Nóg een stuwdam in opspraak: ‘Dit is als Tsjernobyl dat ontploft: niemand weet waarom en wie het wel weet, geeft geen cijfers’

Vier van de 24 waarschuwingen van het European Flood Awareness System (EFAS) die vorige week binnenliepen bij de Waalse overheid hadden betrekking op Wallonië. “Slechts vier”, zo meldt de dienst Mobiliteit en Infrastructuur van de Service Public de Wallonie (SPW) in een persbericht. 

De communicatie komt er op expliciete vraag van bevoegd minister Philippe Henry (Ecolo). Bij de overstromingen vielen 37 doden en duizenden gezinnen verloren hun huis. Er zijn ook nog 11 personen vermist.

De eerste van die vier waarschuwingen kwam al op maandag, voor de middag. Het EFAS liet toen weten dat in het bassin van Ourthe de kans 49 procent was op een debiet dat maar eens in de twintig jaar voorkomt. Maar, zo zegt de Service Public de Wallonie: “Deze kennisgevingen zijn summier en bieden slechts beperkte hulp bij de voorbereiding op overstromingsrisico’s”.

Naast de EFAS-waarschuwingen kregen overheden ook de meldingen van het KMI. Op maandagochtend voorspelde het KMI regenval van 100 tot 150 millimeter. Gaandeweg heeft het KMI de waarschuwingen opgeschaald, tot code rood op woensdagochtend.

De werkelijkheid heeft die voorspellingen op veel plaatsen overtroffen. Intussen is gekend dat het stuwmeer van Eupen bleef vollopen, om pas woensdagnamiddag water te beginnen lossen – in de nacht van woensdag op donderdag was dat plots 150 m³ per seconde. In de vallei van de Vesder, in Eupen en Verviers, spreken bewoners over twee vloedgolven die kwamen aanrollen tussen half drie en half vier ’s nachts. Nergens vielen zo veel slachtoffers als in die vallei. 

“Iedereen wist op maandag al dat we overstromingen zouden krijgen, dus het was absoluut nodig om vanaf dan het stuwmeer preventief te laten leeglopen”, zegt Xavier Fettweis, klimatoloog van de universiteit van Luik. 

Laurent Minguet, een ondernemer in duurzame energie, berekende dat zelfs met de KMI-waarschuwing van 150 mm op maandag, wat een sterke onderschatting bleek, het stuwmeer zou zijn overgelopen. “Men had dus op maandag al moeten starten om 28 m³ per seconde te lossen.”

Nog een disfunctionele stuwdam?

De vraag is waarom dit niet gebeurde. En dezelfde vraag geldt voor een veel kleinere stuwdam, op de Helle. Die zorgt ervoor dat water van de Helle via een ondertunneld kanaal naar het stuwmeer van Eupen wordt afgeleid. Maar ook langs de Helle spreken bewoners en handelaars van een plotse stortvloed die nacht. 

In het Lago-zwembad van Eupen, langs de Helle, zijn de witte tegels bedekt met een laag modder. De watermassa heeft zich door een ruit van de grote glaspartij geboord. Een veiligheidsdeur is letterlijk uit zijn scharnieren gerukt. 200 meter stroomafwaarts ligt het restaurant van de 34-jarige Wim Van de Voorde.

“Om 23 uur leek het nog doenbaar om alles op te kuisen, maar om middernacht stond het water plots twee meter hoog. De mazouttank is gekanteld, alles hangt onder mazout en modder. Ik ben alles kwijt.”

De 52-jarige Marc Nüchtern baat feestzalen uit, hogerop langs de Helle. Bij hem stond het water 2,5 meter hoog. De moestuin ligt bezaaid met grote stenen uit de Helle. Woensdagavond was hij in de weer met personeel om te kuisen en het opkomende water weg te houden.

“Iets voor 23 uur heb ik het personeel weggestuurd, maar die 20 minuten dat ik bleef, zijn mij bijna fataal geworden”, zegt Nüchtern. “Ik ben in allerijl weggereden en daarbij tegen een container gebotst. Ik had nog amper controle over het stuur.”

Net als bij de Vesder roepen de vloedgolven over de Helle vragen op over het beheer van de stuwdammen, zeker omdat Engie Electrabel zijn stuwmeren wél sinds maandag leegmaakte. De SPW kan nog geen informatie over de stuwdammen geven. Het is het voorwerp van een onderzoek dat de minister heeft besteld. 

“Er zijn tientallen doden en schade die in de miljarden loopt. Dit is als de centrale van Tsjernobyl die ontploft, en niemand weet goed waarom, en de mensen die het weten, geven geen cijfers, want ze willen niet dat het bekend wordt”, aldus Laurent Minguet.