‘Radio is te voorspelbaar geworden’: Byloo en De Soete maken ‘Puntje van kritiek’ over klachten aan VRT

“De gele briefkaart. Die zijn we tijdens het maken van Puntje van kritiek steeds meer gaan missen. Akkoord, je moest wat meer moeite doen om je opmerkingen op die manier over te brengen aan de openbare omroep. Maar daardoor had je ook wat meer tijd om over je klacht na te denken. Soms kan dat geen kwaad.”

Vincent Byloo en Tomas De Soete verdiepen zich ondertussen al een paar maanden lang in de gestage stroom klachten die dag na dag bij de VRT binnenloopt. Over van alles worden opmerkingen gemaakt. Ondertiteling die te ver achter blijft. Schermgezichten en radiostemmen die te snel, te traag of te onverstaanbaar praten. Namen die niet correct uitgesproken worden of programmatitels die beter kunnen.

“Dankzij het internet is het heel makkelijk om daar opmerkingen over door te sturen”, vertelt Byloo. “En mensen maken daar volop gebruik van. Gelukkig hebben we een fantastische klantendienst die al die mensen van antwoord dient, maar wij willen een stapje verder gaan. We nemen contact op met die klagers, we kijken wat het probleem is en onderzoeken of we er iets aan kunnen doen. Een klacht is immers nooit zomaar een klacht maar wel een kans om beter te doen. Dat is de baseline van ons programma.”

De Soete: “Het kan best zijn dat niet elke oplossing die we aanbrengen even efficiënt is. En ik sluit niet uit dat onze manier van werken een aantal nieuwe klachten zal genereren. Maar we proberen wel altijd constructief te zijn. We willen dat mensen af raken van het gevoel dat er niet naar hen geluisterd wordt, want dat doen wij dus wel.”

Is er overleg met de officiële ombudsdienst voor jullie klagers contacteren?

De Soete: “Neen, door vooraf proefopnames te doen konden we de juiste toon zoeken en checken hoever we konden gaan. Die hebben ze bij de klachtendienst ook gehoord en blijkbaar heeft hen dat voldoende vertrouwen ingeboezemd om ons nu gewoon ons ding te laten doen.”

Byloo: “Het is ook niet de bedoeling om met de klachten die binnenlopen te lachen of klagers belachelijk te maken. Dat zou geen leuke radio opleveren. We nemen onze job serieus. Ik kan bijvoorbeeld nu al verklappen dat er mogelijk een radioprogramma van naam zal veranderen door een klacht die wij hebben behandeld. Meer kunnen we er nog niet over zeggen, maar het toont wel aan dat we echt willen proberen om steentjes te verleggen in de logge, traag stromende rivier die de VRT vaak is.”

Inspiratie voor Puntje van kritiek halen beide heren niet alleen uit de officiële klachtenkanalen. De voorbije twee seizoenen liep de mailbox van Byloo ook af en toe vol.

Toen hij in een overzicht van muzikale odes aan de fallus ook ‘Oh! Lieve Vrouwetoren’ van La Esterella liet passeren bijvoorbeeld. Ook de (ironische) vergelijking tussen zijn buikspierverrekking en de pijn van een bevalling viel in slechte aarde. Net als het radiofragment waarin hij op volledig fictieve wijze een kat van de VRT-toren liet vallen.

Byloo: (droog) “Ik mag niet klagen wat fanmail betreft.”

De Soete: “Vincent gaat het nu verbloemen maar eigenlijk zijn er bij Radio 1 maar over twee zaken klachten: de muziek en Vincent Byloo.”

Byloo: “Toen de CEO me aan het eind van het seizoen, bij wijze van grap, hardhandig uit de studio kwam zetten, vertelde hij dat hij bijna wekelijks telefoon kreeg van politici, woordvoerders en lobbygroepen om te klagen over iets wat ik in mijn programma had gezegd of gedaan. Ik ben heel blij dat die klachten nooit tot bij mij zijn geraakt. Want anders bestaat het gevaar dat die mensen in hun opzet slagen. Namelijk: je intimideren. Maar als je uit koudwatervrees niet meer over bepaalde personen of gevoelige thema’s durft te spreken, kom je algauw op een hellend vlak terecht. Voor je het weet durf je helemaal niks meer te zeggen.”

