OVERZICHT. Hoe goed beschermt het vaccin dat jij kreeg je tegen de verschillende virusvarianten? En wat is verschil tussen eerste en tweede prik?

Over de doeltreffendheid van de verschillende vaccins is al veel geschreven. De getallen die in eenzelfde adem genoemd worden, zijn best belangrijk want ze geven aan hoe goed een vaccin werkt. Een vaccin dat goed werkt, verlaagt in de eerste plaats het aantal ernstige, maar ook matige en milde symptomen.

De doeltreffendheid wordt berekend met behulp van klinische studies. Belangrijk, het cijfer is pas van toepassing zodra personen volledig gevaccineerd zijn. Bij het Johnson & Johnson-vaccin is dat (vier weken) na één dosis, bij de andere vaccins op de Europese markt (Pfizer, Moderna en AstraZeneca) is dat pas (vanaf twee weken) na twee dosissen. Alleen duiken er - door de opkomst van de verschillende virusvarianten - steeds meer cijfers op. “De resultaten liggen wel allemaal in dezelfde lijn, zeker als het gaat over ernstige ziektelast”, zegt vaccinoloog Pierre Van Damme (UAntwerpen) alvast. Lees hieronder hoe goed welk vaccin beschermt tegen de twee dominante varianten in ons land: de deltavariant (Indiase) en alfavariant (Britse). 

Het vaccin - BNT162b2 - is afkomstig van de Amerikaanse farmaceut Pfizer die samenwerkte met het Duitse biotechnologiebedrijf BioNTech. Dit vaccin is een mRNA-vaccin. Bij zulke vaccins komt geen onschadelijk gemaakt virus te pas, maar wordt er gewerkt met genetisch materiaal van het coronavirus. Deze genetische code zit verstopt in een vet- of lipidenoplossing die moet versmelten met het celoppervlak: precisiewerk, met als doel om voldoende aanmaak van antilichamen en T-cellen (afweercellen) te verwezenlijken. Bij een besmetting met Covid-19 verankeren de (reeds aangemaakte) antistoffen zich op de ‘spike-eiwitten’ van het virus, waardoor het virus onze cellen niet kan binnendringen.

De deltavariant (Indiase variant) is met een aandeel van zowat 60 procent van alle besmettingen de dominantste variant in België. Vaccins zijn een tikkeltje minder goed bestand tegen deze besmettelijke mutatie. “Dat komt omdat er meer viruspartikels doorgegeven worden. Elk vaccin verlaagt dat aantal partikels drastisch, maar het blijft net iets meer dan bij de ‘gewone’ of de Britse variant. Daarom kunnen gevaccineerden toch nog positief testen en het virus doorgeven”, verklaart Van Damme.

Dat betekent niet dat een vaccinatie zinloos is, in tegendeel. Uit een grootschalige studie van Public Health England (PHE) van het Britse ministerie van Gezondheid, blijkt dat personen die volledig gevaccineerd zijn (minstens twee weken met twee prikjes) een doeltreffendheid van 88 procent genieten tegen (milde) symptomen. Een Canadese studie die als preprint gepubliceerd werd, bevestigt dat met een effectiviteit van 87 procent.

De bescherming tegen een ziekenhuisopname en dus ernstige symptomen ligt nog hoger met 96 procent (volgens de studie van PHE).

De alfavariant (Britse variant) vertegenwoordigt bijna 25 procent van de besmettingen in België. Hier is er weinig tot geen verschil met de ‘gewone’ variant wat de doeltreffendheid betreft. Volgens PHE is het Pfizer-vaccin bij deze variant voor 93 procent effectief tegen milde symptomen.

De bescherming tegen een ziekenhuisopname ligt hoger met 95 procent. Ook de Canadese studie berekende een effectiviteit van 95 procent tegen ernstige symptomen.

Ter vergelijking, oorspronkelijk had het Pfizer-vaccin bij de ‘gewone’ variant een doeltreffendheid van 95 procent tegen (milde) symptomen.

Het vaccin dat door het farmabedrijf Moderna en het Amerikaanse overheidsinstituut National Insitutes of Health werd ontwikkeld, is: mRNA-1273. De naam verraadt het al; opnieuw gaat het hier om een mRNA-vaccin waarbij men gebruik maakt van genetisch materiaal van het coronavirus. Deze genetische code zit verstopt in een vet- of lipidenoplossing die moet versmelten met het celoppervlak: precisiewerk, met als doel om voldoende aanmaak van antilichamen en T-cellen (afweercellen) te verwezenlijken. Bij een besmetting met Covid-19 verankeren de (reeds aangemaakte) antistoffen zich op de ‘spike-eiwitten’ van het virus, waardoor het virus onze cellen niet kan binnendringen.

De resultaten van het Moderna-vaccin zijn vergelijkbaar met het Pfizer-vaccin, eveneens een mRNA-vaccin. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zou het vaccin voor meer dan 90 procent beschermen tegen ernstige symptomen.

