Afghanen slaan massaal op de vlucht voor de taliban: is een nieuwe vluchtelingencrisis in de maak?
Nu de taliban de macht hebben overgenomen in Afghanistan, proberen Afghanen massaal het land te ontvluchten. Europese leiders bereiden zich voor op nieuwe vluchtelingenstromen vanuit het land. Om een vluchtelingencrisis zoals in 2015 te vermijden, pleiten Frankrijk en Duitsland voor een Europees plan. Is er een nieuwe crisis in de maak? En is de Europese Unie wel klaar voor een nieuwe vluchtelingenstroom naar Europa?
Ze gingen de afgelopen week de wereld rond: beelden van radeloze Afghanen die in paniek vertrekkende vliegtuigen beklimmen op de luchthaven in Kaboel. Op en rond die luchthaven heerst nog altijd chaos door de massa mensen die wanhopig probeert om een plaats te bemachtigen op een van de evacuatievluchten naar het Westen. Ze hopen Afghanistan te kunnen ontvluchten, nu de taliban er de macht volledig hebben overgenomen.
BEKIJK - Beelden van de chaos op de luchthaven van Kaboel afgelopen maandag:
De afgelopen maanden rukten de taliban razendsnel op in Afghanistan. Na het platteland en de provinciesteden viel zondag ook de hoofdstad Kaboel in handen van de extremistische islamitische groepering.
Die machtsovername veroorzaakt angst en paniek onder de Afghaanse bevolking. Ze vreest een herhaling van het schrikbewind dat de taliban van 1996 tot 2001 voerden in het land. Die angst vertaalt zich al maanden in hoge vluchtelingencijfers. Volgens UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, zijn er sinds het begin dit jaar al 550.000 mensen op de vlucht binnen Afghanistan, met een sterke toename sinds de maand mei.
Grootste groep asielzoekers
In ons land zijn Afghanen al twee jaar lang de grootste groep asielzoekers. De laatste maanden werd die groep zelfs dubbel zo groot als het aantal asielzoekers uit Syrië, het op één na grootste herkomstland. Toch is de situatie vandaag volgens het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen lang niet te vergelijken met de vluchtelingencrisis van 2015. Op het dieptepunt van die crisis werd het Maximiliaanpark in Brussel een tentenkamp waar honderden asielzoekers sliepen in afwachting van hun asielaanvraag.
Deze grafiek bevat de top 10 herkomstlanden volgens het aantal personen dat een verzoek om internationale bescherming indiende in 2021 tot en met de maand juli:
Is er een nieuwe vluchtelingencrisis in de maak?
Maar als er straks nog meer Afghanen ons land bereiken, kunnen we binnenkort toch nieuwe taferelen verwachten zoals in het Maximiliaanpark? Hanne Beirens, directeur van de internationale denktank Migration Policy Institute, denkt alvast dat de Europese Unie op korte termijn nog geen grote nieuwe vluchtelingenstromen moet verwachten. "Ik denk dat we in eerste instantie geen grote bewegingen moeten verwachten", zegt ze. "Veel mensen zijn bezorgd, maar zijn nu ondergedoken en wachten voorlopig af." Het is namelijk nog onduidelijk hoe de situatie in Afghanistan de komende tijd zal evolueren. Veel hangt af van hoe de taliban zullen regeren.
"Ik denk dat we in eerste instantie geen grote bewegingen moeten verwachten. Veel mensen zijn bezorgd, maar zijn nu ondergedoken en wachten voorlopig af."
In hun eerste persconferentie benadrukte de woordvoerder van de taliban dat ze niet meer dezelfde beweging zijn als twintig jaar geleden. Zo beloofden ze de vrouwenrechten te respecteren "binnen het kader van de sharia, de islamitische wet". Hoewel we dus moeten afwachten of die aankondigingen ook werkelijkheid zullen worden, is er op dit moment nog niet echt sprake van een actief conflict in Afghanistan. Dat is volgens Beirens meteen een belangrijk verschil met de situatie van 2015, toen Syrische vluchtelingen de burgeroorlog ontvluchtten.
