Het pensioenplan: goede hervormingen of vooral onbetaalbare "wishful thinking"? Dit zeggen experten

Vandaag lanceerde de minister van Pensioenen Karine Lalieux (PS) haar langverwachte plan om de pensioenen te hervormen. Dat het een moeilijk dossier ging (en gaat) worden - waarin de ideologische verschillen binnen de paars-groene regering duidelijk zouden worden - was te verwachten en blijkt ook uit de reacties van andere partijen vandaag.

Maar wat vinden experten van haar plan? We analyseren hieronder de grootste blikvangers. Het grootste struikelblok lijkt alvast het budgettaire plaatje, of wat had u gedacht.

Een van de opvallendste voorstellen van Lalieux (PS) is ongetwijfeld dat ze een minimumpensioen mogelijk wil maken als je 10 jaar gewerkt hebt, gedurende gemiddeld een derde van de tijd. Ook jaren waarin je als jonge student stage hebt gelopen, moeten daarbij in rekening worden genomen. Open VLD-voorzitter Lachaert wilde de toegang tot een minimumpensioen pas openen vanaf een loopbaan van 20 jaar.

"Vandaag is het zo dat je eigenlijk 30 jaar gewerkt moet hebben (...)", aldus pensioenexpert Yves Stevens (KU Leuven). Het naar 10 jaar halen kan ten goede komen voor vrouwen die lang huisvrouw waren, legt hij uit in "De wereld vandaag". "Maar ik zou meer willen weten over wat je in die tien jaar precies gedaan moet hebben (...) Het is sowieso niet aan mij om te zeggen of die 10 jaar een goede grens is, de grens hangt af van welke maatschappij je voor ogen hebt."

Lalieux (PS) wil ook de regeling voor vervroegd persioen versoepelen. Als je 60 jaar oud bent, en je hebt 42 jaar gewerkt, dan zou je in de toekomst met vervroegd pensioen kunnen. Nu is dat vanaf 60 na 44 dienstjaren. "De tendens overal is dat men meer naar het aantal gewerkte jaren kijkt, en niet naar de leeftijd, dus die maatregel is niet onverwacht", zegt Stevens.

De maatregel lijkt er onder meer op gericht om mensen die op hun 18e zijn beginnen werken (en vaak zware beroepen uitoefenen) vroeger op pensioen te kunnen laten gaan. Arbeidseconoom Stijn Baert (UGent) ziet die "vervroegingsregel" wel zitten, maar niet voor iedereen. "Beroepen die levenskwaliteit verminderen en levensduur verkorten, moeten kunnen leiden tot vroeger pensioen. Maar als niemand meer langer moet werken, dan is het niet budgetneutraal en klopt de kassa niet." Baert vindt het globale plan van Lalieux trouwens "compleet ongeloofwaardig".

"Op zich heb ik begrip voor de maatregel om mensen die 42 jaar gewerkt te hebben op pensioen te kunnen laten gaan.  Zo zijn er overigens niet veel", reageert ook pensioenexperte Marjan Maes (KU Leuven). "Maar de minister blijft zeer ver weg van de kern van de zaak. En dat is dat de voorstellen, die in essentie allemaal versoepelingen zijn tegenover de regeling nu, niets doen aan de stijgende vergrijzingskost."

"Ook de ongelijkheden in het systeem, onder meer de verschillen tussen pensioenen voor werknemers, zelfstandigen en ambtenaren, moeten best worden aangepakt. Dat kan via een hervorming van het ambtenarenstelsels en gelijkgestelde periodes voor eindeloopbaanregelingen. Maar daarover lees ik niets", aldus Maes.

Volgens Lalieux is het allerminst de bedoeling dat "de bevolking" vroeger stopt met werken. De pensioenminister wil mensen motiveren om langer door te werken door het (her)invoeren van de pensioenbonus. Als je toch beslist om door te werken na de datum van je vervroegd pensioen, krijg je een extra die kan oplopen tot 100 euro per maand. 

