Direct naar artikelinhoud
InterviewEconoom Kevin Spiritus

‘Herteken de belastingen. Dat is eerlijker, democratischer en beter voor de economie’

Kevin Spiritus: ‘Heel wat kapitaalinkomens vandaag zijn eigenlijk arbeidsinkomens, maar worden toch niet zo belast.’Beeld Wouter Van Vooren

In de reeks ‘De Verbeteraars’ inventariseert De Morgen vernieuwende ideeën om de samenleving te doen vooruitgaan. Vandaag: econoom Kevin Spiritus (Erasmus School of Economics).  Gedaan met het doolhof aan belastingaftrekken, fiscale uitwijkmogelijkheden en loonoptimalisaties. Als het van Spiritus afhangt, wordt ons belastingsysteem grondig hertekend. ‘Wie meer verdient, moet meer bijdragen.’

“Er is dringend nood aan een hervorming”, klinkt het stellig bij Kevin Spiritus, gespecialiseerd in belastingen en fiscaal beleid. Hij is niet de enige die er zo over denkt. Ook de OESO, de club van rijke industrielanden, vindt dat België beter kan en moet. Te veel grote vermogens ontsnappen aan belastingen, en er zijn te veel achterpoortjes om loon niet als loon te moeten betalen. Dat is onhoudbaar, zegt Spiritus.  

Hoe moet die hervorming er dan uitzien?

“We moeten naar een zogeheten dual income tax. Dat wil zeggen dat je arbeidsinkomen progressief belast: wie meer verdient, draagt meer bij. Kapitaalinkomen belast je aan één vlak tarief, bijvoorbeeld van 30 procent. Alleen moet het concept ‘arbeidsinkomen’ dan wel breed gedefinieerd worden. Het probleem is namelijk dat vandaag een aantal mensen minder bijdraagt dan anderen, ook al hebben ze eenzelfde draagkracht.”

Lees ook

In de reeks ‘De Verbeteraars’ inventariseert De Morgen vernieuwende ideeën om de samenleving te doen vooruitgaan. 

Kirsten Catthoor. Volgens deze psychiater moet het radicaal anders: ‘Ik denk dat veel nieuwe patiënten zich zullen aanmelden: mensen met een existentieel onbehagen’

Federico Bisschop. Projectontwikkelaar: ‘Cohousing is de toekomst van wonen, maar op de juiste plaats en de juiste manier’

Yves T’Sjoen. Het onderwijsniveau opkrikken? ‘Breek de canon open’

Hebt u het dan over ‘de rijken’?

“Niet noodzakelijk. Het gaat over mensen die een gelijke draagkracht hebben, die dus even rijk zijn. Een werknemer in een bedrijf krijgt een loon en betaalt daarop sociale bijdrage. Iemand anders kan een gelijkaardig inkomen hebben, maar beslist om een vennootschap op te richten. Die persoon betaalt wel vennootschaps- en dividendbelasting, maar moet geen sociale bijdrage betalen.

“Heel wat kapitaalinkomens vandaag zijn eigenlijk arbeidsinkomens, maar worden toch niet zo belast. Werkgevers kunnen dan weer via bedrijfswagens en maaltijdcheques een loon uitkeren en minder bijdragen aan de sociale zekerheid. Je kan dus allerhande constructies opzetten om minder bij te dragen.”

U zegt dus: weg met al die uitzonderingen?

“Inderdaad. Iemand die in een vennootschap werkt, daar kapitaal laat aangroeien en zichzelf een liquidatiebonus uitkeert als de vennootschap wordt afgeschaft: dat is gedeeltelijk een loon dat als kapitaalinkomen belast wordt. Het zou goed zijn om de globale belastingtarieven wat te laten dalen, maar dan wel alle feitelijke arbeidsinkomens als gewoon loon te beschouwen zodat al die inkomens gelijk bijdragen aan de sociale zekerheid. Bedrijfsinkomens boven een normaal rendement moeten dan ook worden belast als arbeidsinkomens.”

Ik kan me nu al de repliek van het VBO en VOKA voorstellen: vermogens en kapitaal worden al heel erg belast in België.

“De statistiek die moet laten zien dat vermogens al heel veel bijdragen, is eigenlijk een vertekende statistiek. Daar zitten ook erfenissen, registratiebelastingen en schenkingen in. Als je kijkt naar meerwaarden op aandelen, zie je dat die vaak gewoon helemaal niet belast worden. Je hebt in die kapitaalbelasting dus een enorme scheeftrekking.”

De globale belastingdruk in ons land ligt al hoog. Is de oplossing dan wel om sommigen meer belastingen te laten betalen?

