Direct naar artikelinhoud
InterviewLode Godderis

Professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis: ‘De echte impact van corona zien we pas na de crisis’

Lode Godderis. ‘Mensen stellen zich nu vaker de vraag of hun job een goede job is en hun werkgever een goede werkgever.’Beeld Thomas Nolf

Zien bedrijven nu al het aantal voorspelde burn-outs toenemen? Neen, stelt Lode Godderis, professor arbeidsgeneeskunde en lid van de GEMS die de overheid adviseert. ‘Maar het is vooral na de crisis dat je meer uitval kan verwachten.’

Zelf is hij net terug van vakantie en klinkt aan de telefoon behoorlijk fris en monter. Maar we mogen ons van professor arbeidsgeneeskunde Lode Godderis (KU Leuven), lid van de GEMS – Groep van Experts voor Managementstrategie van Covid-19 – en CEO bij externe preventiedienst IDEWE, geen illusies maken. Het afgelopen coronajaar had bij veel werknemers een negatieve impact op hun mentaal welzijn. Daar kan zelfs een deugddoende vakantie niets aan verhelpen. 

“Dat een vakantie problemen rond werkdruk en mentaal welzijn kan oplossen, is een misvatting”, zegt professor Godderis. “Vakantie is eigenlijk een bewustwordingsperiode. Er komt ruimte vrij en dat doet vooral het bewustzijn stijgen dat de situatie voor de vakantie niet goed voelde. Mensen beseffen dat ze daar niet meer terug naartoe willen. We zien dikwijls dat ze op het einde van hun vakantie moeite hebben om naar hun job terug te keren. Dat fenomeen zullen we na anderhalf jaar corona nog meer zien.”

Zijn bedrijven hierop voorbereid? Onlangs verschenen resultaten van een enquête uit 2019 op vraag van de Vlaamse overheid. Bedrijven bleken voor corona steeds meer aandacht te hebben voor het fysiek welzijn van hun personeel, maar steeds minder voor hun mentale welzijn.

“Dat moet wat genuanceerd worden. Het is eerder een verhaal van twee sporen, denk ik. Je ziet enerzijds dat een aantal bedrijven steeds meer op zowel de fysieke als de mentale gezondheid van hun personeel inzet. Ze willen hun personeel zoveel mogelijk  behouden. Aan de andere kant zijn er inderdaad ook bedrijven die daar totaal niet mee bezig zijn. Dat zijn vaak de meer hiërarchisch gestructureerde bedrijven die vooral inzetten op kostenreductie. Daar is vaak weinig oog voor het welzijn. Ze zien de aandacht voor gezondheid als een kost in de plaats van een investering die zowel aan de werknemers als het bedrijf zelf ten goede komt. Of ze kiezen enkel makkelijke oplossingen, zoals fruit, gratis water en koffie op de werkvloer. Op zich zijn dat goede initiatieven, op voorwaarde dat ze kaderen in een echt beleid. Anders blijft het eerder symbolisch.”

Heeft de pandemie die twee sporen nog verder uit elkaar gedreven of is er een soort van inhaalbeweging bezig?

“Je merkt dat de aandacht voor het mentaal welzijn van werknemers globaal gestegen is. Eigenlijk zijn er twee zaken gebeurd. Tijdens de eerste lockdown zijn de zogenaamde essentiële sectoren blijven doorwerken. Die bedrijven voelden snel dat ze anders moesten gaan werken, want het personeel had weinig vertrouwen dat er op een veilige en gezonde manier gewerkt kon worden. En dat had duidelijk een negatieve impact op hun mentaal welzijn.

“Daarnaast had je heel wat mensen die noodgedwongen van thuis moesten werken. Voor veel bedrijven was dat een compleet nieuwe situatie die duidelijk een negatieve impact had op het mentaal welzijn. Als je thuiswerkt, voel je je vaak minder betrokken bij het bedrijf en kan je het ongemakkelijke gevoel hebben dat je niet altijd over alle informatie beschikt. Nog los van het gemis van collega’s zorgden die dingen voor een algemeen gevoel van onbehagen.

