Europa overstroomt, zindert en gaat in vlammen op: hoe ons continent onder de klimaatverandering kreunt

Eén geïsoleerde natuurramp op zich is nog geen bewijs van de klimaatverstoring, maar de opeenvolging van extreme fenomenen, hun intensiteit en timing zijn dat wel. 

De hittegolven kunnen gelinkt worden aan de algemene klimaatopwarming - de opwarming zit wereldwijd nu aan 1,1 graden Celsius extra tegenover de periode 1850-1899, voor Ukkel gaat het al om 2,6 graden. 

Intense regenval is indirect te linken aan de opwarming: de atmosfeer kan daardoor meer vocht bevatten (7 procent extra per graad opwarming), waardoor het heviger kan regenen. Tegelijk kunnen droogteperiodes langer duren, zoals we in België de voorbije jaren ook ondervonden. 

Door de klimaatverstoring wordt het verschil tussen de temperatuur aan de polen en de evenaar kleiner, waardoor de straalstroom - een band van sterke luchtcirculatie op grote hoogte die ons weer mee bepaalt - minder sterk wordt, en kan gaan meanderen. De weersituatie kan door een 'slappe' straalstroom bovendien een tijd geblokkeerd raken, waardoor bijvoorbeeld een intens regengebied langer op dezelfde plaats kan blijven hangen - er is evenwel nog geen wetenschappelijke consensus over het verband tussen klimaatverstoring en de straalstroom, dat wordt nog volop onderzocht. 

Hoe het ook zij, de hevige regens in het oosten van het land gaven zoveel wateroverlast onder meer omdat de regenzone nauwelijks opschoof.  

In het westen van Canada was er een ongeziene hittegolf, in Californië waren (zijn) de bosbranden bijzonder intens en kwamen ze ook vroeg.  Dat geldt ook voor Siberië, waar voor het derde jaar op rij grote gebieden van naaldbos (de taiga) in rook opgaan. In Afghanistan en India waren er dan weer zware overstromingen met veel doden - armere landen betalen vaak een nog zwaardere tol. 

Ook in Europa, en in België, voelen we de klimaatverstoring heel duidelijk. Het lijstje voor Europa deze zomer wordt steeds langer (we hebben in onderstaand overzicht ook Turkije meegenomen, anderzijds zijn lang niet alle brandhaarden met een symbooltje aangestipt). 

Op onderstaande kaart kan je enkele plekken zien die met extreme hitte, overstromingen of bosbranden te maken kregen.   

In België beleefden we twee weken geleden nooit geziene overstromingen in het oosten van het land. Onlangs stonden dan weer delen van Knokke en Nieuwpoort blank. Ook in het buitenland was er wateroverlast, onder meer in Duitsland en Oostenrijk. Ook Zwitserland kreeg zijn deel, met hoge waterstanden in meren en rivieren. Het meer van Neuchâtel steeg 12 centimeter in 24 uur tijd - wat zo goed als ongezien is - en het waterpeil stond historisch hoog.  

Onlangs liep overigens ook de metro in Londen onder water. Ook enkele ziekenhuizen en covid-testcentra werden getroffen. Burgemeester Sadiq Kahn zei daarover dat Londen nu mee in de frontlinie staat van de klimaatcrisis. 

Onlangs was er ook noodweer in het noorden van Italië, in de buurt van het Comomeer, met wateroverlast en modderstromen. Op het eiland Sardinië woedden dan weer grote bosbranden vorig weekend, na een bijzonder warme periode. Honderden mensen moesten hun huizen verlaten. Er zou zowat 200 vierkante kilometer bos- en natuur verloren zijn gegaan, er blijven veel dode dieren achter. 

Ook op Sicilië was het bijzonder warm. Enkele weken geleden was het er tot 45 graden Celsius op sommige plekken, met daarna een nieuwe hitteperiode van ruim 40 graden. 

Terwijl wij een kwakkelzomer beleven, is (was) het ook in andere delen van Zuid- en Oost-Europa bijzonder warm. In Turkije woeden er momenteel grote bosbranden. "Zo erg en zo veel als dit jaar is het nog niet geweest", klinkt het daar. Mogelijk is het vuur in bepaalde gevallen aangestoken, maar de branden komen er na een periode van extreme hitte en droogte, een ideale voedingsbodem voor het vuur.  

Intussen is in Griekenland en de Balkan een hittegolf begonnen. In Athene moest de Akropolis even dicht, en waarschuwde de overheid de mensen voor de hitte: geen onnodig werk of onnodige verplaatsingen, klonk het. Het Griekse KMI noemt de nakende hittegolf "gevaarlijk".  Het kan de zwaarste hittegolf worden sinds midden de jaren 80. 

"De voorbije jaren hebben we vaak recordtemperaturen opgetekend door de klimaatverandering", zegt onderzoeker Stavros Solomos. "We verwachten nog meer en nog intensere hittegolven, net als meer tropische nachten, waarbij de temperaturen niet meer onder de 25 tot 30 graden Celsius zakken." 

Eerder deze zomer was het ook al bijzonder warm in het hoge noorden. Begin juli kregen Lapland en het noorden van Noorwegen te maken met een hittegolf. In Kevo werd het net geen 34 graden, de hoogste temperatuur sinds 1914. Finland liet in juni al de hoogste temperatuur optekenen sinds het begin van de waarnemingen ruim 170 jaar geleden. Het is een bevestiging van het feit dat de klimaatopwarming in de poolgebieden nog sneller gaat dan elders.  

Ook in Groenland heerst er een hittegolf. Het is er 10 graden te warm voor de tijd van het jaar, wat weer grote hoeveelheden van de gletsjers doet smelten. Sinds woensdag zou de gigantische ijskap op Groenland elke dag 8 miljard ton smeltwater verliezen, ongeveer dubbel zoveel als het normale smeltritme, zeggen Deense onderzoekers. "Voldoende om heel Florida 5 centimeter onder water te zetten", maken ze de vergelijking. Het smeltrecord van 2019 op Groenland is voorlopig nog niet bereikt. 

In het zuiden van Spanje zijn ze dan weer een en ander gewoon van hitte, maar ook voor hen was het bakken en braden begin juli. In Andalusië piekte het kwik enkele keren rond 45 graden. De verschroeiende hitte ging zelfs even richting 50 graden. "Vroeg of laat gaan we aan die 50 graden komen in Spanje, nu hittegolven meer frequent en intenser gaan worden", zei meteoroloog José Miguel Viñas daarover. 

Volgens het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA, dat met satellietbeelden de bosbranden wereldwijd in beeld brengt, heeft het aantal bosbranden dit jaar in veel landen het gemiddelde van een heel jaar al overschreden. 

In Europa brandde het onder meer al Italië, Frankrijk, Griekenland en Roemenië. In Italië ging het niet enkel om Sardinië en Sicilië, maar ook de zuidelijke regio Calabrië.