(c) Copyright 2020, dpa (www.dpa.de). Alle Rechte vorbehalten

Annalena Baerbock, van groene heldin tot gevallen engel: de Duitse verkiezingscampagne is hard 

Half april werd het startschot gegeven voor wat de spannendste Duitse verkiezingscampagne in jaren moet worden. Op dat moment rolden twee christendemocraten over elkaar om de kanselierskandidaat te worden. Tegelijkertijd verliep diezelfde tweestrijd bij "Die Grünen" schijnbaar harmonieus: Annalena Baerbock mocht een gooi doen naar Merkels erfenis, co-voorzitter Robert Habeck zette met de glimlach een stap opzij. Het contrast tussen beide partijen kon nauwelijks groter. Anderhalve maand later blijft van dat beeld amper nog iets over. En dat heeft Baerbock vooral aan zichzelf te danken.

analyse
Jeroen Reygaert
Jeroen Reygaert volgt als buitenlandjournalist bij VRT NWS Duitsland en Nederland op de voet.

Beluister hier een gesprek over de Duitse verkiezingscampagne en Annalena Baerbock met Jeroen Reygaert in "de wereld vandaag" op Radio 1 en lees het artikel onder het audiofragment.

Goed begonnen is nog niet gewonnen

Het contrast tussen de groenen en de christendemocraten in de pers kon nauwelijks groter. Op 19 april werd bekend dat Annalena Baerbock de groene kanselierskandidaat zou worden. Een dag later eindigde in de vroege ochtenduren het moddergevecht bij de christendemocraten en kondigde Armin Laschet aan dat hij de kandidaat zou worden voor de christendemocraten. 

De artikels over Laschet waren vernietigend: hij had zichzelf tegen alle logica en de wil van de basis doorgezet tegen de populaire Beier Markus Söder. Van zo'n man kon je weinig verwachten als kanselier. 

Hoe vernietigend over Laschet gesproken werd, des te lovender ging het eraan toe over Annalena Baerbock, de kandidate van Die Grünen. Zij had de kandidatuur voor het kanselierschap "gekregen" van de co-voorzitter van de groenen, Robert Habeck. Schijnbaar rimpelloos. Logisch ook, vond iedereen, al werd het niet onmiddellijk duidelijk waarom. 

Niet dat Baerbock geen kwaliteiten heeft als politica, maar waarom ze precies zoveel geschikter zou zijn voor de job van kanselier dan de populairdere Habeck, is tot op de dag van vandaag een raadsel. Dat Baerbock een jonge vrouw is en de andere twee kandidaten grijze mannen, speelde een niet onbelangrijke rol.

In de Duitse en internationale pers kreeg Baerbock veel aandacht. De toon was van gematigd positief tot ronduit lovend. Dat Baerbock een jonge vrouw was tussen twee heren, een dossiervreter, een nieuw gezicht, iemand met propere handen, een vlotte spreker, etc: het kreeg uitgebreid aandacht. Het enige punt van kritiek dat te lezen viel, was dat ze "weinig ervaring" (lees: geen) heeft in een uitvoerend mandaat en dat de sprong naar het kanselierschap dan wel groot zou zijn. 

De gevolgen lieten zich in de peilingen duidelijk zien: de CDU/CSU kreeg klappen, Die Grünen kwamen op nummer 1 terecht. De impopulaire Laschet moest het afleggen tegen de groene engel Baerbock. 

Anderhalve maand later staan we in de peilingen opnieuw waar we stonden: met een CDU/CSU op ruime voorsprong, gevolgd door de groenen.  Baerbock schoot het vlotst uit de startblokken, maar struikelde al in de eerste bocht. 

De bonnetjes

De groenen gaan voor de zuivere moraal en het onkreukbare imago, zeker van hun leider. Alleen moet je dan zeker zijn dat de leider sterk genoeg staat, om tegen weer en wind het zeil strak te houden. Zeker als het over geld gaat.

Duitse parlementsleden moeten neveninkomsten - bovenop hun loon van parlementslid - melden. Al jaren blijkt dat de christendemocraten kampioen zijn van de bijverdienste, wat hen geregeld op groene kritiek komt te staan. Des te vervelender was het toen plots bekend werd dat Baerbock zelf neveninkomsten niet gemeld had. 

Als voorzitter van de partij krijgt ze elk jaar een "kerstbonus". Die had ze nooit gemeld. Pas nadat ze lijsttrekker was geworden, gaf ze de bonus aan. Koren op de molen voor de politieke tegenstanders. "Een slordigheid", volgens Baerbock zelf. Maar het wantrouwen was gewekt: vanaf nu stonden de schijnwerpers scherper op Baerbock. Zeker in de kranten die "niet veel met de groenen hebben".