“Ook leidinggevenden hebben dat sterk gevoeld, want leiding geven op afstand is al helemaal niet eenvoudig. Een goed gesprek hebben over iemands functioneren verloopt fysiek veel vlotter dan via Skype. Je merkt dus dat dit alles een boost heeft gegeven aan de aandacht voor mentaal welzijn.”

Lode Godderis. ‘Waar het fout loopt, zie je vaak dat er een mismatch tussen de twee bestaat, tussen wat het werk van jou vraagt en wat jij graag doet en waar je je competent in voelt.’Beeld Thomas Nolf

Waaraan merkt u dat concreet?

“Deze pandemie is wellicht de eerste keer dat er op alle niveaus van een organisatie een impact was op het mentaal welbevinden. Dat weten we uit bevragingen van werknemers. De intentie om hiermee aan de slag te gaan is ook groter. Dat zelfs leidinggevenden en directieleden die impact gevoeld hebben, is zoveel krachtiger dan dat iemand anders hen komt vertellen dat er op mentaal vlak in hun afdeling of bedrijf uitdagingen zijn.

“Nog een signaal: we krijgen veel vragen over wat nu the new way of working wordt genoemd. Hoe pak je het als bedrijf aan om mensen op een goeie manier te coachen, te begeleiden, op te volgen en rekening te houden met het mentaal welzijn? Je merkt dat het echt leeft.”

Wat is het antwoord op deze vragen? Wat kan een bedrijf concreet doen?

“Het belangrijkste is goed te kijken naar de verwachtingen van de medewerkers en deze van het bedrijf. Waar het fout loopt, zie je vaak dat er een mismatch tussen de twee bestaat, tussen wat het werk van jou vraagt en wat jij graag doet en waar je je competent in voelt. Al speelt de manier van werken binnen een organisatie natuurlijk ook een erg belangrijke rol.

“De rol van de leidinggevende is in dit verhaal cruciaal. Hij of zij kan werknemers individueel opvolgen en bijsturen en moet vooral het gesprek aangaan. Benoem als leidinggevende de problemen, geef je bezorgdheid aan en nodig je medewerkers uit om mee te denken richting een oplossing.”

U zei net dat iedereen in het bedrijf een mentale impact gevoeld heeft. Dus ook de leidinggevenden. Verwachten we dan niet wat veel van deze mensen, die het evengoed mentaal zwaar hebben?

“Dit creëert volgens mij net een opportuniteit. Als leidinggevende heb je een belangrijke voorbeeldfunctie. Als je zelf open bent en je mentaal welzijn bespreekbaar maakt, dan krijg je een soort van teamdynamiek waardoor je elkaar gaat ondersteunen.

“In heel wat bedrijven hebben hele teams hetzelfde meegemaakt, dezelfde nadelen ondervonden en voelden ze zich allemaal mentaal niet erg goed. Er is ook een gemeenschappelijk doel: iedereen wil zijn of haar werk weer zo goed mogelijk doen op een haalbare manier – en vooral gelukkig zijn. Probeer mentaal welzijn niet te zien als iets wat de directie moet oplossen van hogerhand, het is iets wat je zelf als team kan aanpakken. Samen.”

Begin dit jaar zei u dat er in 2020 alvast niet meer burn-outs waren door corona. Ondertussen zijn we alweer halfweg 2021. Is dat nog altijd zo?

“Een burn-out is al enkele stappen verder dan je mentaal niet goed voelen. In momenten van crisis voelen mensen vaak aan dat het zwaar is. Dat is eigenlijk een normale reactie. Het is vrij logisch dat je je niet goed voelt als het niet goed gaat. Dat mensen het mentaal moeilijk hebben is dus niet meer dan normaal.

