Het vorige wetenschappelijke rapport van het IPCC dateert al van 2013, maar sindsdien is er volgens de experts veel nieuwe kennis vergaard. De afgelopen jaren werd de wereld dan ook getroffen door recordtemperaturen, grote bosbranden, en zware overstromingen. In 2013 bestond bijvoorbeeld nog geen consensus over het feit dat hittegolven of zware stortbuien (deels) het gevolg waren van klimaatverandering, maar die bestaat nu wel. Zo is men het erover eens dat Noord-Europa natter zal worden door intensere regenval, maar dat ook de droogtes intenser zullen worden. Ook het zeeniveau zal onherroepelijk stijgen.

“Ondubbelzinnig”

Verschillende studies die door het IPCC worden aangehaald, tonen aan dat die wijzigingen “ondubbelzinnig” het gevolg zijn menselijke activiteit, en die al zeker voor honderden of zelfs duizenden jaren gevolgen zullen hebben op het klimaat. De term “ondubbelzinnig” is een belangrijke semantische verschuiving tegenover het vorige rapport uit 2013. “Toen onderstreepte het IPCC-rapport dat de menselijke invloed op de klimaatopwarming ‘zeer waarschijnlijk’ was”, aldus klimatoloog Jean-Pascal van Ypersele (UCLouvain), de Belgisch vertegenwoordiger bij het IPCC . “Nu zijn de dingen zo duidelijk dat we ons niet meer druk maken om waarschijnlijkheden. Dit is een historische ontwikkeling.”

Volgens het rapport zal de wereld tegen 2040 ook opwarmen met 1,5 graad Celsius tegenover het pre-industriële tijdperk (1850-1900), tien jaar vroeger dan eerder gedacht. Volgens de wetenschappers is de gemiddelde temperatuur op aarde in de loop van het decennium 2011-2020 gestegen met 1,09 graad Celsius. Het Klimaatakkoord van Parijs had als doelstelling om de opwarming onder de 2 graden Celsius te houden, en indien mogelijk op 1,5 graad Celsius. Maar het onderzoek wijst ook dat de ergste catastrofes nog afgewend kunnen worden, áls we de temperatuurstijging kunnen beperken tot 1,5 graad Celsius.

De foutenmarge van de modellen is kleiner dan ooit

Ook nieuw in deze studie is de vooruitgang van de wetenschappelijk modellen en de foutenmarge daarop, de zogenaamde climate sensitivity. “We begrijpen de wisselwerking tussen uitstoot en de effecten op het klimaat beter dan ooit”, zei de invloedrijke Franse klimatoloog Valérie Masson-Delmotte tijdens de persconferentie van het IPCC. “Hoe het klimaat reageert op bepaalde hoeveelheden uitstoot, begrijpen we nu beter.” Kort gesteld: de foutenmarge van de klimaatmodellen is kleiner geworden. “Ook hebben we nu een beter en meer gedetailleerd beeld van de regionale effecten.”

Uitstoot broeikasgassen

De afgelopen decennia neemt de uitstoot van broeikasgassen, met CO2 op kop, toe, wat leidt tot een alsmaar hogere concentratie in de atmosfeer: de CO2-concentratie staat op het hoogste niveau in minstens twee miljoen jaar en dat van methaan- en stikstofoxide in minstens 800.000 jaar. Die toegenomen concentraties hebben “waarschijnlijk” bijgedragen aan een opwarming van 1 à 2°C, terwijl andere menselijke factoren, hoofdzakelijk aerosolen, tegelijkertijd hebben bijgedragen tot een geschatte afkoeling tussen 0 en 1°C. De invloed van de zon en vulkanologische activiteit wordt in het rapport geschat op amper -0,1 tot +0,1°C.

“De menselijke activiteit heeft het klimaat doen opwarmen tot het hoogste niveau in minstens 2.000 jaar”, klinkt het in het rapport dat er komt acht jaar na het vorige. De uitstoot van broeikasgassen en de klimaatopwarming leiden tot de verzuring van de oceanen, smeltende gletsjers en zee-ijs, een stijging van de gemiddelde zeespiegel (+0,2 meter tussen 1911 en 2018), meer extreme weersomstandigheden, zoals hittegolven, cyclonen en droogtes, en een gemiddelde toename van de neerslag.

“De aarde heeft koorts, vele organen zijn aangetast”

De publicatie van het rapport, dat gewijd is aan de natuurwetenschappelijke basis van de klimaatverandering, wordt gepubliceerd op een moment dat delen van Europa, waaronder België, deze zomer worden geconfronteerd met dramatische overstromingen en andere delen van het Oude Continent worden geteisterd door bosbranden.

“Het nieuwe IPCC-rapport beschrijft nog gedetailleerder en met nog meer zekerheid dan zijn voorgangers de diagnose van de ‘dokters van de planeet’, de klimatologen”, benadrukt van Ypersele. “Het bevestigt eerdere diagnoses: de koorts wordt bevestigd, vele organen zijn aangetast en de achteruitgang van de gezondheid van de patiënt zal waarschijnlijk versnellen als hij er niet in slaagt zich van zijn koolstofverslaving te bevrijden.”

