‘Onbehandelde astma kan levensgevaarlijk zijn’: wat is het, en hoe kan je het herkennen?
Een snelle, piepende ademhaling, naar lucht happen, een blauw aangelopen gezicht, we kunnen ons allemaal een beeld vormen van een astma-aanval. Gelukkig kan je zo’n extreme lichamelijke reactie voorkomen door de ziekte tijdig op te sporen en te behandelen. Maar wat zijn de eerste symptomen? Zijn alle geneesmiddelen even doeltreffend? En hoe zit het met de bijwerkingen, zeker na het recente nieuws dat bepaalde astma-medicatie ernstige neveneffecten kan hebben? Pneumoloog prof. dr. Lieven Dupont van het UZ Leuven legt uit: ‘Onbehandelde astma kan levensgevaarlijk zijn.’
Volgens de laatste vijfjaarlijkse Gezondheidsenquête van Sciensano (2019) lijdt 4,4 procent van de mannen en 4,2 procent van de vrouwen in ons land aan astma. Al is dat een schatting, omdat er zowel een onder- als een overdiagnose is. “Soms wordt een piepende ademhaling veroorzaakt door een verkoudheid, maar wordt er toch het etiket ‘astma’ op geplakt. Zeker bij kinderen, aangezien het op jonge leeftijd niet makkelijk is om de juiste diagnose te stellen. Maar evengoed zijn er mensen met astma die niet beseffen dat de ziekte de aanleiding zou kunnen zijn van hun klachten”, zegt pneumoloog prof. dr. Lieven Dupont, die al meer dan 20 jaar longaandoeningen zoals astma behandelt in het UZ Leuven en er les over geeft aan de geneeskundefaculteit van de KU Leuven.
“De voornaamste symptomen van astma zijn kortademigheid, een drukkend gevoel op de borst, een piepende ademhaling en moeite om inspanningen te doen. Soms hoesten patiënten ook taaie slijmbrokjes op. Maar niet alle klachten zijn altijd aanwezig, en bij de ene persoon zijn ze een stuk ernstiger dan bij de andere. Bovendien zijn de symptomen variabel. Je kan er de ene week dus veel last hebben, de volgende week nauwelijks.” Vooral dat laatste is volgens de arts een typische aanwijzing dat het om astma zou kunnen gaan.
Allergie, maar niet altijd
“Vaak worden astmatische klachten veroorzaakt door een overdreven reactie van het immuunsysteem bij contact met allergenen. Denk aan huisstofmijt, huisdieren of pollen”, vervolgt de professor. Het grote verschil met hooikoorts is dat de allergische reactie op een andere plaats in het lichaam optreedt. Bij hooikoortspatiënten ontsteken de bovenste luchtwegen, waardoor je neus verstopt raakt of begint te lopen. Bij allergisch astma ontsteken de onderste luchtwegen - de wand van de luchtpijp, de luchtpijptakken en het longweefsel. Ze produceren meer slijm en de spieren in de wand van de luchtwegen trekken samen, waardoor de luchtwegen vernauwen en ademen moeilijker wordt. De ernst en frequentie van de klachten varieert van licht storend tot zeer ernstig. Naast allergisch astma bestaat er ook niet-allergisch astma. Dan wordt de ontsteking veroorzaakt door andere factoren zoals virale infecties of luchtvervuiling. In beide gevallen kunnen astmaklachten ook worden uitgelokt door aspecifieke prikkels, zoals rook, mist, koude lucht, inspanning, bepaalde geuren of wanneer je hevig moet lachen.”
Familiale aanleg
Allergisch astma wordt vaker op jonge leeftijd vastgesteld. Krijg je de diagnose als volwassene, dan is het meer waarschijnlijk dat je niet-allergisch astma hebt. Al kunnen beide varianten zich zowel op jonge als op oudere leeftijd manifesteren. “Waarom de ene persoon astma ontwikkelt en de andere niet, kunnen we niet met zekerheid zeggen. Het staat wel vast dat er predisponerende genen voor astma bestaan. Je kan er met andere woorden aanleg voor hebben. Als beide ouders allergisch zijn, is er 50 procent kans dat hun kind het ook krijgt. Lijdt één van de ouders aan de ziekte, is de kans 25 procent.” Verder zouden ook hormonen een rol spelen. “Cijfers tonen dat vrouwen in de menopauze er vaker last van krijgen. Al is het nog onduidelijk welke mechanismen hier precies voor verantwoordelijk zijn.”
Naast genetische aanleg is er onmiskenbaar een invloed van de omgeving. “We zien meer astma in gebieden met een grote luchtverontreiniging. Ook kan de ziekte plots de kop opsteken na blootstelling aan bepaalde stoffen, al dan niet op de werkplaats. Daarnaast zijn roken en obesitas, zowel op jonge als op latere leeftijd, risicofactoren.”
Opgroeien op een boerderij
Astma is een chronische ziekte. Eens je de diagnose hebt gekregen raak je er dus niet meer van af. “Al zien we dat kinderen met astma vaak een zekere mate van verbetering kennen wanneer ze volwassen worden. Bij 1 op de 5 verdwijnen de klachten zelfs volledig, hoewel de ziekte aantoonbaar blijft bij longfunctietesten. Bij volwassenen gaat het om 1 op de 7.” Toch is voorkomen beter dan genezen. “Een gezonde levensstijl - niet roken, voldoende bewegen - speelt zeker een rol. We weten ook dat roken en obesitas tijdens de zwangerschap een hoger risico op astma met zich meebrengen bij het kind. Borstvoeding geven biedt dan weer een grotere bescherming tegen astma en allergieën.”