En er is nog een tweede belangrijk verschil: "De EU heeft lessen getrokken uit 2015. Toen is Europa in snelheid gepakt en dat heeft gezorgd voor heel wat chaos, zowel aan de buitengrenzen als in de lidstaten zelf", legt Beirens uit. "Nu proberen de Europese leiders om sneller actie te ondernemen."
De EU heeft lessen getrokken uit 2015
In een officiële verklaring zegt Ylva Johansson, de eurocommissaris die bevoegd is voor migratie, dat de Europese Commissie zich voorbereidt op alle mogelijke situaties en niet zal wachten tot Afghaanse vluchtelingen zich aan de buitengrenzen van Europa bevinden. Een van de strategieën om dat te vermijden is de samenwerking versterken met de buurlanden Pakistan, Iran en Tadzjikistan en andere landen in de regio, zoals Turkije.
Bekijk hier de volledige verklaring van Ylva Johansson (en lees verder onder de tweet):
Ook de Franse president Emmanuel Macron en de Duitse bondskanselier Angela Merkel riepen al op tot een gemeenschappelijk Europees plan om de migratiestroom uit Afghanistan te organiseren. De Franse president pleit voor een plan dat focust op solidariteit tussen de Europese lidstaten en het opzetten van samenwerkingen met de buurlanden van Afghanistan. In een opgenomen toespraak zegt Macron dat we ons moeten beschermen tegen "grote illegale migratiestromen" uit Afghanistan.
Met die uitspraak oogstte Macron heel wat kritiek in binnen- en buitenland. Vooraanstaande mensenrechtenactivisten noemden de uitspraak "beschamend" gezien de ontwikkelende humanitaire crisis in Afghanistan. Andere critici vinden dan weer dat de Franse president op die manier toegeeft aan extreemrechtse kiezers in de aanloop naar de presidentsverkiezingen van volgend jaar, waarin hij naar verwachting zal streven naar een tweede ambtstermijn.
Bekijk hier het fragment uit de speech van Macron (en lees verder onder de video):
Rekenen op de buurlanden?
Het is in elk geval duidelijk dat de strategie van de Europese Unie zich op dit moment vooral richt op opvang in de eigen regio. Al rijst de vraag of dat wel haalbaar is. De druk op de buurlanden van Afghanistan is nu al enorm. Op dit moment leven in Iran bijvoorbeeld 780.000 geregistreerde en 2 miljoen niet-geregistreerde Afghanen. Ook in Pakistan bevinden zich nu al anderhalf miljoen geregistreerde en een half miljoen niet-geregistreerde Afghanen. Volgens de Pakistaanse ambassadeur in België Zaheer Janjua heeft Pakistan niet meer de plaats en de middelen om meer vluchtelingen op te vangen.
Bekijk hier de reportage van "Terzake" over het risico op een nieuwe vluchtelingencrisis door de situatie in Afghanistan (en lees verder onder de video):
Bovendien kan rekenen op opvang door landen in de regio ook belangrijke diplomatieke gevolgen hebben. Volgens Beirens maakt dat Europa heel zwak tijdens onderhandelingen. "Als er andere diplomatieke incidenten zich voordoen, dan zullen die landen dat migratievraagstuk op tafel leggen."
Dat zagen we bijvoorbeeld ook na de Turkije-deal van 2016. Volgens president Recep Tayyip Erdoğan kwam de EU niet alle afspraken na en hij gebruikte de deal als "drukkingsmiddel" om meer geld te krijgen van Europa.
BEKIJK - Griekenland heeft versneld een muur opgetrokken en afgewerkt aan zijn grens met Turkije om mogelijke vluchtelingen over land tegen te houden:
Een Turkije-deal 2.0?
