Is een derde prik aanbieden, zoals Israël en Verenigd Koninkrijk, een goed idee? Nee, zegt deze hoogleraar

Vanaf volgende maand kunnen in Groot-Brittannië mensen van vijftig jaar en ouder en andere kwetsbare groepen hun mouw opstropen voor een derde inenting tegen het coronavirus. Een zogenoemd ‘boostershot’ moet hen nog beter beschermen tegen de zeer besmettelijke deltavariant.

Is zo’n extra vaccinatie medisch gezien noodzakelijk? Of is het, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie betoogt, immunologisch gezien beter om de vaccinatiegraad in arme landen op te schroeven? Eerder dat laatste, zegt Marjolein van Egmond, hoogleraar immunologie aan Amsterdam UMC, die als woordvoerder ook namens de Nederlandse Vereniging voor Immunologie spreekt. “Een pandemie los je niet op door haar lokaal aan te pakken.”

Wat voor effect heeft een derde vaccindosis op de verdediging van het menselijk lichaam tegen het coronavirus?

“Na de vaccinatie krijg je vrij snel antilichamen en T-cellen die paraat staan om het virus aan te vallen. Als de eerste dreiging voorbij is, nemen die antistoffen weer af. Dat is heel normaal. Op het moment dat je het immuunsysteem een booster geeft, zie je dat het aantal antistoffen weer omhoog gaat. Het is net als met het opbouwen van spieren: als je vaker traint, worden die sterker.

“Maar naast een korte- heeft het afweersysteem een langetermijnwerking. De vaccinatie veroorzaakt ook een geheugenrespons, bedoeld voor wanneer je in de toekomst nogmaals met dezelfde ziekteverwekker in aanraking komt. Er zullen bijvoorbeeld weinig volwassenen zijn met antistoffen tegen mazelen, maar dat wil niet zeggen dat we daar niet tegen beschermd zijn. Op het moment dat je met mazelen in aanraking komt, komt die geheugenreactie op gang, krijg je nieuwe antistoffen en T-cellen en ben je alsnog beschermd. Dat is de fase waar we nu met het coronavirus in zitten. Na zes maanden nemen de antistoffen een beetje af, maar alles wijst erop dat die geheugenreactie nog prima aanwezig is.”

Is een derde vaccinatie medisch gezien dan op dit moment overbodig?

“Dat denk ik inderdaad. Pfizer zegt nu dat de effectiviteit van zijn vaccin gedaald is van 90 tot 84 procent. Daarbij kijken ze naar alle infecties, van een loopneus tot ernstige ziekte. Maar tegen ziekenhuisopname en overlijden beschermt het vaccin met 97 procent. Dat is nog steeds extreem hoog.

“Het gaat erom waar we mensen tegen willen beschermen. Iedereen staart zich nu blind op die antilichamen, omdat die gemakkelijk te meten zijn. Maar dat is maar een heel klein deel van het verhaal. In de toekomst kan er natuurlijk een moment komen waarop gevaccineerde mensen wel weer ernstig ziek gaan worden. Dat zou het moment zijn voor een derde prik. Of en wanneer dat moment komt, is koffiedik kijken. Maar nu is het in ieder geval nog te vroeg.

“We weten bovendien niet hoeveel effect een derde prik heeft. Je zult ongetwijfeld zien dat het aantal antistoffen weer omhoog gaat, maar of dat een enorme verbetering zal geven in het voorkomen van ziekte is onbekend. Voor mensen met onderliggende gezondheidsproblemen, waarvan we weten dat ze niet goed genoeg op de vaccins reageren, wordt wel onderzocht of een derde prik nuttig is.

“Wat bij een derde prik de verschillen zijn tussen een mRNA-vaccin als Pfizer en bijvoorbeeld het AstraZeneca-vaccin begrijpen we nog niet helemaal. Er is een studie geweest die aantoont dat de vaccins door elkaar kunnen worden gebruikt. Maar waarom de volgorde van inenting daarbij invloed heeft op de bescherming, is niet duidelijk.

“Het is vooral belangrijk dat zoveel mogelijk mensen zich laten vaccineren. Die deltavariant is zo besmettelijk dat mensen die niet gevaccineerd zijn hoe dan ook op een zeker moment besmet raken. Dat is goed om je te realiseren.”

Vorige maand werd duidelijk dat de vaccinatiegraad in de 92 armste landen ver achterblijft, omdat het Covax-programma, om vaccins over de wereld te verdelen, niet naar behoren werkt. Is het immunologisch gezien beter om de vaccindoses te gebruiken om in arme landen mensen in te enten?

“Dat denk ik wel. Alleen al uit een vorm van solidariteit. Dat wij over een eventuele derde prik nadenken, is een luxepositie. Er zijn ook landen zijn waar slechts 1 procent van de bevolking een prik heeft gehad.

“Maar vaccins delen met andere landen, is ook in ons eigen belang. Zolang er delen van de wereld zijn waar het virus zich ongeremd kan vermenigvuldigen, kan er altijd een variant ontstaan die onze vaccins ontwijkt. Het is in ieders belang dat er zo snel mogelijk zo veel mogelijk mensen worden gevaccineerd.”

Toch hebben de farmaceuten Pfizer en BioNTech de Amerikaanse en Europese gezondheidsautoriteiten toestemming gevraagd om hun vaccin een derde keer bij mensen toe te dienen. Liggen daar dan vooral economische motieven aan ten grondslag?

“Het zal ongetwijfeld meespelen, maar het is echt niet het enige argument. Natuurlijk is het zo dat farmaceuten met een extra prik meer geld kunnen verdienen. Maar de industrie heeft wel door dat een derde prik niet zal komen als die geen toegevoegde waarde heeft.

“Het punt is: iedereen heeft een beetje gelijk. Pfizer ziet de effectiviteit van zijn vaccins langzaam afnemen en adviseert een derde prik voor bijvoorbeeld oudere mensen. Daar zit een kern van logica in. Uiteindelijk is het aan de overheden om te besluiten wat ze het belangrijkste vinden. Omdat de vaccins nog steeds uitstekend werken, hoop ik dat de keuze wordt om eerst de rest van de wereld te vaccineren.”