Mooiste uitkijkpost van Gent weer open: restauratie Boekentoren na 9 jaar afgerond
De bekende modernistische universiteitsbib van architect Henry Van de Velde is weer publiek toegankelijk, inclusief de Belvedère op de 20e verdieping met een royaal 360-gradenuitzicht. “Een ontmoetingsplek gaat eindelijk weer open,” zegt UGent-rector Rik Van de Walle.
Hij is als een vuurtoren van kilometers ver te zien: de Boekentoren van de Universiteit Gent. Beeldbepalend voor de Gentse skyline, een meesterwerk van architect Henry Van de Velde waar al generaties lang studenten binnen- en buitenlopen. Na negen jaar restauratie is de Boekentoren weer open voor het publiek, met als kroonjuweel het kraaiennest: de Belvedère op de hoogste verdieping, van waaruit je een prachtig panorama hebt. “Een baken voor Gent,” zegt Rik Van de Walle, rector van de UGent.
Ontdek hier de volledig gerestaureerde Boekentoren, met hoofdbibliothecaris Dries Moreels en projectleider restauratie Tineke De Backer:
Een paar cijfers: de Boekentoren is 64 meter hoog, 20 verdiepingen bovengronds, vier zitten in de kelder. 27 kilometer boekenplanken met plaats voor 3 miljoen boeken en tijdschriften. Om het gewicht te torsen zitten er binnenin 1.800 betonnen pijlers.
De Boekentoren is een fundamenteel iconisch teken
De Boekentoren was er erg aan toe. Gevels en daken zijn nu hersteld, ook het interieur. Enkel de zijvleugels moeten nog een beurt krijgen. De restauratie gebeurde door het architectenteam Robbrecht en Daem. Paul Robbrecht: “We zijn zo dicht mogelijk bij het ontwerp van Henry Van de Velde gebleven. Dit gebouw toont aan dat dit soort architectuur ook bruikbaar is voor de toekomst.” Hij noemt de Boekentoren een “fundamenteel iconisch teken” en de Belvedère “een plaats voor ontmoeting en conversatie zoals Van de Velde die al in zijn hoofd had."
Beton verwijderen was monnikenwerk
Het was vijf voor twaalf voor de restauratie, stipt Paul Robbrecht aan. “In de jaren 30 was de kennis van beton nog niet optimaal en de toestand werd vrij snel problematisch.” Iedereen herinnert zich de afbrokkelende, verkleurde gevels van de jaren 80 en 90. “De Boekentoren zag er toen treurig uit”. Een van de grote uitdagingen bestond erin dat er een korst van 4 centimeter beton werd afgeschraapt en vervangen door nieuwe bewapening en een dunne nieuwe laag beton. “Een monnikenwerk,” zegt Paul Robbrecht. Ook de ramen zijn vervangen.
De Boekentoren oogt licht en luchtig; kasten of fichebakken zitten de heldere lijnen niet meer in de weg. Er zijn nieuwe serene kunstwerken van Berlinde De Bruyckere en Dirk Braeckman. Maar ook de technische infrastructuur is indrukwekkend. In de Boekentoren zelf is een nieuwe toren gebouwd, “box-in-box”, waardoor de klimaatregeling verzekerd is.
Onder de Stiltetuin in het hart van de bib is een opslagplaats van drie verdiepingen gegraven met nog eens 38 kilometer boekenrekken, extra ruimte dus bovenop de vele verdiepingen in de toren. “Alles samen nu zo lang als de Belgische kust”, grapt hoofdbibliothecaris Dries Moreels. De nieuwe kelder zit al vol met boeken en tijdschriften uit de toren. Collecties van andere bibliotheken van de UGent vinden nu vanaf oktober hun weg naar de toren.
Maar de bib is ook digitaal mee met zijn tijd; er is zelfs een aparte digitale vleugel. "Een tweede toren", noemt rector Van de Walle die.
De restauratie ging van start in 2012 en heeft tussen 30 en 40 miljoen euro gekost; het merendeel daarvan komt van het budget van de Universiteit Gent; de Vlaamse Gemeenschap betaalt 8,5 miljoen. Minister van onroerend erfgoed Matthias Diependaele (N-VA): “Deze erfgoedparel is geen ivoren toren van kennis, maar wordt door UGent gebruikt als erfgoedbibliotheek en als open monument.”
De start van de 33e Open Monumentendag in Vlaanderen, nu zondag 12 september, is dan ook toepasselijk gegeven in de Belvedère van de Boekentoren.
Henry van de Velde (1863-1957) was een van de beroemdste en veelzijdigste kunstenaars van ons land en van Europa. Hij was niet enkel architect, maar ook kunstschilder en vormgever van meubilair, serviesgoed, kleding. Hij evolueerde van art nouveau naar strak modernisme. Van de Velde stichtte mee de Kunstgewerbeschule in Weimar, die later het Bauhaus werd. Bekende gebouwen van zijn hand zijn Villa Bloemenwerf in Ukkel, het museum Kröller-Müller in Nederland en de Boekentoren in Gent.
In 1933, bij zijn 70e verjaardag, kreeg Van de Velde de opdracht van de Belgische regering om een nieuwe universiteitsbibliotheek te bouwen in Gent, met gebouwen voor het Hoger Instituut voor Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde, waar Van de Velde les gaf. De locatie is niet toevallig het hoogste punt van Gent, de Blandijnberg. Voor de bouw werd een verkrot beluik met arbeidershuisjes gesloopt.
Het grote complex werd in meerdere fasen afgewerkt, in 1942 in gebruik genomen en was pas helemaal klaar begin jaren 50. Van de Velde zag het als een toren van wetenschap, kennis en wijsheid naast alle historische torens van Gent.
De Boekentoren was sterk in verval. Midden jaren 90 werd een actie "Red de Boekentoren" opgezet met een zoektocht naar financiële middelen, zelfs bij het publiek: (Journaal, september 2005):
De toren heeft een bewogen geschiedenis. Zo was de Belvedère een favoriete feestplek voor de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Duitsers waren ook van plan om de Belvedère op te blazen. Dat blijkt uit deze reportage uit het VRT-archief, toen de Boekentoren meedeed met de Monumentenstrijd in 2007:
De Belvedère van de Boekentoren gaat open vanaf Open Monumentendag. De rondleidingen zijn al volzet, maar daarna zijn er ook geregeld bezoekmogelijkheden. En de leeszalen zijn natuurlijk altijd open, of je nu student bent of niet. "De mooiste van het land," zegt Tineke De Backer, projectleider van de restauratie, trots.