Concreet: per direct stoppen met nieuwe koolcentrales

“De alarmbellen zijn oorverdovend en het bewijs is onomstootbaar: de emissies van broeikasgassen door de verbranding van fossiele brandstoffen en ontbossing verstikken onze planeet en brengen miljarden mensenlevens in gevaar”, zegt de secretaris-generaal van de VN.

“Dit rapport moet de doodsklok luiden voor steenkool en fossiele brandstoffen voordat ze de planeet verwoesten. Na 2021 mogen er geen nieuwe koolstofcentrales meer worden gebouwd. De OESO-landen moeten stoppen met het koolstofgebruik tegen 2030 en de andere landen tegen 2040. De staten moeten ook alle nieuwe productie en exploratie van fossiele brandstoffen stopzetten en overschakelen van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie”, besluit Guterres.

Vijf scenario’s

Zonder een “drastische” vermindering van de uitstoot van broeikasgassen in de loop van de komende decennia zal de opwarming van de aarde deze eeuw gemakkelijk meer dan 1,5°C of zelfs 2°C bedragen. In het rapport wordt de klimaatverandering beschouwd op basis van vijf scenario’s, afhankelijk van de evolutie in de uitstoot van broeikasgassen.

In het ergste geval, een sterke toename van de broeikasgasemissies (een bijna-verdubbeling tegen 2050 of 2100 ten opzichte van de niveaus van 2015), kan de gemiddelde temperatuur op aarde met 1,9 tot 3,0°C stijgen, wat tegen het einde van de eeuw zelfs kan oplopen tot +3,3 tot +5,7°C. Met andere woorden, de planeet zou in dat scenario grotendeels onleefbaar worden.

In het beste scenario, met een sterke reductie van de uitstoot en een nuluitstoot tegen 2050 en een negatieve uitstoot daarna (dankzij de opslag van CO2), kan de opwarming beperkt worden tot +1,6°C tegen 2050 en +1,4°C op langere termijn. Daarmee zou de doelstelling van het Klimaatakkoord van Parijs (de klimaatopwarming onder de 2°C houden en liefst op 1,5°C) gehaald worden. “We zouden tegen het midden van de eeuw die drempel met 0,1°C overstijgen, maar die overschrijding zou slechts van tijdelijke aard zijn. In dat scenario is de kans groter dan een op de twee dat de limiet van 1,5°C niet overschreden zal worden”, onderstreept Van Ypersele.

“Niemand zal ontsnappen aan gevolgen”

Elke stijging van de mondiale temperatuur met 0,5°C zal leiden tot een toename van de intensiteit en frequentie van hittegolven, hevige neerslag en periodes van droogte, waarschuwen de auteurs van het rapport. Geen enkele regio ter wereld zal ontsnappen aan de gevolgen van de klimaatverandering.

De klimaatopwarming gaat ook gepaard met een groter aantal tropische cyclonen van categorie 4 en 5, de meest intense en daardoor potentieel ook de meest verwoestende. Bovendien zal de opwarming waarschijnlijk ook het ontdooien van de permafrost versterken, net als het afsmelten van de gletsjers en het ijs van de Noordelijke IJszee. Als gevolg daarvan zal het Noordpoolgebied tegen 2050 waarschijnlijk minstens een keer in het jaar ijsvrij zijn.

Als de emissies blijven stijgen, zullen oceanen en andere natuurlijke koolstofopslagplaatsen minder doeltreffend worden in het absorberen van CO2, waardoor de hoeveelheid koolstofdioxide die zich in de atmosfeer ophoopt nog verder zal toenemen, waarschuwen de wetenschappers. Ten slotte onderstreept het rapport nog dat de veranderingen in de oceanen, de ijskappen en de zeespiegel de komende eeuwen tot millennia onomkeerbaar zullen zijn.

Grote top

Van Ypersele hamert er dan ook op dat het rapport grondig wordt bestudeerd door de beleidsmakers. “Ze zullen erin lezen dat extreme omstandigheden, zoals die die België de afgelopen weken heeft meegemaakt, nog krachtiger zullen worden als de uitstoot van de broeikasgassen niet snel en fel verminderd wordt. Ze zullen er ook lezen dat een deel van de veranderingen jammer genoeg onvermijdelijk is geworden, en dat wij ons beter tegen deze schokken zullen moeten wapenen en tegelijkertijd onze uitstoot moeten verminderen.”

De conclusies van het IPCC vormen de basis voor een grote klimaattop – COP26 – die in november plaats zal vinden in het Verenigd Koninkrijk, met de aanwezigheid van 196 wereldleiders. Volgens veel experts wordt dat een cruciaal moment als we de klimaatverandering nog onder controle willen krijgen. Het IPCC bestaat uit vertegenwoordigers van landen die wetenschappelijk onderzoek beoordelen. De conclusies zouden in theorie dus gedragen moeten worden door alle VN-lidstaten.