Een jaar na de moord op Ilse Uyttersprot: wat is er gebeurd om femicide aan te pakken?

Het was 8 uur in de ochtend toen Jurgen Demesmaeker een politiekantoor in Aalst binnenstapte. De man kwam zich aangeven, zei hij. In het midden van de nacht was hij wakker geworden, had hij een hamer genomen en had hij zijn vriendin doodgeslagen. Naar zijn motieven is het sindsdien gissen. Was er een ruzie? Wilde Ilse Uyttersprot hun relatie die nog maar drie maanden bezig was, beëindigen? De advocaten van Demesmaeker zeiden dat hij handelde in een opwelling. Er zou geen sprake zijn van voorbedachtheid, al zag het parket dat toen anders.

Waar er duidelijk wel sprake van was: femicide of feminicide. Deze term betekent eigenlijk moord op een vrouw ‘omdat ze vrouw is’, maar wordt veelal gebruikt om een moord op een vrouw aan te duiden als haar (ex-)partner haar heeft gedood. Dit jaar noteerde de blog Stop Feminicide, die bijhoudt hoeveel vrouwen er in ons land slachtoffer worden van het fenomeen, er vooralsnog dertien. 

Vergeleken met vorig jaar houden de cijfers gelijke tred: Uyttersprot was toen het dertiende slachtoffer. Opgeteld zijn er sinds 2017 141 vrouwen omgebracht door hun (ex-)partner. Maar omdat de blog enkel rapporteert wat er in de media komt, kunnen het er meer zijn. 

Hulpverlening

Hulpverleners zien een bepaald stramien bij (ex-)partnermoorden, die ook in het verhaal van Uyttersprot naar voren komt. Vaak zijn er lang voor de moord al alarmbellen afgegaan. Demesmaeker was voordien al veroordeeld omdat hij een ex-vriendin naar de keel had gegrepen en met ongewenste foto’s had belaagd. 

“Vaak is er aan een moord al een geschiedenis van gewelddaden voorafgegaan”, zegt criminologe Pascale Franck, die directeur is van het Family Justice Center in Antwerpen. “Er was onlangs nog een schokkend voorbeeld in  het Franse Mérignac, waar een man zijn ex-partner in de dijen schoot en dan in brand stak. De vrouw had klacht ingediend tegen hem, maar daar was geen gevolg aan gegeven.” 

Sinds de moord op Uyttersprot waren er bij ons al tal van initiatieven om partnergeweld en femicide te bestrijden. Het komt erop aan daders te stoppen voor het geweld ontspoort door de juiste maatregel op het juiste profiel te plakken. 

Tool voor risicotaxatie

Politiediensten kregen vorig jaar een omzendbrief van het Openbaar Ministerie over een tool om hen met risicotaxatie te helpen. Rechters en procureurs moeten voortaan een opleiding volgen, die zich op partner- en seksueel geweld toespitst. Zo moeten ze profielen van daders beter leren herkennen.

“Als de pleger een narcistische of een sociopathische persoonlijkheid heeft”, zegt Franck, “dan is de kans groot dat deze naar geweld grijpt als de partner ermee dreigt de relatie op te blazen. Rechters kunnen tegenwoordig een huisverbod opleggen, wat ik toejuich. Maar bij sommige plegers kan dat als een rode lap op een stier werken. Die zal nog gevaarlijker worden, omdat hij van zijn partner wordt gescheiden. Dan is het misschien beter een huisverbod aan een enkelband te koppelen, zodat justitie kan controleren waar deze persoon zich bevindt.” 

Lockdowns

De lockdowns brachten partnergeweld extra onder de aandacht, omdat het fenomeen flink toenam. Plegers die bijvoorbeeld hun werk verloren, reageerden zich af met geweld, terwijl slachtoffers door de maatregelen meer moesten thuisblijven. 

Tijdens de lockdowns zag het Family Justice Center in Antwerpen meer en zwaardere gevallen. De hulplijn 1712 maakte bekend dat de meldingen rond huiselijk geweld vorig jaar ten opzichte van 2019 met de helft stegen.

In april keurde de Kamer een resolutie goed om partnergeweld aan te pakken, waar meerderheid en oppositie samen aan werkten. De resolutie bevat 34 aanbevelingen om de strijd tegen intrafamiliaal geweld op te voeren. In Vlaanderen is er intussen flink geïnvesteerd om de Family Justice Centers verder uit te bouwen, waar slachtoffers hulp kunnen krijgen. 

Strafwetboek

De federale regering gaat onderzoeken of het femicide in het strafwetboek moet opnemen, zodat het als een apart misdrijf wordt erkend. “Dat zou alvast een belangrijk maatschappelijk signaal zijn”, zegt Franck. “Het wordt bovendien mogelijk deze moorden beter te registreren en dan kan er ook een gerichter beleid volgen. Het huidige beleid had nog geen impact op de cijfers.” 

Dat lijkt een jaar na de moord op Uyttersprot inderdaad de balans. Huiselijk geweld nam door de lockdowns toe en de teller voor het aantal femicides staat op dit moment eentje hoger dan in 2020, ondanks dat er vanuit justitie en de politiek veel is ondernomen. Waar het loopt het dan nog mis? 

“De frank bij het beleid is gevallen”, zegt de criminologe. “Maar de maatregelen moeten dus nog naar het terrein doorstromen. Alles is nog vrij nieuw. Bovendien moet de maatschappelijke mentaliteit mee veranderen. Als iemand partnergeweld ziet, moet die persoon dat bij 1712 melden. We moeten af van de houding: ‘We doen onze ogen dicht en we doen verder.’ Ook is er in ons land voor laagdrempelige daderhulp nog veel te weinig aanbod.” 

Heb je vragen over geweld, misbruik en kindermishandeling? Dan kan je terecht op het gratis nummer 1712 of op de website www.1712.be