(Lees verder onder de foto)

Annalena Baerbock en Robert Habeck

Het bijgekleurde CV

Op de persoonlijke website van Baerbock kan je ontdekken wie de vrouw echt is. Je kan er onder meer haar CV lezen. In een versie weliswaar, die vorige maand aangepast is. In een eerdere versie van haar CV stonden een aantal zaken, die niet helemaal kloppen. Zo werd Baerbock een universitaire graad gegeven, die ze nooit gehaald had. Duitsers zijn daar bijzonder gevoelig voor: in een land waar de titel er echt wel toe doet, doe je zoiets niet. Ook al gaat het om details.

Maar het beeld van een kanselierskandidaat die "niet om een onschuldig leugentje hier en daar" geeft, was er. Ook de openbare omroep ARD - niet onmiddellijk bekend om het scherpe politieke interview - pakte Baerbock hard aan. De groene kandidate moest door het stof. 

(Bekijk hieronder het YouTube-fragment van het ARD-programma "Farbe bekennen" met Baerbock)

Terzelfdertijd zwol ook bij de eigen aanhang het ongenoegen over het programma van Die Grünen aan: "te weinig groen", vonden velen. Toch slaagde Baerbock erin zichzelf ook officieel als lijsttrekker te laten verkiezen op de partijdag.

In de peilingen zakte de partij procent na procent weg. Geen rampresultaat, maar de nummer 1-positie was opnieuw voor de CDU. Het vertrouwen in de andere kanselierskandidaten groeide, dat in Baerbock kreeg een deuk.

Het niet-wetenschappelijk boek met geleende woorden

Stilaan ging de campagne meer en meer over Baerbock zelf, over de bochten die ze miste, over de fouten die ze maakte. Tegelijkertijd kwam haar boek "Jetzt" uit, zeg maar Baerbocks visie op Duitsland. De Oostenrijkse mediawetenschapper Stefan Weber las en vergeleek, en kwam tot de harde conclusie: "Overgeschreven zonder bronvermelding". Hij maakte een document op waarin hij op 29 plaatsen in het boek aanwijst dat Baerbock plagiaat pleegt. Onder meer een wetenschappelijk tijdschrift, andere boeken, maar evengoed toespraken van partijgenoten als Jurgen Trittin komen bijna letterlijk terug in het boek.

Een aantal kranten, zoals Welt maar vooral de "miljoenenkrant" Bild, pakken sindsdien bijna dagelijks uit met nieuwe episodes uit het "plagiaatboek" van Baerbock. 

(Lees verder onder de afbeelding)

Fragment uit Bild, waarbij het boek van Baerbock (rechts) vergeleken wordt met het tijdschrift "Internationale Politik" (links)

Het maakt Baerbock woedend. "Karaktermoord", klonk het vanuit de partij met enige zin voor drama. Volgens Baerbock is er geen sprake van plagiaat, omdat ze "geen wetenschappelijk boek schreef en dus geen verwijzingen hoeft te maken". Ze neemt een advocaat in de arm en spreekt van laster.

De zaak verdeelt de Duitse pers ook tot op het bot. Waar kranten als Bild en Welt fors van leer trekken, zijn er andere zoals Der Spiegel die hun uiterste best doen om Baerbock uit de wind te zetten en die mensen opvoeren die "inderdaad niet spreken van plagiaat". Het lijkt de eerder "rechtse" tegen de eerder "linkse" pers. Hoewel: ook de TAZ, Duitslands meest linkse (en groene) krant, trekt nu fel van leer tegen Baerbock. Ze hebben het over "door angst gedreven groenen" en pleiten openlijk voor de vervanging van "de onkundige" Baerbock als lijsttrekker bij "Die Grünen", of de verkiezingen zijn zeker verloren.

Van de mediagenieke lofbetuigingen van de eerste dagen, blijft hoogstens nog wat verdedigingswerk over.

Het verkiezingsonderwerp Baerbock

Twee en een halve maand voor de verkiezingen, draait het alleen om Baerbock. Zij is het verkiezingsonderwerp van het moment: het wordt persoonlijker en harder, zwarter en witter. Het baart ook niet-groenen zorgen: zo waarschuwde bondspresident Frank-Walter Steinmeier voor "moddergooien" tijdens de verkiezingscampagne. 

Toch heeft Baerbock dat voor het grootste deel aan zichzelf te danken. Zijn het "doodzondes" die ze begaan heeft? Wellicht niet. Maar heeft ze op zijn minst niet te nauw omgesprongen met bonnetjes, met haar CV, met haar boek? Dat zeker wel. Is dat alles belangrijker dan haar politieke ideeën en maakt haar dat ongeschikt als kanselierskandidaat? Het hangt er vanaf: Over de waarde van het groene programma zegt dat niets. Over de persoon die het land wil leiden, dan weer wel. 

Goed nieuws is het voor de andere twee kanselierskandidaten: Olaf Scholz van de SPD en Armin Laschet van de CDU/CSU. Hoe meer het over Baerbock gaat, hoe meer zij slapend stemmen winnen als betrouwbaarder, als vrij van schandalen. Zeker Laschet lijkt daarvan te profiteren in de peilingen. Al is de eindmeet nog niet in zicht, zeker als je ziet wat in anderhalve maand kan gebeuren.

Meest gelezen