De pil ligt steeds meer onder vuur: ‘Niet menstrueren is misschien zelfs gezonder om verschillende redenen’

“Op het vlak van anticonceptie bij vrouwen zijn er veel nieuwe gunstige ontwikkelingen”, vertelt professor-gynaecoloog Herman Depypere (UZ Gent). “Zo worden spiraaltjes nu ook meer als eerstelijnscontra-ceptivum aangeboden, naast de pil. Vroeger gebeurde dat zelden bij vrouwen die nog niet zwanger waren geweest, uit vrees voor ontstekingen van de eileiders. De nieuwe hormonale spiraaltjes zijn op dat vlak veel beter, zijn ook contraceptief erg veilig en geven heel weinig maandstonden. Bovendien hoeven ze maar één keer om de vijf jaar worden geplaatst. Dat gaat heel vlot, ook bij jongere meisjes.”

Volgens Sensoa, Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid, kiezen daarom steeds meer vrouwen voor een spiraaltje. Vanaf 25-34 jaar gaat 21,4 procent van de gebruikers van anticonceptie over op een spiraal. Vanaf 35 jaar stijgt het gebruik nog meer. Misschien ook wel door een andere tendens: de pilmoeheid. Die hangt samen met het algemene verlangen naar meer natuurlijke en gezondere voedings- en verzorgingsmiddelen. Geen chemie meer aan ons lijf dus. De contraceptiepil wordt afgedaan als een kwalijk preparaat tjokvol hormonen dat meer ravage aanricht dan goeddoet. Dezelfde pil die nota bene onze grootmoeders de vrijheid gaf om te studeren, carrière te maken en een gezin te plannen, ligt meer en meer onder vuur.

Angst en depressie

De grootste ophef rond de pil ontstond in 2016 na een Deens onderzoek onder leiding van Øjvind Lidegaard van de universiteit van Kopenhagen. Lidegaard beweerde toen dat vooral jonge vrouwen tussen 15 en 19 die de pil namen (of andere hormonale voorbehoedsmiddelen gebruikten zoals het spiraaltje, pleisters of vaginale ring) méér risico hadden op depressies en zelfs suïcide. De Deense stelling werd gretig door de mondiale pers verspreid, maar bleek later wankel. Er was namelijk geen direct ­causaal ­verband.

Sarah E. Hill, hoogleraar in de evolutionaire psychologie aan de universiteit van Texas en auteur van het boek Je brein aan de pil, vindt toch dat we dringend het effect van de pil verder moeten onderzoeken. Zij wijt de stijgende pilmoeheid aan een gebrek aan kennis over de complete werking van de pil: “Vrouwen zijn minder bereid om iets te slikken waarvan ze niet precies weten wat het doet”, aldus Hill. “Ze maken zich zorgen over de psychologische impact. Dokters wuiven hun zorgen echter nog te vaak weg. En dat terwijl geslachtshormonen zoveel beïnvloeden in je lijf: seks, aantrekkingskracht, stress, eetpatroon, agressie, humeur, het vermogen om te leren en emoties te reguleren. Een anticonceptiepil maakt van een vrouw een andere versie van ­haarzelf.”

Er wordt intussen wel degelijk werk gemaakt van de nodige research naar de effecten van de pil. Anne Marieke ­Doornweerd onderzoekt aan de Universiteit Utrecht samen met een team de invloed van de pil op het gedrag en de stemming van vrouwen. Doornweerd: “Bij jonge meisjes wordt de mentale ontwikkeling heel fel gestuurd door de verandering van hun sekshormonen. Wanneer zij de pil nemen, verandert ook hun eigen productie van sekshormonen. Het is aannemelijk dat er daardoor ook iets in hun ontwikkeling zal veranderen. We weten nog steeds niet waarom sommige meisjes zich slechter voelen met de pil, hoewel er een vermoeden is dat zij voordien al vatbaarder waren voor angsten en depressies. Toch gaat het meestal over erg subtiele verschillen tussen pilgebruiksters en niet-pilgebruiksters.” Maar het zou natuurlijk wel nuttig zijn om meer zicht te hebben op de invloed van het pilgebruik.

Trombosebommetjes

Bovendien kwam de pil om nog een ­andere reden vrij negatief in beeld de laatste tijd. De pil zou namelijk een verhoogd risico op bloedklonters en trombose met zich meebrengen. Prof. Depypere: “De pillen van de eerste, tweede, derde en vierde generatie waren pillen die veel synthetisch oestradiol bevatten. Sinds tien jaar hebben we de pillen Qlaira en Zoely, die met een natuurlijk, lichter en flexibel oestrogeen zijn gemaakt.” 

Ze doen in principe hetzelfde, maar hebben extra voordelen. “Ze hebben namelijk veel minder invloed op de bindingseiwitten en geven veel minder problemen met bloedstolling. De nieuwste pil die nu op komst is, Estelle, werd gemaakt met een natuurlijk oestrogeen dat nog minder interfereert met stolling.” 