Op minstens enkele honderden meters van een drukke baan wonen helpt ook, al is dat helaas niet vanzelfsprekend in een land als België. “Wat je wel kan doen is een ongezonde woonomgeving vermijden, zoals vocht en schimmel op de muren”, adviseert Dupont.
Opgroeien op een boerderij verlaagt eveneens de kans op astma en allergieën. “Vroeg contact met microbiota, dus bacteriën en schimmels, die hier rijkelijk aanwezig zijn, heeft volgens onderzoek een beschermend effect.” Die bevindingen passen in het straatje van de zogenaamde hygiënehypothese, die stelt dat de toename van allergieën en allergisch astma te wijten is aan het feit dat we steeds properder leven waardoor kinderen onvoldoende de kans krijgen om een gezond immuunsysteem te ontwikkelen.
Maar zelfs als je bent opgegroeid op een boerderij, nooit hebt gerookt en geen astma in de familie hebt, kan je eraan ten prooi vallen. Je stapt dus best naar de huisarts als je de symptomen herkent. Die zal je indien nodig doorverwijzen naar een specialist. “Bij een vermoeden van astma door een omschrijving van de klachten kan er een spirometrie-onderzoek worden gedaan om de diagnose te bevestigen. Daarbij wordt gemeten hoeveel liter lucht je in één seconde kan uitademen. Bij astma is er vaak een verlaagde waarde, die verbetert nadat je specifieke medicatie krijgt toegediend.”
Weinig bijwerkingen
Hoewel je niet kan genezen van astma, is het meestal mogelijk om bijna volledig verlost te raken van de ongemakken die ermee gepaard gaan. “Het merendeel van de patiënten krijgt een onderhoudsbehandeling met ontstekingswerende inhalatiecorticosteroïden, in combinatie met luchtwegverwijders. Doorgaans zijn beide aanwezig in hetzelfde preparaat, dat je dan dagelijks moet inademen.” Het is belangrijk om dat op de juiste manier te doen en steeds op hetzelfde tijdstip. Zelfs op dagen waarop je geen last hebt. Doe je dat niet, kunnen de klachten plots hevig terugkeren. Voor zulke opstoten is noodmedicatie aangewezen die bestaat uit kortwerkende luchtwegverwijders, best in combinatie met extra inhalatiecorticosteroïden.
Bij ernstig astma kunnen orale corticosteroïden soelaas bieden, in pilvorm. “Maar die krijg je alleen voorgeschreven als het echt noodzakelijk is, want op lange termijn kunnen ze vervelende neveneffecten hebben. Denk maar aan de ontwikkeling van suikerziekte, hoge bloeddruk en gewichtstoename, vaak in het gezicht of op de romp. Al zijn er de laatste jaren een aantal biologische therapieën ontwikkeld voor mensen met ernstig astma die geen bijwerkingen met zich meebrengen, zoals mepolizumab, benralizumab, dupilumab.” Bij inhalatie van corticosteroïden hoef je geen extreme bijwerkingen te vrezen. “Minder dan 5 procent van de patiënten krijgt er last van. De meest voorkomende zijn een onaangename smaak in de mond, al dan niet gepaard met schimmelvorming en heesheid. Om dat te voorkomen moet je je mond goed spoelen nadat je het medicijn hebt geïnhaleerd. Luchtwegverwijders kunnen daarnaast ook leiden tot hartkloppingen. Dat is alleen gevaarlijk bij te hoge dosissen.”
De pneumoloog wil benadrukken dat je zeker niet mag stoppen met je medicatie uit angst voor bijwerkingen, en dat het je niet mag weerhouden om je astma te laten behandelen. Ondanks het onheilspellende nieuws over de mogelijke bijwerkingen van montelukast, een alternatief ontstekingswerend geneesmiddel dat soms wordt voorgeschreven aan mensen die corticosteroïden niet goed verdragen of er niet voldoende mee geholpen zijn. “De kleine kans op ernstige bijwerkingen weegt niet op tegen de gevolgen van onbehandeld astma. Want dat kan levensbedreigend zijn.”
Buteyko en stressmanagement
Of er populaire middeltjes zijn die niét helpen tegen astma? “Alternatieve geneeswijzen zoals accupunctuur of osteopathie zijn geen bewezen behandelmethodes. Patiënten vragen me wel eens of dit hun astmasymptomen kan verlichten. Als je daar een beter gevoel van krijgt, staat het je uiteraard vrij om het te proberen. Maar altijd in combinatie met een medische behandeling”, benadrukt de arts.
Wat wel helpt - eveneens in combinatie met een medische behandeling - is zelfzorg. “Stress kan astmaklachten uitlokken en de symptomen erger maken. Ook ademhalingsoefeningen hebben om die reden vaak een gunstig effect. Denk maar aan de Buteyko-methode, waarbij je leert om op een rustige manier in- en uit te ademen.”