Vaccinoorlogen, gezichtsverlies en investeringen: waarom de Olympische Spelen in Japan absoluut moesten doorgaan

Toen Japan begin september 2013 te horen kreeg dat Tokio geselecteerd was als gaststad voor de Olympische Spelen van 2020 was de euforie groot. Het waren de jaren van de “Abenomics”, de ambitieuze economische politiek van premier Shinzo Abe, die Japan weer op de kaart wilde zetten. 

Weg met de nulgroei, de negatieve inflatie, het gevoel dat Japan met zijn krimpende en vergrijzende bevolking aan het indutten was. De bouw van nieuwe stadions, hotels, shoppingcentra en infrastructuur, en de aangroei van het toerisme zouden voor een stevige economische opkikker zorgen, voorspelden economen. 

De Japanse overheid baseerde zich daarvoor op de boost die landen als China, Australië en het Verenigd Koninkrijk hadden gekregen na de succesvolle organisatie van de Olympische Zomerspelen. Japan hoopte het aantal buitenlandse bezoekers op te krikken van 15 naar 33 miljoen per jaar, door de schijnwerpers van de wereld te laten schijnen op de aantrekkelijke mix tussen traditie en moderniteit die het land te bieden heeft. 

Succesvolle Spelen zouden bovendien helpen om het trauma van 2011 te verwerken, de verwoestende tsunami en de kernramp in Fukushima, die diepe wonden hadden achtergelaten. De Spelen van 2020 kregen daarom de naam “Recovery Games”.

Maar de aanloop naar die Spelen verliep niet helemaal rimpelloos. Zo werd het geplande gigantische olympische stadion naar een spectaculair ontwerp van architecte Zaha Hadid – die ook het Antwerpse Havenhuis transformeerde – geschrapt, nadat gebleken was dat de kosten de pan uit zouden rijzen. Maar ook het stadion dat uiteindelijk werd gebouwd, biedt plaats aan meer dan 70.000 toeschouwers.

Verder was ook heel wat bezorgdheid in de internationale sportwereld over het feit dat een aantal sportevenementen in Fukushima zouden plaatsvinden, op minder dan 100 kilometer van de gesmolten reactor. 10 jaar na de ramp zijn de bergingswerken op de zeer radioactieve site nog altijd niet afgelopen. Maar de Japanse overheid verzekerde iedereen dat de situatie in Fukushima “onder controle” is.

Toen de wereld in de lente van 2020 getroffen werd door de coronapandemie, leek er in Japan eerst weinig aan de hand. Op 22 maart werd de olympische vlam aangestoken in Sendai, de stad die in 2011 zwaar werd getroffen door de tsunami, een evenement waar maar liefst 50.000 mensen op afkwamen. 

Maar diezelfde dag nog liet Canada weten dat zijn atleten die zomer niet naar Tokio zouden reizen. Nadat ook andere landen een voor een forfait gaven, restte de regering weinig anders dan de Spelen met een jaar uit te stellen. Op dat ogenblik had Japan al naar schatting 850 miljoen uitgegeven aan de voorbereidingen en waren al duizenden tickets verkocht aan binnen- en buitenlandse toeschouwers. Nog voor ze van start gingen, waren dit al "de duurste Spelen ooit". 

Nochtans leek Japan de coronapandemie - net zoals de meeste Oost-Aziatische landen – op dat ogenblik onder controle te hebben. Al bij al bleef het aantal besmettingen er beheersbaar en ook het aantal doden lag naar verhouding een pak lager dan in de rest van de wereld. Maar begin april van dit jaar, op een ogenblik dat de infecties in de meeste westerse landen afnamen, begonnen de coronacijfers in Japan te stijgen. 

En terwijl de VS en Europa op dat ogenblik al volop bezig waren met het inenten van hun kwetsbare bevolking, moest de campagne in Japan nog beginnen. Door de lage besmettingscijfers had de Japanse regering daar weinig haast mee gemaakt. Bovendien duurt de procedure om vaccins goed te keuren er extra lang, omdat de overheid er absoluut zeker van wil zijn dat er geen bijwerkingen zullen optreden, uit angst voor rechtszaken.   

Quasi tegelijkertijd begon de Japanse regering met de export van vaccins, in een wedloop met China, dat heel Azië wil voorzien van zijn "Made in China" vaccins in de hoop daar zijn invloed mee te vergroten. Begin juni voerde Japan meer dan 1 miljoen AstraZeneca-vaccins uit naar Taiwan, geproduceerd in eigen land maar nog niet goedgekeurd voor de eigen bevolking. 10 dagen later volgde eenzelfde lading voor Vietnam.

Intussen zakte de publieke steun voor de Spelen naar het nulpunt, begin mei vond bijna drie kwart van de Japanse bevolking dat de Spelen geschrapt moesten worden. Met een bevolking die nog maar zeer gedeeltelijk was ingeënt, waren veel mensen bang dat de aanwezigheid van duizenden atleten uit de hele wereld en hun entourage zou uitdraaien op een "superspreader-event". 

Uit voorzorg cancelden verschillende Japanse steden geplande oefenstages voor internationale teams. Ook een aantal Japanse atleten, zoals Naomi Osaka, en zelfs de Japanse keizer maakten kanttekeningen bij de plannen. “De keizer is bijzonder bezorgd over de stijgende coronacijfers”, liet zijn woordvoerder weten in een uitzonderlijk moment van openheid. “Gezien de bezorgdheid bij het publiek, lijkt hij bezorgd dat de Spelen de aanleiding zouden kunnen zijn tot verdere verspreiding van het virus.” 

Maar hoewel ook binnen de Japanse regering stemmen opgingen om de Spelen te schrappen en een nieuwe kandidatuur in te dienen voor 2032, was dat nooit een optie. De Spelen unilateraal afgelasten, zou Japan opzadelen met het merendeel van de kosten en verliezen, zoals geschrapte uitzendrechten en sponsordeals, ter waarde van miljarden euro's. 

Enkel het Internationaal Olympisch Comité – de wettelijke "eigenaar" van de Spelen - kan de Spelen schrappen. Maar het IOC, dat het grootste deel van zijn inkomsten haalt uit de Spelen, gaf op geen enkel moment blijk van die intentie. "Er is op dit moment geen enkele reden waarom de Spelen niet van start zouden gaan op 23 juli 2021”, herhaalde IOC-voorzitter Thomas Bach verschillende keren. “Er is geen plan B en we zijn van plan om deze Spelen veilig en succesvol te laten verlopen.” 

Maar er was nog een reden waarom de Japanse regering toch door de zure appel beet, en dat zijn de volgende Winterspelen. Die vinden namelijk plaats in Peking, en dat al in februari 2022. Als Japan er toch voor zou kiezen om forfait te geven, dan wordt regionale concurrent China het eerste land dat erin kan slagen een internationaal “post-corona”-massa-evenement te organiseren, en dat is voor Japan bijzonder bitter.  

En dus gaan de Olympische Spelen toch van start, zij het in mineur, met lege stadions, en atleten en perslui die op een veilige afstand worden gehouden van de Japanse bevolking. Alle betrokkenen moeten zich houden aan een lange lijst met strenge voorschriften, waaronder een dagelijkse coronatest. Of deze "Recovery Games" het visitekaartje zullen worden van de "heropstanding" van Japan, zoals de overheid in 2013 had gehoopt, is zeer de vraag.