“Dat is een heel moeilijke vraag. Want ook de cijfers die laten zien hoe groot de overheid is en hoeveel middelen ze nodig heeft, zijn niet helemaal zuiver. In Nederland, waar ik woon, is de overheid een stuk kleiner dan die in België. Dat komt voor een groot deel omdat gezondheidszorg en pensioenen hier veel minder door de overheid georganiseerd worden. Maar de kost van die gezondheidszorg is hier bij de hoogste van de wereld. Enkel in de Verenigde Staten is het nog duurder.

“Je betaalt dan wel minder belastingen op je loon, maar je hebt wel nog een maandelijkse factuur van 150 à 200 euro voor je gezondheidsverzekering. Dat zijn grote bedragen die je in België niet meer moet betalen. Op papier daalt de kost van de overheid wel, maar in de praktijk ben je als bevolking meer aan het uitgeven. Het is dus niet omdat je minder belastingen betaalt, dat je plots veel rijker wordt: je betaalt het gewoon aan een privéverzekeraar in plaats van aan de overheid.”

Misschien kan het beter zijn om niet alles aan de overheid over te laten?

“Een grote overheid komt met risico’s. In de jaren 70 werkte onze overheid bijvoorbeeld niet efficiënt, al is dat onder druk van de publieke opinie wel verbeterd. En uiteraard is het ook legitiem om ideologisch tegen een grote overheid te zijn.

“Maar de dingen die in België door de overheid worden georganiseerd zijn vaak sectoren waar de markt niet goed werkt. Sinds de jaren 2000 is gezondheidszorg in Nederland sterk geliberaliseerd. Wel, in die periode is de gezondheidszorg in Nederland veel duurder geworden. En dat komt omdat de competitie in die sector niet werkt. De voorwaarden van de vrije markt worden daar totaal niet ingelost. Daarom werkt het niet om die sector te liberaliseren.”

Kevin Spiritus: ‘Als je belastingen eerlijker aanvoelen, dan zijn mensen ook meer bereid om bij te dragen.’Beeld Wouter Van Vooren

Terug naar de dual income tax. Waarom is zo’n systeem beter dan wat we nu hebben?

“Ten eerste is het eerlijker: mensen met gelijke draagkracht dragen op gelijke manier bij. En als je belastingen eerlijker aanvoelen, dan zijn mensen ook meer bereid om bij te dragen, omdat ze weten dat anderen dat ook doen. Ten tweede wordt het systeem ook veel minder beïnvloedbaar voor lobbying, wat vandaag wel het geval is.”

Geeft u daar eens een voorbeeld van?

“Experts waren heel erg gekant tegen een btw-verlaging van de horeca. btw is een belasting op consumptie. Het voordeel van die btw-verlaging is dus het grootst in die zaken die de hoogste omzet draaien, maar zij hebben dat voordeel het minst nodig. Toch is die maatregel er gekomen. Ook de oorspronkelijke effectentaks kreeg kritiek, omdat ze al te opzichtig uitzonderingen voorzag voor bepaalde investeerders.

“Het zou beter zijn om één tarief aan te houden, en als principe te nemen dat uitzonderingen heel goed gemotiveerd moeten worden. Dan wordt het veel moeilijker om het systeem van buitenaf te beïnvloeden.”

Het laatste rapport van de Vergrijzingscommissie laat zien dat de vergrijzingskosten nog veel hoger zullen oplopen dan verwacht. Kan een dual income tax helpen om die rekeningen betaalbaar te houden?

“Met een ander belastingsysteem haal je niet noodzakelijk meer middelen op, en los je dus het probleem van de sociale zekerheid niet op. Maar dat is niet alles.

“De vergrijzing kost ons vandaag 25 procent van het bbp, tegen 2050 wordt dat 30 procent. Er gaat dus een groter stuk van de taart naar de sociale zekerheid. Maar ook de taart zelf zal groter zijn. Wat we na de uitgaven voor de sociale zekerheid overhouden, zal nog altijd meer zijn dan wat we vandaag overhouden. Het is dus niet zo dat we arm gaan worden en geen geld meer zullen hebben voor andere dingen.

“De grote vraag is dan hoe we de effecten van de vergrijzing verdelen. En dat vraagstuk wordt natuurlijk makkelijker als de taart groter is. Vandaar het grote belang van economische doelmatigheid en groei. En daar kan een dual income tax wél helpen.”

Hoe dan?

“Ons belastingsysteem zorgt er nu voor dat mensen niet investeren waar het de maatschappij het meest opbrengt, maar waar ze het minst belastingen betalen. Er is bijvoorbeeld nog steeds een fiscale aftrek voor een tweede woning. Dus investeren mensen in vastgoed, want dat brengt een belastingvoordeel op. Maar dat kapitaal kan feitelijk elders in de economie veel productiever ingezet worden, zoals in innovatieve bedrijven of onderzoek.