Volgens Baert gaat de pensioenbonus niet veel ouderen langer aan de slag houden. "Er was al eens een pensioenbonus, er zijn toen heel wat studies gebeurd door onder meer de Hoge Raad van Werkgelegenheid, en die hebben aangetoond dat het effect zeer klein is. Sommige ouderen zullen iets langer werken, maar anderen komen snel aan het gewenste bedrag en beslissen dan toch te stoppen." Stevens treedt hem bij. "Wie op pensioen wil gaan, zal gaan. Dus eigenlijk geeft men meer geld aan mensen die toch al wilden doorwerken (...) De bonus werkt wel als je tegelijkertijd een stukje afhoudt van wie vroeger op pensioen gaat. Maar daar lees ik niets over", aldus Yves Stevens.

Lees hieronder ook de commentaar van Stijn Baert op Twitter:

Een andere maatregel van Lalieux om mensen te motiveren om langer aan de slag te blijven, is het deeltijds pensioen. Dat zou kunnen vanaf de datum dat vervroegd pensioen mogelijk is: ofwel halftijds ofwel één vijfde. "Als dit wordt ingevoerd naast de recent versoepelde landingsbanen is dit deeltijds pensioen compleet zinloos", zegt Marjan Maes.

"Ook de academische pensioencommissie zei al dat je bij een deeltijds pensioen het pensioenbedrag voldoende moet verminderen, omdat het anders net leidt tot vervroegde pensioenopname", benadrukt Maes. "En ik kan me niet van de indruk ontdoen dat minister Vandenbroucke dat ook weet". Minister van Sociale Zaken Vandenbroucke (Vooruit) wou dusver nog niet reageren op de plannen van Lalieux.

Het grootste struikelblok lijkt dan ook het budgettaire plaatje. De uitgaven zijn concreet en gaan geld kosten. Maar over de financiering is nog niets bekend. Minister van Financiën Van Peteghem zei al dat het "een rood plan is, maar dat we een rode factuur moeten vermijden". Stijn Baert noemt het plan een "budgettair luchtkasteel (...) met allerlei argumenten die niet juist zijn". Volgens Baert is het plan dus financieel onhaalbaar, en zal het net de werkzaamheidsgraad verlagen. Ook Marjan Maes hamert erop dat nadenken over pensioenen gepaard gaat met nadenken over financiering ervan, en dat dat laatste lijkt te ontbreken. 

Voor een gezonde financiering hoopt Lalieux erop dat we naar een werkzaamheidsgraad van 80 procent gaan (zoals de regering dat wil), en dat mensen via de bonus en halftijds pensioen dus ook langer blijven werken. Maar volgens de experten is het effect daarvan dus gering.

Matthias Somers van (de eerder linkse) denktank Minerva lijkt wat tegenwerking op tafel te leggen als het gaat over de financieringsproblematiek. In een voorbeschouwende debat over de pensioenhervorming in "Terzake" gisteren liet hij verstaan dat de vergrijzingskosten inderdaad toenemen (zoals ook de Vergrijzingscommissie al berekende) maar dat ook onze welvaart zal toenemen.

Het plan van Lalieux is voor alle duidelijkheid een eerste aanzet. Het moet nu besproken worden binnen de federale regering (en dat zal dus nog wel de nodige pittige discussies opleveren). Dat Lalieux als socialistisch minister met een "rood plan" komt (zoals Van Peteghem het verwoordde) kan haar natuurlijk moeilijk verweten worden. Het finale plan zal allicht een consensusplan worden, en dat weet Lalieux ook.

Stijn Baert hoopt dat het plan nu ook snel voorgelegd zal worden aan het Planbureau (dat heel wat beleidsplannen onder de financiële loep neemt). "Als de Vlaamse partijen de becijferingen van het Planbureau in handen hebben, kunnen ze dit perfect afvoeren", maakt Baert zich alvast sterk. 

Ook de sociale partners (werkgevers en werknemers) hopen dat ze snel worden betrokken in de gesprekken over het plan. "We hebben dit moeten vernemen in de pers", aldus VBO-topman Pieter Timmermans. "Het is niet duidelijk wanneer en hoe we geconsulteerd worden, maar aangezien de pensioenen ook vanuit werkgeversbijdragen worden betaald, hoop ik dat dat snel is." De socialistische vakbond ABVV is - in tegenstelling tot het VBO - wel tevreden met de pensioenplannen en hoopt ook dat de sociale partners snel betrokken zullen worden.