In ons land stelde Sammy Mahdi, staatssecretaris voor Asiel en Migratie (CD&V), intussen een uitbreiding van de Turkije-deal van 2016 voor. Maar ook dat lijkt geen evidente oplossing. In die deal beloofde Turkije aan Europa om zijn grenzen beter te bewaken om grote migratiestromen naar Europa te vermijden. Sindsdien vangt Turkije ook heel wat vluchtelingen op: in totaal meer dan 3,5 miljoen. In ruil beloofde de Europese Unie financiële steun aan Turkije.
Maar Turkije lijkt nu niet meer diezelfde rol te willen vervullen en opnieuw miljoenen vluchtelingen te willen opvangen. Om de illegale doorgang van migranten naar Turkije te vermijden, is het land momenteel de muur langs de grens met Iran aan het versterken. Het Turkije van 2021 is volgens Beirens dan ook niet meer het Turkije van 2015. "Zij vangen al heel veel vluchtelingen op, het hoogste aantal vluchtelingen per inwoner, er is een economische crisis en veel teleurstelling over de Turkije-deal."
Is Europa klaar voor een nieuwe vluchtelingencrisis?
Wat als er straks effectief grote vluchtelingenstromen naar Europa op gang komen? Is de Europese Unie daar dan klaar voor? Volgens Beirens zullen dan niet enkel Afghaanse vluchtelingen naar Europa trekken. "Eenmaal een vluchtelingenstroom op gang komt, zie je dat andere vluchtelingen zich daarbij voegen. Die Syrische vluchtelingenstroom is heel snel verbreed, bijvoorbeeld met Afghanen of mensen uit West-Afrika."
“Als er zo’n vluchtelingenstroom op gang komt, dan is het heel belangrijk om aan de buitengrenzen te beslissen: wie mag blijven en wie niet,” vult Beirens aan. Ondanks de oprichting van het EU-Asielagentschap, dat lidstaten ondersteunt bij de verwerking van asielaanvragen, hebben de landen aan de buitengrenzen nog altijd niet voldoende capaciteit om dat alleen te kunnen bolwerken. “Ik denk niet dat de landen aan de buitengrenzen tevreden zullen zijn als het daartoe beperkt blijft", zegt Beirens. "De zwakke schakel is nog altijd dat de EU er maar niet in slaagt om samen tot afspraken te komen en een gemeenschappelijke strategie te ontwikkelen.”
Nog geen terreurdreiging vanuit Afghanistan, “maar binnen twee of drie jaar wel opnieuw mogelijk gevaar”
De situatie in Afghanistan heeft voorlopig geen invloed op de terreurdreiging in ons land. Dat zegt federaal procureur Frédéric Van Leeuw. Nu de taliban in Afghanistan de macht opnieuw veroverd hebben, wordt gevreesd dat onder meer terreurgroep Al Qaeda er opnieuw vaste grond zal krijgen en getolereerd zal worden door de taliban. Maar volgens Van Leeuw zal dat niet onmiddellijk gebeuren.
“Er is een recente evaluatie van het OCAD, dat in ons land de dreiging analyseert”, stelt Frédéric Van Leeuw in “De ochtend” op Radio 1 (zie audio onder). “Er is niet meteen een dreiging, omdat men vertrekt van het idee dat de taliban eerst zullen focussen op de lokale situatie. Maar we moeten wel rekening houden met het veranderen van het regime in Afghanistan.”
Van Leeuw verwijst naar het verleden. “We hebben 20 jaar geleden ook gezien dat Afghanistan onder de taliban een uitvalbasis kon worden voor andere bewegingen. De regio is ook gekend omdat er verschillende bewegingen zijn ontstaan.” De vrees dat terreurgroep Al Qaeda dus opnieuw vaste grond zal krijgen in Afghanistan, is volgens Van Leeuw niet ongegrond.
“Volgens de Amerikaanse diensten zou er binnen de twee of drie jaar wel opnieuw een dreiging kunnen ontstaan. Onze diensten volgen de situatie ook nauw op.”
