Direct naar artikelinhoud
InterviewHannes Anaf

‘De Vlaamse overheid faalt in het beschermen van de gezondheid van haar burgers’

Hannes Anaf (Vooruit), voorzitter van de parlementaire onderzoekscommissie naar de PFOS-vervuiling.Beeld Wouter Van Vooren

De parlementaire onderzoekscommissie naar de PFOS-vervuiling start vrijdag met het échte werk: de zoektocht naar verantwoordelijken. Voorzitter Hannes Anaf (Vooruit) trekt alvast één conclusie uit de afgelopen weken. ‘De Vlaamse overheid faalt in het beschermen van de gezondheid van haar burgers.’

“Natuurlijk geloof ik erin”, klinkt het vastberaden als we Hannes Anaf vragen of hij echt denkt ooit de waarheid te zullen kennen over de PFOS-vervuiling. Het dossier is nochtans bijzonder complex. Tijdens de graafwerken voor de Oosterweelverbinding in Antwerpen bleek dat er erg hoge PFOS-concentraties in de grond zitten. PFOS is een chemische stof die het bedrijf 3M tot 2002 produceerde in Zwijndrecht. In de ruime omgeving van de fabriek zijn hoge concentraties van de stof gevonden.

De parlementaire onderzoekscommissie zoekt op veel vragen antwoorden. Het gaat bijvoorbeeld over de langetermijneffecten voor de gezondheid van de omwonenden en de aansprakelijkheid van 3M. Er is de omstreden deal waarin Lantis, de beheerder van de Oosterweelwerken, aan 3M belooft dat het de vervuiler niet zal vervolgen als verspreidingsbron van de zorgwekkende stof PFOS in de omgeving. En de commissie moet ook de politieke verantwoordelijkheid uitklaren. Wie wist wat wanneer?

Anaf mag dan nog maar twee jaar parlementslid zijn voor Vooruit, hij werd unaniem voorgedragen als voorzitter van deze belangrijke commissie. Hij is helemaal klaar om aan het echte werk te beginnen. “De voorbije maanden hebben we experts gehoord. Een heel bewuste keuze”, stelt hij. “Nu staan we sterker in onze schoenen om de verantwoordelijken te zoeken.”

Vandaag mag 3M het komen uitleggen. Wat verwacht u daarvan?

“Wellicht zullen ze proberen in twijfel te trekken dat PFOS schadelijk is. Maar we hebben de afgelopen maanden heel veel experts horen zeggen dat de stof dat wel degelijk is. Dat bleek ook uit de bloedwaarden van mensen in de omgeving van Zwijndrecht. Daar moet 3M niet meer mee afkomen.

“Er zijn pertinente vragen voor het bedrijf. Zo is het bijvoorbeeld in 2005 in de Verenigde Staten veroordeeld omdat het informatie over schadelijke stoffen niet had gedeeld met de overheid. Hebben ze ook hier gedaan waar ze ginder voor veroordeeld zijn? Of hebben ze aan de overheid gesignaleerd dat PFOS schadelijk was en is het de overheid die daar niet op ingegaan is?”

Het bedrijf was recent weer in het nieuws, met een andere stof die het blijkbaar loost zonder vergunning. Ook kwam het bericht dat er In Ronse hoge PFOS-waarden zijn door vervuilende textielfabrieken. Toxicoloog Jan Tytgat zei hierover: ‘Als ik hoor wat sommige bedrijven mogen lozen, dan val ik als wetenschapper van mijn stoel.’ Blijkbaar kan dat in Vlaanderen allemaal vrij makkelijk.

“Inderdaad. Het is ongelooflijk dat je in Vlaanderen binnen de twee dagen een boete krijgt als je met een oudere auto een stadscentrum in rijdt, terwijl je als Amerikaanse multinational ongemoeid jarenlang de grond van duizenden gezinnen kan vervuilen met kankerverwekkende producten en hun gezondheid in gevaar kan brengen. En wanneer de alarmbellen dan eindelijk afgaan, veel te laat, wordt er niet gedacht aan de gezondheid van de mensen. Sterker, deze overheid heeft zelfs haar burgers niet ingelicht.

“Deze vraag houdt mij het meest bezig en daar moet de onderzoekscommissie op focussen: hoe komt het dat we als overheid er niet in slagen onze mensen te beschermen?”

Wat is volgens u het antwoord?

“We moeten uiteraard nog de betrokken overheidsdiensten en politieke verantwoordelijken horen, maar wat er al naar voren is gekomen, zijn de besparingen die de Vlaamse regering de afgelopen jaren heeft doorgevoerd op de diensten die toezicht en controle moeten houden. We hebben gehoord hoe er in minstens de helft van de complexe dossiers niemand van de Vlaamse administratie naar de bespreking ervan kan komen. Omdat ze het niet gebolwerkt krijgen. Je hebt dus een Vlaamse administratie die onderbemand is en moet opboksen tegen grote multinationals die heel veel expertise in huis hebben. Dat is een ongelijke strijd.