Prof. Jean-Michel Foidart (Universiteit van Luik), de bedenker en ontwikkelaar van die (Belgische!) pil, ging specifiek op zoek naar een manier om het risico op aderontsteking en -blokkade te elimineren. “In 2007 begonnen we onze research naar het oestrogeen dat de foetus tijdens de zwangerschap in de lever produceert”, vertelt hij. “Bij grootschalige testen met 3.500 jonge vrouwen bleek onze nieuwe pil veel minder risico op aderontstekingen te geven dan de gangbare pillen op de markt.” Een positief vooruitzicht! “En vergeet ook niet dat de kans op trombose bij vrouwen die geen pil nemen slechts 2 tot 4 op 10.000 is”, vult prof. Depypere nog aan. “In het ergste geval kan een pil dat getal verdubbelen, maar het aantal blijft toch steeds zeer klein. Als je wél zwanger wordt, is je risico op trombose vele malen groter dan bij het nemen van de pil.”

Op zoek naar libido

Toch ligt de pilmoeheid van vrouwen vaak nog in een andere hoek: de seksdrive. Omdat bepaalde pillen het mannelijke hormoon testosteron onderdrukken – dat zorgt voor lustgevoelens – warmt hun spreekwoordelijke oven niet meer op. Prof. Depypere: “Bij de nieuwe pillen met natuurlijk oestrogeen wordt het mannelijke hormoon testosteron veel minder onderdrukt. Dat is positief. Maar toch mag men niet vergeten dat sommige vrouwen net een veel betere seksuele beleving hebben als ze dankzij hun pil minder bloed verliezen en beschermd zijn tegen zwangerschap. Ik wil maar zeggen: alles is relatief.”

Van ironie gesproken: voor sommige vrouwen blijkt de pil dus het perfecte anticonceptiemiddel omdat ze gewoon geen zin meer krijgen in seks. Dat probleem oplossen blijkt dus nog een extra missie voor nieuwe pilontwikkelaars. In Nederland promoveerde Yvette Zimmerman een paar jaar geleden met een onderzoek naar het toevoegen van DHEA (een steroïdhormoon, red.) aan de pil. Bedoeling daarvan was om het testosteron bij pilgebruiksters – en dus ook hun libido – op peil te houden. Helaas leverde dat geen eenzijdig bewijs op. Zin in seks is namelijk ook niet zo makkelijk te meten. Er spelen lichamelijke factoren mee, maar ook externe en psychologische invloeden. Het is dus geen sinecure om zo’n onderzoek te voeren

Anticonceptie op maat

In 2021 staan we met de nieuwe generatie pillen en spiraaltjes al iets dichter bij het ideale anticonceptiemiddel. Een oplossing die vrouwen de vrijheid geeft om hun levenskeuzes te maken wanneer zij het willen, zonder enig risico voor hun gezondheid en hun mentale welzijn. Eén uniform middel bedenken dat aan alles voldoet, is sowieso onmogelijk, omdat iedere vrouw er anders op reageert. 

Prof. Foidart verwoordt het als volgt: “Op het vlak van anticonceptie bestaat dé vrouw inderdaad niet. Er zijn zoveel verschillende noden dat we een grote diversiteit aan contraceptiva zullen blijven nodig hebben. Het komt er vooral op aan om uitgebreid alle opties te bespreken met degene die de anticonceptie voorschrijft.” 

Naar de klachten en nevenwerkingen die vrouwen ondervinden, moeten we wél vooral blijven luisteren, zo vindt historica en coauteur van het boek Vuile lakens Anaïs Van Ertvelde. “De pilmoeheid van vrouwen moeten we blijven serieus nemen. Het feit dat zoveel vrouwen onveilig vrijen is niet omdat ze dom zijn, maar omdat er betere alternatieven nodig zijn. Voor wie geen hormonale middelen wil gebruiken, is de keuze erg beperkt. De meeste methodes zijn variaties op hetzelfde principe. Er moeten dringend betere barrièremethodes (methodes die de toegang van het zaad tot de baarmoeder verhinderen, red.) en andere niet-hormonale methodes ontwikkeld worden. Ten slotte hebben we ook meer afdoende anticonceptie voor mannen nodig. Er is – behalve het condoom – nog steeds zeer weinig mannen-anticonceptie die daadwerkelijk op de markt komt.” Maar dat is weer een ander verhaal. 

Geen menstruatie door je spiraal

Een andere bezorgdheid van sommige vrouwen: is het gevaarlijk of ongezond om niet te menstrueren? Hebben vrouwen een soort zuiverende bloedlozing nodig? Als we naar het verleden kijken, dan zien we dat menstrueren voor vrouwen misschien wel uitzonderlijk was. Vrouwen waren óf voortdurend zwanger, óf gaven langdurig borstvoeding, waardoor ze ook niet menstrueerden. Heel onnatuurlijk is niet menstrueren dus niet. 

Gynaecoloog Jasper Verguts van het UZ Leuven: “Niet menstrueren is misschien zelfs gezonder om verschillende redenen. Door een hormoonspiraaltje dat op een efficiënte en continue manier progesteron afgeeft, hebben vrouwen nog wel een natuurlijke cyclus, maar hebben ze bijna of helemaal geen menstruatie meer. Het voordeel is dat de flora van vagina en vulva gezond blijft omdat bloed een voedingsbodem voor schimmels kan zijn.” 

“Het tweede voordeel: zonder bloedverlies verminder je de kans op endometriose, de ziekte waarbij cellen van de baarmoeder zich in de buikholte gaan inplanten met onvruchtbaarheid of chronische pijn tot gevolg. Op die manier kunnen we de vruchtbaarheid van meisjes en jonge vrouwen erg doeltreffend beschermen. Alles hangt uiteraard af van vrouw tot vrouw, van wat ze nodig heeft op dat bepaald moment in haar leven.”