“Een andere vraag is of het zich mentaal niet goed voelen ook psychologische of psychiatrische problemen geeft. Hier moet ik voorzichtig zijn. We zijn binnen de GEMS een analyse aan het doen. Ik krijg daarvoor input vanuit het RIZIV, maar ook vanuit de Hoge Gezondheidsraad, de farmawereld en andere studies.

“Een eerste vaststelling is dat wie het al moeilijk had, er nu vaak nog erger aan toe is. Vooral door het feit dat mensen langer moesten wachten op hulp. Maar als we kijken naar het medicatiegebruik, zie ik niet direct tekenen van globale stijgingen. Bij het ziekteverzuim zien we zelfs eerder een daling. Daar zit het thuiswerken wellicht voor iets tussen. Als je een wat mindere dag of week hebt en je kan van thuis werken, dan is dat haalbaarder.

“Ook bij de burn-outs heeft het telewerken en het meer afstand kunnen nemen van collega’s of leidinggevenden eerder een positief effect. Al zien we tegelijkertijd dat mensen zich meer vragen stellen over de betekenis en de zin van hun job. Dus op korte termijn zien we geen stijgingen. De echte impact op lange termijn gaan we pas zien als deze crisis voorbij is. Je merkt vaak in een crisis dat mensen zich goed houden. Het is vooral na een crisis dat je meer uitval kan verwachten.”

Lode Godderis. ‘Maak als bedrijf nu fatsoenlijke afspraken rond telewerk en bekijk wat er best van thuis kan gedaan worden en wat er beter verloopt op de werkvloer. Werknemers hebben bovenal zekerheid nodig.'Beeld Thomas Nolf

We beginnen meer na te denken over de zin van onze job, zegt u. Zorgt dat er vaker voor dat we van job willen veranderen?

“De intentie is er nu inderdaad vaker, zo blijkt uit een aantal studies. Mensen stellen zich nu vaker de vraag of hun job een goede job is en of hun werkgever een goede werkgever is. Het mentale aspect van de job is voor heel wat werknemers belangrijker geworden. Als ze gevraagd worden ‘Denkt u eraan om van job te veranderen?’, dan wordt daar vaker ‘ja’ op geantwoord.

“Toch betekent dit niet dat mensen dit daadwerkelijk doen. In onzekere tijden blijven velen liever wat in de veilige haven.”

Nu zijn veel werknemers nog aan het genieten van hun vakantie of ze moeten nog met vakantie gaan. Hoe ziet u de situatie evolueren eens de vakantieperiode voorbij is?

“Mensen die terugkomen uit vakantie, of nog met vakantie gaan, hebben vooral nood aan duidelijke communicatie over hoe er de komende maanden gewerkt zal worden. Het voortdurend moeten switchen en aanpassen kunnen we als mens niet goed verdragen. We komen stilaan uit de pandemie en komen in de endemische fase, wat wil zeggen dat we moeten leren leven met het virus. Het zal vooral een kwestie zijn van een goed evenwicht te vinden tussen coronaproof werken waarbij telewerk belangrijk zal blijven en de goesting van velen om terug te keren naar kantoor. Dat is niet eenvoudig, want er is door de alweer oplopende coronacijfers best veel twijfel in heel wat bedrijven. We zitten in een soort van transitie, er moeten nog nieuwe evenwichten ontstaan. Heel wat bedrijven nemen nu een wat afwachtende houding aan. Maar net dat zorgt voor onzekerheid en ook mentale onrust.

“Maak dus als bedrijf nu fatsoenlijke afspraken rond telewerk en bekijk wat er best van thuis kan gedaan worden en wat er beter verloopt op de werkvloer. Maar werknemers hebben bovenal zekerheid nodig. Want als we iets geleerd hebben uit deze crisis dan wel dat onzekerheid stress creëert en dat heeft een negatieve impact op ons welzijn en ons functioneren.”