HET DEBAT. Is dit extreme weer teken dat we ons meer zorgen moeten maken om klimaatverandering?

“De klimaatverandering veroorzaakt de weerfenomenen niet, maar versterkt ze wel”, zegt onze weerman David Dehenauw. “Voor de derde opeenvolgende maand is er nu al meer neerslag gevallen dan normaal”, aldus Dehenauw. Afgelopen juni werd in Ukkel al 121 liter opgevangen, terwijl dat normaal 70,8 liter is. Idem met mei: 85,8 liter tegen 59,7 liter anders. “Ook de huidige storing is alvast atypisch”, knikt Dehenauw. “Wateroverlast wordt in normale zomers meestal veroorzaakt door onweders. Maar storingen als deze met periodes van 24 tot 48 uur aan aanhoudende regen komen eigenlijk eerder in het ‘winterhalfjaar’, in de herfst en winter, voor. Om deze storing te kunnen vergelijken moeten we eigenlijk al terug naar september 1998 en augustus 1996.”

In België lijken steeds meer extreme zomers voor te komen: lange hittegolven en felle neerslag. “De klimaatverandering maakt de straalstroom sowieso luier en minder mobiel dan vroeger. Als het temperatuurcontrast tussen de Noordpool en de Kreeftskeerkring (denkbeeldige lijn om de aarde op 23 graden noorderbreedte, red.) groot is, zal de straalstroom sneller bewegen. Alleen is de Noordpool de voorbije jaren serieus opgewarmd — denk aan de recente hittegolven in Siberië en Canada — en is het temperatuurcontrast dus beduidend kleiner geworden. Waardoor de straalstroom trager beweegt. En hierdoor kan het weerbeeld boven grotere gebieden meerdere weken min of meer onveranderd blijven.”

“En dan is het zaak net aan de ‘goede’ kant van die straalstroom te belanden. Lig je ten zuiden van die stroom, dan krijg je mooi en droog weer, zoals dat de vorige zomers in België vaak het geval was. Maar beland je ten noorden van die stroom, dan krijg je helaas te maken met forse buien, onweders en wateroverlast, zoals nu.” Al betekent dit niet - zo benadrukt Dehenauw - dat vanaf nu élke Belgische zomer automatisch extreem zal worden: “Er kunnen nog altijd normale zomers voorkomen, maar de uitersten zullen wel vaker voorkomen dan vroeger. Zowel qua hitte en droogte als qua wateroverlast.” 

De weersomstandigheden in het oosten van het land zijn dan misschien ongewoon voor de zomermaanden, maar volgens klimatoloog Philippe Huybrechts (VUB) zijn ze eerder gevolgen van pech dan van de klimaatopwarming. “De regenval die we vandaag zien, komt voort uit een stationair patroon dat zich voordoet in de straalstroom. Daarbij blijven hoge- of lagedrukgebieden langer hangen en kunnen regenwolken dagenlang rondjes draaien boven eenzelfde gebied.”

Klimaatwetenschapper Wim Thiery (VUB/KU Leuven) wijst erop dat de kans op hevigere regenval in onze contreien toeneemt door de klimaatverandering. “Een warmere lucht kan meer vocht bevatten. We zien dat per graad opwarming, de capaciteit van de atmosfeer om water op te nemen met 7 procent stijgt.” 

Sinds 1954 tonen metingen voor België een opwarming van ongeveer 0,3 graden per decennium. “De kans op extreme regenval neemt daarmee dus ook toe. Op globale schaal zien we duidelijk een impact op de stand van rivieren, die frequenter uit hun oevers treden. Het zal steeds erger worden.”

“Wat we nu meemaken is natuurlijk extreem en uitzonderlijk, maar het is wel zo dat de klimaatverandering voor intensere en meer geconcentreerde neerslag leidt”, zegt Hanne Glas van de vakgroep Geografie van de UGent in ‘De Ochtend’ op Radio 1. Glas verduidelijkt dat de bodem al verzadigd was omdat het flink had geregend. “Komt daarbij dat overstromingen onvermijdelijk zijn met dit soort hoeveelheden neerslag.”

Volgens Glas moeten de risico’s in kaart gebracht worden. “Welke huizen, welke straten en welke weilanden lopen er gevaar en hoe kunnen we die gaan beschermen?” Toch wil de onderzoekster niet te pessimistisch zijn. “Meer neerslag hoeft niet per se te leiden tot meer overstromingen, en meer overstromingen moeten niet leiden tot meer schade, maar we moeten nu op de goede manier anticiperen.”

Volgens professor hydrologie Patrick Willems (KU Leuven) is het beslist niet de laatste keer dat er sprake is van extreem weer in ons land. Volgens hem kunnen we ons maar beter voorbereiden en moet de infrastructuur in ons land aangepakt worden. “Onze systemen zijn nog gebaseerd op het historische klimaat”, zegt hij. 

