Zijn er écht vaccincontracten gelekt? En wat betekent dit voor ons land? De "PfizerLeaks" uitgeklaard

PfizerLeaks, sinds deze week heeft Twitter een nieuw, veel besproken gesprekonderwerp. Volgens berichten op sociale media zouden de zogenaamde PfizerLeaks gelekte “wurgcontracten” tonen met vaccinleverancier Pfizer. Die contracten zouden aantonen dat het farmaceutische bedrijf geen garanties zou geven over de werkzaamheid of bijwerkingen van zijn product. Daarnaast zou het bedrijf alle wettelijke aansprakelijkheid van zich af schuiven en bovendien een soort monopolie opeisen in de strijd tegen het coronavirus. Wat klopt er precies van die aantijgingen? En wat betekent dit voor ons? Een analyse in 6 vragen en antwoorden.

De ophef komt voort uit een reeks berichten op Twitter, geschreven door Ehden Biber, een Londense informaticus. Daarin bespreekt de man enkele onderdelen van een contract tussen Pfizer en Albanië waar hij naar eigen zeggen de hand op had kunnen leggen. Later komen in het Twitterdraadje ook andere 'gelekte' vaccincontracten aan bod.

Een blik op de Twittertijdlijn van Biber de voorbije maanden onthult een stroom aan complottheorieën en berichten die zich kanten tegen de coronavaccins. Twitter heeft het profiel van de man ondertussen tijdelijk opgeschort. Op zijn persoonlijke blog “Sense of Awareness” deelde Biber de voorbije dagen wel nog enkele interviews die hij gaf, onder andere aan een talkshow op het uiterstrechtse complotnieuwsplatform InfoWars en aan “America’s Frontline Doctors”, een rechtse Amerikaanse drukkingsgroep die bekend staat voor haar anti-vaccinatiestandpunten en het verspreiden van desinformatie over Covid-19.

Er is geen reden om aan te nemen dat de contracten die aan bod komen in PfizerLeaks vervalst zijn. Het belangrijkste contract waar het over gaat, is een “draft contract” – een ontwerpdocument – tussen vaccinleverancier Pfizer en de overheid van Albanië. Het dateert van 6 januari 2021 en is niet de ondertekende, definitieve versie. Het is daarom ook niet duidelijk welke bepalingen de eindversie gehaald hebben.

Maar: het “lekken” van deze ontwerpversie is eigenlijk niets nieuws, noch de verdienste van Biber. Al in januari 2021 werd het document online geplaatst door het Albanese nieuwsplatform Gogo.al. Hetzelfde contract staat ook al sinds mei integraal op de website van Transparency International. De afdeling gezondheidszorg van die anticorruptie-NGO heeft diezelfde maand een uitgebreid rapport gepubliceerd over de globale status van vaccincontracten in de hele wereld.

Dat valt te bezien. In ieder geval is België niet gebonden door de bepalingen van eventuele contracten met Albanië, Brazilië, of de Dominicaanse Republiek - enkele voorbeelden die opduiken in de zogenaamde PfizerLeaks. Deze landen zijn geen lid van de Europese Unie.

De vaccinleveringen in België vallen onder de gemeenschappelijke EU-vaccinstrategie. Die omvat aankoopovereenkomsten die de Europese Commissie gemaakt heeft, en een verdeelsleutel voor de lidstaten die erop intekenden. Bovendien zijn er behalve de Pfizer-vaccins ook afspraken gemaakt met verschillende andere vaccinleveranciers, opnieuw met andere bepalingen.

Niet noodzakelijk. De analyse van Transparency International toont aan dat wereldwijd slechts een handvol vaccincontracten volledig openbaar zijn. Vaak zijn dan nog grote lappen tekst onleesbaar gemaakt omdat ze "gevoelige" informatie bevatten. Dat is ook het geval voor de koopovereenkomst tussen Pfizer en de Europese Commissie: die staat online maar bevat gecensureerde gevoelige passages. Het gaat dan bijvoorbeeld om de prijs per dosis of regelingen rond schadeloosstellingen.

Daarom was het ook groot nieuws toen de federale staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open VLD) in december 2020 per ongeluk de prijzen van de vaccins op Twitter plaatste. 

Maar ook het integrale contract tussen Pfizer en de Europese Unie is eigenlijk al maanden geleden gelekt, zonder gecensureerde passages. Het Italiaanse tv-programma 'Report' (Rai 3) plaatste het al in april 2021 online en maakte er een reportage over.

Een vergelijking tussen de schaarse contracten die ingekeken kunnen worden duidt op verschillen tussen landen en producenten. Die zijn het gevolg van de onderhandelingen die overheden voeren met de producenten van de vaccins. Transparency International pleit voor grotere transparantie voor overheidscontracten met farmaceutische bedrijven, en het vrijgeven van alle ongecensureerde aankoopovereenkomsten.