“Het heeft ook te maken met de mentaliteit van sommige politici. De redenering is dat we bedrijven niet al te veel stokken in de wielen mogen steken. Een voorbeeld: in de commissie hoorden we een gedeputeerde (Luk Lemmens van N-VA, CG) van de provincie Antwerpen verschillende keren verklaren dat men een goeie service wilde leveren aan bedrijven. Geen enkele keer zei hij: ‘We willen een goede bescherming voor de mensen.’ Ik vond dat zo tekenend voor wat hier fout aan het lopen is. Natuurlijk moet je als overheid ervoor zorgen dat je procedures vlot lopen en dat ondernemers kunnen ondernemen. Maar een van de belangrijkste vragen in je vergunningenbeleid moet toch zijn: is die stof schadelijk voor de mens?”

Sommigen halen aan dat men toen niet wist dat PFOS schadelijk was. Is er al meer duidelijkheid over wanneer dat precies geweten was?

“Ja, er zijn een aantal ijkmomenten. In 2002 is 3M zelf gestopt met PFOS te produceren, net omdat het een schadelijke stof was. En ook 2017 is zo’n ijkpunt. Dan is de dading afsloten tussen Lantis en 3M. Op dat moment was de Vlaamse regering echt wel op de hoogte dat er een probleem was. Een aantal politici zegt nu compleet uit de lucht te vallen. Dat lijkt me straf.

“De vraag is vooral: wie was er op de hoogte en wie niet? En hoe komt het dan dat zij niet op de hoogte waren? En, de belangrijkste vraag: waarom is er toen niet opgetreden? Als het op dat moment zo duidelijk was dat er een probleem is, omdat er voor een groot bedrag een dading moet worden afgesloten over de vervuilde grond, waarom heb je dan niet de reflex om de omwonenden in te lichten en te beschermen? Dat zo’n grote Amerikaanse multinational niet echt bekommerd is om de gezondheid van mensen in Zwijndrecht, is een schande maar mag niet geheel verbazen. Maar de overheid? Het is toch een van de grote kerntaken van een overheid om haar burgers te beschermen?”

Hannes Anaf: 'Experts zeggen: pas ermee op om bij het bouwen van een veiligheidsberm op de gronden van 3M vervuilde grond te vermengen met grond van de Oosterweelwerken. Want dan zou het weleens kunnen dat 3M niet langer meer aansprakelijk is.'Beeld Wouter Van Vooren

Ondertussen is beslist dat de Oosterweelwerf kan doorgaan. Nochtans hadden experts daar grote vraagtekens bij geplaatst. Het kan volgens hen grote risico’s inhouden zwaar vervuilde grond uit te graven en te verplaatsen. Deelt u deze bezorgdheid?

“Ik ben over een aantal dingen bezorgd, ja. De werken mogen de schade voor de bevolking en de mensen die op de werf werken niet groter maken. Maar er kan ook discussie ontstaan over de aansprakelijkheid achteraf. Experts zeggen ons: pas ermee op om bij het bouwen van een veiligheidsberm op de gronden van 3M vervuilde grond te vermengen met grond van de Oosterweelwerken. Want dan zou het weleens kunnen dat 3M niet langer meer aansprakelijk is, maar Lantis. Dan moeten wij als belastingbetaler opdraaien voor de sanering.”

Na 3M en Oosterweel komt wellicht de moeilijkste fase voor de commissie: de zoektocht naar politieke verantwoordelijken. U heeft opgeroepen over de partijgrenzen heen te werken. Zal dat lukken?

“Voorlopig is er een heel goede samenwerking, maar we hebben enkel maar de experts gehoord. We zullen zien of iedereen zich zo blijft opstellen. Het wordt inderdaad een moeilijke oefening en ja, het kan pijnlijk worden voor een aantal mensen. Maar het is belangrijk dat we de waarheid kennen.”

Zal dat ooit lukken? In de media stonden sommige politici al lijnrecht tegenover elkaar. Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) zei dat hij de inwoners van Zwijndrecht wilde waarschuwen maar dat ‘men hem niet gevolgd is’. De toenmalige CD&V-minister van Leefmilieu Joke Schauvliege zei daarop dat als De Wever echt had willen communiceren, zij hem niet had kunnen tegenhouden. Hoe moet de commissie daar ooit wijs uit geraken?

“Het zal serieus wat onderzoeks- en ondervragingswerk vereisen, maar het is de ambitie dit uit te spitten tot op de bodem. We hebben veel documenten opgevraagd, vooral mails en verslagen. Deze zullen we allemaal doorploegen en daarna mensen confronteren met de inhoud. Zo hopen we te kunnen reconstrueren wat er precies is gebeurd. Ik zal in elk geval als voorzitter proberen de discussie goed in de hand te houden.”