Hij gelooft niet dat het zin heeft om rioleringen nog groter te maken. In plaats daarvan wil hij regenwater op laaggelegen plaatsen stockeren en de sponsfunctie van de grond herstellen, onder meer door te ontharden. “Dan raakt het grondwater weer aangevuld, wat ook de droogte en de biodiversiteit ten goede komt. Al blijft het vooral belangrijk de uitstoot van CO2 te drukken. Anders wordt het sowieso dweilen met de kraan open.”

Er is niet alleen de zondvloed in ons land, ook elders ter wereld is er sprake van extreem weer. Het westen van de Verenigde Staten en Canada kreunt onder een hittegolf met recordtemperaturen rond 50 graden Celsius. In het gebied staat bijgevolg meer dan 400.000 hectare land in brand. Volgens de weersvoorspelling blijft het voorlopig warm en droog en lijken de branden daardoor niet op korte termijn te eindigen. 

Uit een studie van een internationale groep van klimaatonderzoekers bij de World Weather Attribution blijkt dat de extreme hitte er zonder de klimaatverandering onmogelijk was geweest. “De klimaatverandering heeft de hittegolf in Canada en de VS 150 keer waarschijnlijker gemaakt”, luidt het.

“Dat is het statistische equivalent van echte pech”, staat in een nieuwsbericht. “Wat we zien, is ongekend. Het is niet normaal dat opwarmingsrecords met vier of vijf graden Celsius worden gebroken”, zegt onderzoeker Friederike Otto van de universiteit van Oxford. Hij en zijn team waarschuwen voor een herhaling van dit uitzonderlijke weerfenomeen. De opwarming van de aarde met twee graden Celsius zou ertoe kunnen leiden dat zo’n hittegolf zich om de vijf à tien jaar zou voordoen, in plaats van gemiddeld eens in de duizend jaar.

Klimatoloog Samuel Helsen waarschuwde eerder al dat we de komende jaren steeds vaker rekening moeten houden met hevige wolkenbreuken en wateroverlast. De evolutie zette zich de afgelopen jaren al in, vooral in het voorjaar en in de zomer. Het aantal dagen met zware neerslag verdubbelde al sinds de jaren 50. “De klimaatwijziging speelt daarin een heel belangrijke rol”, zei Helsen eerder aan onze redactie. “Doordat de temperatuur is toegenomen, kan onze atmosfeer meer waterdamp bevatten. Hierdoor kunnen buien heviger worden en vaker aanleiding geven tot extreme neerslaghoeveelheden en wateroverlast.”

Ook in de toekomst kunnen we meer periodes met hevige neerslag verwachten volgens Helsen. “De zomers zullen over het algemeen droger worden en er zullen vaker lange droogtes voorkomen. Maar als er dan toch eens neerslag valt, zal die veel extremer zijn dan vroeger. Met wateroverlast tot gevolg. Dat zien we duidelijk op de klimaatprojecties voor België.”

Ook Helsen wees er al op dat het noodzakelijk is om ons ruimtelijk beleid aan te passen. “Dat kan onder meer door meer groen te voorzien, zodat water de kans krijgt om traag te infiltreren in de grond. Dat zou bovendien een belangrijke buffer vormen tegen droogte, aangezien het regenwater de kans krijgt om traag in de bodem te sijpelen en het grondwater aan te vullen”, aldus Helsen.

Door de onderlinge wisselwerking tussen klimaateffecten is het lastig te voorspellen hoe sterk stortbuien toenemen als het klimaat verder opwarmt, zegt klimaatonderzoeker Peter Siegmund. “Droogte en extreme neerslag kunnen naast elkaar toenemen. Bij droogte komt het vooral door extra verdamping. Een periode zonder neerslag kan daardoor droger worden. Als het eenmaal regent, kan er juist meer regen vallen. Dat gebeurt vaak in een korte tijd. Dat komt doordat warmere lucht meer waterdamp kan bevatten, ongeveer 7 procent meer vocht per graad opwarming”, zegt Siegmund.

Maar er spelen met klimaatverandering altijd meer effecten, zegt Siegmund. Zo verandert ook het gedrag van wolken. Wolken vormen in stijgende lucht, waarbij waterdamp condenseert en ook een klein beetje warmte afgeeft. Door de klimaatverandering zit er meer waterdamp in een wolk, waardoor binnen die wolk extra warmte wordt ‘geproduceerd’. “De bui wordt hierdoor extra warm ten opzichte van zijn omgeving. Als gevolg ontstaat er binnen de wolk een krachtiger opstijgende luchtstroom, waardoor die sneller en krachtiger leegregent”, legt Siegmund uit. Door de snellere wolkvorming kan in een korte tijd een grotere hoeveelheid regen uit de lucht vallen. Stortbuien nemen hierdoor sterker toe dan de gemiddelde regenval. 

En nu is het aan jou. Wat is jouw mening? Laat het weten in de comments onder dit artikel. We bundelen de boeiendste reacties vanavond in een nieuw stuk.