Jurist vindt ‘talloze zwakke plekken’ in controle op vervuiling: ‘In dit verhaal is 3M nog de kleinste crimineel’

“Voor mij is 3M hier nog het minst de milieucrimineel. In de dossiers van 3M en Oosterweel is de wetgeving niet juist toegepast. Dat is niet uit te leggen aan de burger. Op de milieustakingsrechter rust nu de grondwettelijke plicht om de onwettige vergunningen voor 3M en Oosterweel te schrappen.”

Dat heeft Isabelle Larmuseau verklaard in de PFOS-commissie van het Vlaams parlement. De ervaren milieujurist maakt brandhout van de vergunnings- en milieueffectenrapportage die Vlaanderen 3M tot nu toe heeft opgelegd.

“De betrokken overheden (waaronder provincies en milieudiensten, BDB) zijn zwaar tekortgeschoten bij de vergunningsaanvraag van zowel 3M-dossier als de (nabijgelegen) Oosterweelwerf”, zei Larmuseau.

Te weinig screening

Dat wordt niet ongedaan gemaakt door het handhavingsbezoek dat de milieu-inspectie, de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), de Afvalstoffenmaatschappij OVAM en het Agentschap Zorg en Gezondheid deze week in allerijl hebben gebracht aan 3M.

De multinational kwam  in opspraak door PFOS-vervuiling, een ondertussen verboden schadelijke stof. De handhavingsactie kwam er nadat bleek dat het bedrijf nog altijd PFBSA loost, een verwante stof die ook in verband is gebracht met gezondheidsrisico’s en waar 3M geen vergunning voor heeft.

3M moet nu meteen stoppen met de lozing van PFBSA en twee gelijkaardige stoffen, zo meldt omgevingsminister Zuhal Demir (N-VA). Het bedrijf wordt ook onder verhoogd toezicht geplaatst,  waarbij de Omgevingsinspectie wekelijks stalen zal krijgen.

De Amerikaanse multinational verdedigde zich tot nu door te stellen dat ze volledig in overeenstemming handelt met haar omgevingsvergunning, die vorig jaar nog is hernieuwd. Maar in die vergunning staat niets over bijvoorbeeld de stof PFBSA.

Ook is die vergunning volgens Larmuseau onwettig. Want er ging geen volwaardige milieueffectrapportage aan vooraf die de impact van de 3M-activiteiten toont. “Er is geen grondige rapportage van het zwaarste kaliber uitgevoerd”, zegt Larmuseau. “Dat terwijl op amper anderhalve kilometer een woonwijk ligt. Met die vorig jaar hernieuwde vergunning laat Vlaanderen 3M voor eeuwig ontsnappen aan een wetenschappelijke beoordeling van de effecten. Van de verplichte controles op bodem- en watervervuiling nadat een vergunning is afgeleverd, is trouwens ook geen spoor.”

Ook voor het ‘grondverzet’ in de Oosterweelwerf en specifiek dan voor de bouw van de veiligheidsberm op het 3M-bedrijfsterrein is er geen uitgebreide effectenbeoordeling gebeurd. Voor graafwerken in dit soort vervuilde grond is dat eveneens verplicht.

Natuur- en watertoetsen zijn evenmin of niet naar behoren gebeurd. “Nochtans is in het grondwater in Zwijndrecht 1,6 miljoen nanogram PFOS per liter vastgesteld, terwijl dat maximum 100 nanogram mag zijn. Hoe wordt verhinderd dat die vervuiling zich niet naar diepere lagen verspreidt, is een vraagteken, want het is niet onderzocht”, stelt Larmuseau.

Door in samenwerking met Lantis de zwaar met PFOS vervuilde grond te verplaatsen voor de Oosterweelwerken overtreedt Vlaanderen volgens haar bovendien haar eigen afvalstoffen- en grondverzetsregels.

“Dat de Commissie Grondverzet nu enkele aanpassingen heeft gevraagd op de werf om de verspreiding van PFOS te beperken is eveneens dubieus. De wet voorziet dat je eerst de effecten eerst laat uitzoeken voor je vergunningen verleent”, zegt ze. 

‘Extreem naiëf’

De fabriek moet niet dicht, wel moet het rapporteren van milieueffecten en de vergunningsprocedure van bij het begin heropgestart worden. Larmuseau: “Verder bricoleren gaat niet, want dit is gebaseerd op vergunningen die een rechter ongeldig moet verklaren. Als je zelfs in deze grote dossiers nu geen schoon schip maakt, begraaf je je eigen milieubeleid.”

Volgens hoogleraar Europees milieurecht Geert Van Calster (KU Leuven), die ook in de zitting aan het woord kwam, zijn de overheden “extreem naïef geweest door ervan uit te gaan dat de industrie uit altruïsme zelf alle relevante vervuilingsinformatie doorspeelt.” Het toezicht op naleving van de wetgeving moet voor deze expert met andere woorden veel steviger worden.

Voor parlementslid Mieke Schauvliege (Groen) is het onderliggende probleem duidelijk. “Onze wetgeving zit goed en de meeste ambtenaren leveren puik werk, maar veel diensten zijn onderbemand en de politiek verantwoordelijken negeren steeds vaker adviezen van hun eigen diensten.”

Ook Larmuseau stelt vast dat veel diensten te onderbemand zijn om nog afdoende te kunnen onderzoeken, adviseren en controleren.

Ondertussen blikt Van Calster ook vooruit op processen die er zitten aan te komen. “Het is zeker niet uitgesloten dat men in een Belgische procedure, zeker als die zou worden gevoerd tegen de moedervennootschap, gebruik zal maken van het internationaal privaatrecht”, zo verklaarde hij in de commissie. “Daardoor zou je perfect het Amerikaanse recht kunnen toepassen. Dan kom je bij de rechtspraak van Minnesota (de Amerikaanse staat waar 3M fikse schadevergoedingen aan omwonenden moest betalen, BDB). Dat zou heel aantrekkelijk kunnen zijn voor eventuele aansprakelijkheidsvorderingen.”