De Canadese studie bevestigt dat en berekende dat het vaccin een effectiviteit heeft van 72 procent tegen (milde) symptomen na slechts één prik. 

Eén dosis zou bovendien al voor 96 procent bescherming bieden tegen ernstige symptomen en een ziekenhuisopname. Omdat het in deze studie over slechts één prik gaat - er waren in Canada op het moment van het onderzoek te weinig inwoners volledig gevaccineerd - zou de effectiviteit in werkelijkheid nog hoger moeten liggen.

In Groot-Brittannië wordt het Moderna-vaccin niet toegediend waardoor er geen resultaten bekend zijn van Public Health England (PHE).

Volgens dezelfde Canadese studie biedt het Moderna-vaccin een beschermingsgraad van 92 procent tegen (milde) symptomen. Deze beschermingsgraad ligt met 94 procent nog hoger voor ernstige symptomen en een ziekenhuisopname.

Ter vergelijking, oorspronkelijk had het Moderna-vaccin bij de ‘gewone’ variant een doeltreffendheid van 94,5 procent tegen (milde) symptomen.

Het vaccin - AZD1222 (alias ChAdOx1) - dat de Brits-Zweedse multinational AstraZeneca heeft ontwikkeld in samenwerking met Oxford University, is een vectorvaccin. De basis van zulke vaccins is een al gekend virus dat geen schade meer kan aanrichten bij de mens en gebruikt wordt als ‘taxi’. Bij AZD1222 is dat een basis die bestaat uit een verkoudheidsvirus van chimpansees. In dit virus wordt vervolgens een stukje van het coronavirus (een antigeen: een molecuul dat in staat is een reactie bij het afweersysteem op te wekken waardoor antistoffen worden aangemaakt) geplakt.

In Groot-Brittannië, waar men veel heeft gevaccineerd met AstraZeneca, berekende Public Health England (PHE) dat gevaccineerden een bescherming van 60 procent genieten tegen ziekte (milde symptomen). Een grootschalige en meer recente studie uitgevoerd aan de University of Edinburgh kwam uit op eenzelfde percentage.

De bescherming tegen ernstige symptomen en ziekenhuisopnames ligt wat hoger met 92 procent.

Volgens dezelfde studie van PHE beschermt het AstraZeneca-vaccin voor 66 procent tegen milde symptomen. De studie van de University of Edinburgh kwam daar uit op een percentage van 73 procent.

Het vaccin heeft volgens PHE daarbij een effectiviteit van 86 procent tegen ernstige symptomen of ziekenhuisopname.

Ter vergelijking, oorspronkelijk had het AstraZeneca-vaccin bij de ‘gewone’ variant een doeltreffendheid van 82,5 procent tegen (milde) symptomen.

Het vaccin - Ad26.COV2.S - waar het biotechbedrijf Janssen (Johnson & Johnson) aan werkte, is een vectorvaccin. De basis van deze vaccins is een al gekend virus dat geen schade meer kan aanrichten bij de mens en gebruikt wordt als ‘taxi’. Het Johnson & Johnson-vaccin is voorlopig uniek gezien één prik volstaat.

Volgens een recente Amerikaanse studie is het J&J-vaccin “minder effectief tegen de deltavariant”. De studie verscheen als preprint en is nog niet gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift. Bovendien baseerden de onderzoekers zich op proeven in reageerbuisjes en niet op waarnemingen bij gevaccineerde mensen, zoals bovengenoemde studies wél deden. “De echte test is: zien of mensen die met Janssen gevaccineerd zijn, besmet raken. En daar is gewoon nog te weinig informatie over”, zo reageert de Nederlandse immunoloog Marjolein van Egmond (Amsterdam UMC). Ze sluit echter niet uit dat een tweede prik van het J&J-vaccin binnenkort toch wenselijk zal worden.

Veel andere gegevens zijn er voorlopig niet van het J&J-vaccin, het kwam immers als laatste op de markt in Europa. Begin juli beweerde het bedrijf zelf dat het vaccin meer antilichamen aanmaakt tegen de deltavariant dan het deed tegen de ‘gewone’ variant. Er werden echter geen cijfers gepubliceerd. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zei daarop nog eens dat het J&J-vaccin, net zoals de overige vaccins, een beschermingsgraad van meer dan 90 procent biedt tegen ernstige symptomen.

Ook wat bescherming tegen de Britse variant betreft, zijn er weinig gegevens beschikbaar. Johnson & Johnson bevestigde begin juli zelf dat zijn vaccin een “duurzame bescherming” biedt tegen de Britse variant. Er zijn echter geen percentages vermeldt.

Het J&J-vaccin heeft bij de ‘gewone’ variant een doeltreffendheid van 70 procent (tegen milde symptomen).