“De verschillende belastingtarieven leiden dus kapitaal weg van productieve investeringen. Dat is niet goed voor de economie. Door daar een mouw aan te passen, kan je de economie aanzwengelen. De taart wordt dan groter, het verdelingsprobleem wordt kleiner, en er moet een kleiner deel van de taart naar de vergrijzingsfactuur gaan.”

Hoe kunnen we de groei nog verder versterken?

“Er is nog laaghangend fruit te plukken, bijvoorbeeld in de kinderopvang. In België heb je het probleem dat er te weinig begeleiders zijn per kind, dat die mensen te weinig verdienen, en dat ze niet altijd even goed opgeleid zijn. Het zou goed zijn daarin te investeren, zodat kinderen bijvoorbeeld sneller de taal kennen. Hoe lager de leeftijd waarop je investeert in onderricht, hoe hoger het rendement. Die investering betaalt zich meerdere malen terug. Vandaag kan de overheid ook nog eens lenen aan een quasi-nulrente - dan is er geen reden om die investering niet te doen.”

Zorgt langer werken voor meer groei?

“Laat je mensen wat langer werken, dan krijg je kortstondig wel even een groei – maar daarna zit je weer op het traject van daarvoor. Fundamentele economische groei komt van innovatie. Dat is de basis. Je moet de uitvinders van vandaag ondersteunen, en zorgen dat je morgen voldoende uitvinders zal hebben.”

'Fundamentele economische groei komt van innovatie. Dat is de basis. Je moet de uitvinders van vandaag ondersteunen, en zorgen dat je morgen voldoende uitvinders zal hebben.'Beeld Wouter Van Vooren

Econoom Paul De Grauwe pleit voor een rijkentaks. Zit daar muziek in volgens u?

“Onder economen bestaat daarover geen consensus. Het is heel duidelijk dat je erfenissen en schenkingen vrij zwaar kan belasten, maar daar zit je met twee conflicterende ethische visies. Stel dat ik van mijn ouders 100.000 euro krijg om een woning te kopen en u niet: dan heb ik een voordeel van 100.000 euro waar ik geen enkele verdienste aan heb. Het is moeilijk te motiveren waarom je dat niet zou belasten. Maar vanuit het perspectief van de ouders is het logisch dat zij het recht hebben om hun kinderen te ondersteunen.

“Als je vermogens progressief wil belasten, is een erfenis volgens mij wel een goed moment om te gaan belasten. Maar een jaarlijks terugkerende vermogenstaks brengt wel wat economische schade mee. Er is minder kapitaalaangroei, dus de prikkel om te investeren is kleiner.”

Zo’n belasting is dus een slecht idee?

“De belangrijkste reden om vermogens te belasten is rechtvaardigheid. Bijvoorbeeld wanneer je vindt dat sommige mensen in het verleden te weinig belastingen betaald hebben op hun inkomen en de meerwaarden die ze geboekt hebben: dan kan een vermogensbelasting een soort achtervang zijn. De vraag is: vinden we ook dat ze te weinig bijgedragen hebben?

“Een tweede reden is democratisch van aard. Het is mogelijk dat de vermogens zo ongelijk verdeeld zijn dat de rijken een te grote invloed kunnen uitoefenen op de overheid, en dat de democratie daardoor in gevaar komt. Ik denk dat dat zeker het geval is in de VS. Dat is een plutocratie waar vermogenden de macht in handen hebben. Het is moeilijk te zeggen of dat in België het geval is. De vermogensongelijkheid is bij ons in ieder geval kleiner.”

U werkt in Nederland. Een deel van de Vlaamse regering vindt dat Nederland een gidsland moet zijn voor ons. Terecht?

“Nederland heeft een aantal dingen goed gedaan, en een aantal dingen fout. De schuld is heel snel afgebouwd - maar daardoor is de reële koopkracht van de Nederlanders al jarenlang vlak, ondanks een duidelijke economische groei. De Nederlandse zuinigheid hoeft dus niet noodzakelijk goed te zijn. Naast gezondheidszorg is ook wonen in Nederland ontzettend duur. Daarover wordt ook in België geklaagd, maar hier is het toch nog wat anders, hoor.

“Openbaar vervoer werkt wel gewoon beter hier dan in België. Maar om nu Nederland te gaan voorspiegelen als voorbeeld … Als je dagelijkse de Belgische pers leest, dan krijg je het gevoel dat het heel slecht gaat in ons land. Ik kan u garanderen: wie de kranten hier leest, krijgt perfect hetzelfde gevoel over Nederland.”