In de context van PfizerLeaks lees je geregeld dat Pfizer zou hebben 'toegegeven' dat de langetermijneffecten van het vaccin onbekend zijn, of dat het bedrijf zou hebben bedongen volledig vrijgesteld te zijn van alle aansprakelijkheid indien er iets fout gaat met de vaccins. 

De realiteit is complexer. Aansprakelijkheidsclausules zijn gebruikelijk in vaccincontracten. De leverancier wil zich bijvoorbeeld logischerwijze indekken voor fouten die gebeuren bij het transporteren, opslaan en toedienen van de vaccins, stappen waar ze zelf geen controle over hebben. Bovendien bestaat de kans dat een bepaalde bijwerking van een vaccin pas later vastgesteld wordt dan in de fase waarin de leveringscontracten afgesloten worden. Dat is geen nieuwe informatie en vermeldt ook de website van de Europese Commissie al lang: 

"De veiligheid en doeltreffendheid van toegelaten COVID-19-vaccins wordt streng gecontroleerd via het gereputeerde EU-systeem voor geneesmiddelenbewaking. In hoeverre een nieuw vaccin op lange termijn bijwerkingen kan veroorzaken, kan pas worden bevestigd wanneer voldoende tijd is verstreken."

De gelekte overeenkomst tussen Pfizer en Albanië bevat een erg uitgebreide vrijstelling van aansprakelijkheid. Maar zoals gezegd: de Europese Commissie, die beschikt over een grotere onderhandelingsmacht, heeft haar eigen overeenkomst bedongen. De Commissie stelt op haar website dat er dan wel uitzonderlijke omstandigheden aan de grond lagen van de contracten met vaccinleveranciers, maar dat dat niet betekent dat de farmaceutische bedrijven alle verantwoordelijkheid kunnen afschuiven op overheden:

“De veiligheidsnormen zijn echter net zo streng als altijd en de richtlijn inzake productaansprakelijkheid geldt nog steeds. Beweringen dat de contracten waarover de Commissie heeft onderhandeld de vaccinfabrikanten niet aansprakelijk zouden stellen voor bijwerkingen, zijn dus gewoon onjuist. [...] Nieuw goedgekeurde vaccins tegen COVID-19 zullen voortdurend worden gemonitord om na te gaan of vermoede bijwerkingen daadwerkelijk door het vaccin worden veroorzaakt, en hoe werkzaam ze op lange termijn zijn. De vaccinfabrikanten blijven aansprakelijk en van hen wordt verwacht dat zij de langetermijneffecten van hun vaccins lang na toediening zullen monitoren."

Neen. Ehden Biber, de maker van het Twitterdraadje waarmee #PfizerLeaks begon, beweert dat een bepaalde passage uit het contract met Albanië zou bewijzen “waarom ivermectine onderdrukt wordt”. Ivermectine is een anti-parasitair medicijn dat, volgens een groep aanhangers, bijzonder werkzaam zou zijn tegen een besmetting met het coronavirus. Voor die stelling bestaat echter onvoldoende bewijs. Dat stellen zowel de Wereldgezondheidsorganisatie en het Europese Geneesmiddelenagentschap. Dit standpunt werd deze week nog bevestigd door een pas verschenen artikel bij Cochrane Review, de gouden standaard voor geneesmiddelenonderzoek.

In de bewuste paragrafen van het contract met Pfizer staat enkel dat de overeenkomst niet zomaar vervalt indien de geschatte datum voor de goedkeuring van het vaccin niet gehaald wordt, of indien er ondertussen ook andere vaccins of geneesmiddelen tegen Covid-19 ontwikkeld zouden worden. Deze passage is verkeerd geïnterpreteerd als een bepaling die zogezegd zou opleggen dat andere geneesmiddelen of vaccins niet gebruikt mogen worden. Daar is geen sprake van.

PfizerLeaks brengt eigenlijk geen nieuwe informatie aan. De contracten waar het over gaat, waren al langer bekend en de inhoud ervan is niet noodzakelijk relevant voor de specifieke overeenkomst die de Europese Commissie afsloot. Onder die overeenkomst vallen ook de Belgische leveringen van het Pfizer-vaccin. Verkeerd begrepen clausules in de contracten, zoals over aansprakelijkheid en bijwerkingen, zijn het voorwerp geworden van heel wat misinformatie op sociale media. 

NGO's als Transparancy International pleiten voor een grotere openbaarheid over de inhoud van deze overheidscontracten. Een sfeer van geheimhouding en het niet of slechts deels en gecensureerd vrijgeven van vaccincontracten opent de deur voor misverstanden en kan zo zelfs het vertrouwen in de vaccinatiecampagne ondermijnen.