recent nog een aantal onderzoekscommissies geweest, onder meer naar de aanslagen in Brussel en Zaventem van 22 maart 2016. Op Vlaams niveau is het redelijk uitzonderlijk: de vorige parlementaire onderzoekscommissie dateert van het jaar 2000, over de toekenning en de aanwending van scheepskredieten.
Naar aanleiding van de coronacrisis werd vorig jaar in het Vlaams Parlement wel een tijdelijke commissie opgericht die het coronabeleid onder de loep moest nemen, via hoorzittingen. Maar dat was geen parlementaire onderzoekscommissie.
Wat zal de PFOS-commissie onderzoeken?
Formeel heeft de onderzoekscommissie naar de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht de "parlementaire onderzoekscommissie PFAS-PFOS". In de motie waarin de oprichting van de onderzoekscommissie werd voorgesteld, zijn een aantal vragen opgenomen waarover de commissie zich zou moeten buigen.
Het gaan dan bijvoorbeeld over de langetermijneffecten voor de volksgezondheid van de PFOS-vervuiling en of 3M kan aansprakelijk gesteld worden. Ook de omstreden juridische deal uit 2018 tussen Lantis (de beheerder van de Oosterweelwerken) en het bedrijf 3M rond de verontreiging en de bijhorende kosten zal bekeken worden.
Maar een van de belangrijkste vragen wordt wellicht die naar de politieke verantwoordelijkheid, van zowel de huidige als voormalige ministers. Daarbij zal bijvoorbeeld moeten onderzocht worden wie wat wanneer wist en waarom er zo laat publiekelijk gecommuniceerd werd over de vervuiling.
Wie zit in de commissie?
In de commissie zullen 15 parlementsleden zitten. Dat is maandag zo afgesproken door het Uitgebreid Bureau van het Vlaams Parlement. Als grootste fractie krijgt N-VA vijf leden, Vlaams Belang drie, elk twee voor CD&V, Open VLD, en Groen en Vooruit mag één iemand afvaardigen.
Aanvankelijk kreeg de uiterst-linkse oppositiepartij PVDA geen zitje in de commissie. Volgens het verdelingsreglement zouden er namelijk 27 commissieleden moeten worden voorzien om PVDA te kunnen mee opnemen, wat de meerderheidspartijen "onwerkbaar" vonden. Maar PVDA roerde zich hevig bij monde van Vlaams Parlementslid Jos D'Haese, die nu als toegevoegd lid zal kunnen deelnemen aan de vergaderingen van de commissie zonder te mogen stemmen.
De voorzitter is vanochtend al aangeduid tijdens de installatievergadering van de onderzoekscommissie. Dat is zoals verwacht Hannes Anaf van oppositiepartij Vooruit geworden. Voor de geloofwaardigheid van de onderzoekscommissie werd gekeken naar een voorzitter vanuit de oppositie.
Ik ga oproepen om over partijgrenzen heen samen te werken om de onderste steen boven te spitten
"Ik ga proberen dat vertrouwen niet te beschadigen", zei Anaf vooraf bij Radio 2 Antwerpen. "Ik ga straks ook starten met een oproep om over partijgrenzen heen samen te werken om de onderste steen boven te spitten. Ik denk dat we 3M zullen uitnodigen, Lantis, alle bevoegde overheidsinstanties, ministers, lokale burgemeesters. Maar ook breder: experten."
Na zijn aanstelling als voorzitter reageerde Anaf tevreden. "Veel mensen maakten zich zorgen: een aantal weken geleden kwamen er heel onrustwekkende berichten naar boven over heel ernstige vervuiling, ministers wisten van niks en wezen naar elkaar. Ik denk dat het dringend nodig is om antwoorden te geven voor alle mensen die zich zorgen maken over hun gezondheid."
Bekijk het interview met Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) en Vlaams Parlementslid Hannes Anaf in "Terzake" eerder deze week:
Deze video is niet meer beschikbaar. We beschikken momenteel niet over de rechten om deze video aan te bieden.
Koen Daniels van N-VA en Chris Janssens van Vlaams Belang worden de ondervoorzitters in de onderzoekscommisie. Omdat er ook een gerechtelijk onderzoek loopt naar de vervuiling zal een magistraat de commissie bijstaan, om te voorkomen dat beide onderzoeken elkaar doorkruisen.
Bekijk de toelichting van onze reporter Rhiad Bahri bij de start van de parlementaire onderzoekscommissie, in "Het Journaal" van 25 juni:
Wanneer moet het onderzoek klaar zijn?
Ten laatste op 31 januari 2022, binnen 8 maanden dus, moet de parlementaire onderzoekscommissie PFAS-PFOS met een eindverslag komen. Dat lijkt nog behoorlijk veraf, maar het dossier van de PFOS-vervuiling is complex met veel betrokken partijen. Bovendien zit er nog een zomervakantie tussen.
De parlementsleden beslisten daarom om onmiddellijk van start te gaan. De eerste twee sessies zullen de parlementsleden gebruiken om de problematiek rond PFOS inhoudelijk in kaart te brengen: verschillende experten zullen dat moeten komen duiden. Daarna plant de commissie een ontmoeting met de bewoners en landbouwers in en rond Zwijndrecht. Ook gaan ze op plaatsbezoek op de 3M-site en de Oosterweelwerf. In het najaar zal dan een hele lijst betrokkenen op de rooster worden gelegd.
De parlementsleden gaan moeten leren om vragen te stellen
"De parlementsleden gaan moeten leren om vragen te stellen", stelt VRT-Wetstraatspecialist Ivan De Vadder. "Parlementsleden kunnen, met alle respect, geen vragen stellen. Als je naar een vragenuurtje kijkt... Parlementsleden maken er statements en op het einde daarvan komt er meestal nog een kleine vraag, maar die doet er niet meer toe. Het is het statement dat de partij en het parlementslid heeft gesteld. Als je die attitude gaat meenemen naar een onderzoekscommissie, dan ga je bot vangen."
Beluister de analyse van VRT-Wetstraatspecialist Ivan De Vadder in "De Ochtend" op Radio 1:
Onderzoekscommissie PFOS: Parlementsleden zullen goed moeten samenwerken
Voorzitter Anaf wees na zijn aanstelling de commissieleden ook onmiddellijk op hun verantwoordelijkheid. "Als er bepaalde documenten zijn die zo gevoelig zijn dat we ze niet naar buiten mogen brengen, zou ik het niet fijn vinden dat iemand de dag nadien met die primeur in de krant staat. Dan heb je de ene dag misschien een primeur, maar mag je de jaren nadien wel uitleggen waarom de vervuiler zijn verantwoordelijkheid kan ontlopen."