‘Als de overheid 3M nu niet op het matje roept, weten wij het ook niet meer’

“Dit zijn de analysecertificaten en dit de tabellen met Europese drempelwaarden”, zegt Eva Frooninckx (34). Ze kreeg nog maar net een baby, is pas weer herstart met werken en woont drie dagen in haar nieuwe huis op Linkeroever. Daarnaast maakt ze tijd om met internationale PFAS-experts zoals Jacob de Boer (Vrije Universiteit Amsterdam), Jamie DeWitt (East Carolina University) en Philippe Grandjean (Harvard) een bloedonderzoek op poten te zetten. 

Samen met een tiental anderen die in en rond Zwijndrecht wonen, stampte de architecte de burgervereniging uit de grond. Ze deed dat nadat in april bekend werd dat voor de Oosterweel-werken moet worden gegraven in grond die zwaar vervuild is met het ‘mogelijk kankerverwekkende’ en hormoon- en immuunverstorende PFOS, dat tot 2002 in Zwijndrecht door chemisch bedrijf 3M werd geproduceerd.

Nu moet u tien mensen uit de buurt vertellen dat de PFOS-waarden in hun bloed te hoog tot zelfs ongezien hoog zijn. Een zware taak?

Frooninckx: “Jazeker. Maar Grondrecht heeft dit onderzoek opgezet omdat we vinden dat mensen die in de buurt van 3M wonen recht hebben op informatie. De tien stalen zijn afgenomen bij voornamelijk al wat oudere omwonenden. Alle gemeten waarden in hun bloed liggen boven de meest recente norm van het Europees Voedselagentschap EFSA. Zes van de tien zijn zeer hoog, één is ongezien hoog. Ze liggen ook allemaal tien keer hoger dan de gemiddelden bij omwonenden in Dordrecht, waar in 2017 een erg gelijkaardig probleem opdook. En daar ging het om PFOA, een andere soort PFAS, dat twee keer minder giftig is dan PFOS. Ook opvallend is dat acht van onze tien stalen PFOS-gehaltes tonen die zelfs boven de veel minder strenge EFSA-drempelwaarde uit 2008 liggen.

“Dat moet je dan uitleggen aan mensen. Gelukkig heb ik dat kunnen doen samen met professor De Boer, die ervaring heeft met dit soort onderzoek bij brandweerlui (zij lopen verhoogd risico omdat PFOS vaak in blusschuim zit, BDB). Hij gaf duidelijk mee hoe de hoge waarden niet betekenen dat je meteen gezondheidsschade krijgt.”

Hoe reageren de mensen? 

“Ze zijn toch geschrokken en er zijn heel wat vragen. Hoe zit het met kinderen en kleinkinderen, bijvoorbeeld? Want PFOS wordt via de placenta, navelstreng en moedermelk doorgegeven. Er is ook iemand die hier nog maar zes jaar woont en die toch al hoge waarden heeft. Misschien omdat ze groenten uit de tuin en eieren van eigen kippen eet. Maar er is ook een jonge volwassene die al tien jaar geen eigen eieren meer eet en dat toch veel te veel PFOS in het bloed heeft. Wellicht is dat omdat PFOS maar zeer traag in het lichaam afbreekt.”

Het aantal stalen is wel klein. De Vrije Universiteit Amsterdam heeft geen accreditatie voor dit soort analyses.

“Zowel De Boer als Grandjean en DeWitt oordelen dat de hoge waarden over de hele lijn duidelijk op een probleem wijzen (dat bevestigen de drie experts, BDB). Zeker als je weet dat ook bodemstalen in de buurt de normen overschrijden en dat die PFOS-fabriek hier staat, is het plaatje helder.

“Wat de accreditatie betreft, is het labo van De Boer dé referentie in Nederland. De reden waarom geen enkele universiteit zo’n accreditatie heeft, is omdat dat veel papierwerk geeft en niets zegt over hoe secuur je meet. Het zegt enkel dat je kunt meten wat je zelf zegt te kunnen meten.” 

(De Boer bevestigt. “Wij doen dit al twintig jaar, hebben de meest gevoelige methodes en organiseren testen waar labs aan meedoen om geaccrediteerd te raken. De accreditatieprocedure is voor wetenschappers gewoon te veel rompslomp”, zegt hij, BDB.)

De Vlaamse overheid is ook een bloedonderzoek gestart. Waarom daar niet op wachten en met Grondrecht zelf 3.000 euro betalen voor dit onderzoek?

“Wij wilden zo snel mogelijk een eerste indicatie van hoe groot het probleem is en ook zo onafhankelijk mogelijk onderzoek laten doen. Onze samenwerking met De Boer, Grandjean en DeWitt garandeert dat. Het vertrouwen in de eigen overheid is in deze zaak niet bepaald groot.”

Wat nu?

“Wij willen dat de overheid, de onderzoekscommissie in het parlement en de commissie Grondverzet iets doen met deze resultaten. Er moet epidemiologisch onderzoek komen bij omwonenden en hun familieleden, zodat verbanden met ziektes zoals sommige kankers en verhoogde cholesterol aan het licht komen. Grandjean adviseert ook een medische opvolging van mensen met hoge waarden en eventuele schadevergoeding bij ziekte. Omdat jonge kinderen deze stoffen het meest opnemen en er het meest gevoelig voor zijn, moet ook hun bloed gescreend worden. En 3M moet eindelijk op tafel leggen wat ze wanneer in water, bodem en lucht loosden en nog altijd lozen.”

Denken jullie ook aan juridische stappen?

“Zeker. Er is een dubbel probleem, namelijk de vervuiling zelf door 3M en de Oosterweel-werf die dat nog erger dreigt te maken. De overheid zou onze resultaten al kunnen gebruiken om 3M te vervolgen. Het wordt wel ingewikkeld als diezelfde overheid toestaat dat de Oosterweel-werken uit te voeren. Men zal kleur moeten bekennen. Wij als burgers onderzoeken in ieder geval alle juridische opties om ervoor te zorgen dat voortaan volksgezondheid vooropstaat en dat de verantwoordelijkheid daarvoor niet gewoon aan de industrie overgelaten wordt.”