In Puntje van kritiek worden gevoelige thema’s niet geschuwd?

De Soete: “Neen, ik zou het laf vinden om rond de hete brij heen te draaien. Humor is bovendien vaak een goede manier om het debat rond zo’n thema wat te ontzenuwen.”

Byloo: “Ik vertel niets nieuws als ik zeg dat we in tijden van permanente verontwaardiging leven. Een groeiende groep kijkt met almaar meer scepsis naar de mainstreammedia, en op geen enkel mediamerk ent die argwaan zich zo makkelijk als op de ‘staatszender’. Wel, door onszelf als VRT, als makers te relativeren, door te laten zien dat we op z’n minst in staat zijn om met onszelf te lachen, hopen we die kritiek een beetje te ontmijnen.”

Is het moeilijker radio maken in ‘tijden van verontwaardiging’?

De Soete: “Veel van de dingen die ik op Studio Brussel deed, zouden nu niet meer kunnen. Sommige van de vlogs die ik samen met Linde (Merckpoel, red.) maakte zijn nu ideaal materiaal om aan je kinderen uit te leggen hoe ‘woke’ precies is ontstaan. Op een bepaald moment bracht Linde een verkleedpak voor me mee waardoor het – zodra je het aantrok – leek alsof je op de schouders van een klein Afrikaans jongetje zat. Dat leverde een hilarisch filmpje op, maar wanneer je dat nu terugziet denk je: auwch.”

Byloo: “Het is goed dat we ons meer en meer bewust worden van ingesleten clichés en stereotypen – ik merk dat bij mezelf ook – maar we moeten oppassen dat ons gevoel voor humor er niet bij in schiet. Begrijp me niet verkeerd: humor mag nooit een vrijgeleide zijn om mensen te kwetsen of discriminerende praatjes te verkopen. Maar er zijn tegenwoordig wel héél veel gevoelige teentjes.” 

De Soete: “Een van de klagers nam aanstoot aan een politica die de uitdrukking ‘de zwartepiet doorschuiven’ in de mond had genomen. Hij vond dat ze eigenlijk ‘de roetveegpiet doorschuiven’ had moeten zeggen. Als je dat soort mails krijgt, dan leef je toch in boeiende tijden?

“Bepaalde dingen mag je op scherp zetten. Het n-woord bijvoorbeeld. Daarvan weten we ondertussen dat het voor een gigantische bevolkingsgroep heel kwetsend is. Dan is het simpel: gebruik dat woord gewoon niet meer. Maar humor is een moeilijker verhaal. Ik herlas onlangs voor de duizendste keer een van mijn oude Astérix-strips. Die zijn geniaal, maar ze zitten wel tjokvol clichés over allerlei bevolkingsgroepen. Het uitvergroten van die clichés is de brandstof voor heel veel goede grappen. Wanneer dat niet meer kan, hebben we een probleem. Als je echt alles begint te wieden, blijft er op den duur geen plant meer over.”

Puntje van kritiek is meteen ook de grote radio-comeback van Tomas De Soete. Hoe hard heb je het radiomaken gemist?

De Soete: “De honger om opnieuw aan een hoog tempo dingen te kunnen maken is bijzonder groot. Na Café Corsari, waar we elke dag een liveshow moesten schijten was het heel fijn om uitgebreid de tijd te nemen om aan een fictieproject als Fiskepark te werken. Maar nu mocht het tempo wel opnieuw de hoogte in. Dan is radio de gedroomde omgeving. Op tv vraagt alles tijd, radio is veel sneller en wendbaarder.”

“Alleen was het niet makkelijk om het juiste project te vinden. Ik ben als jonge radiomaker te verwend geweest. De dag dat ik mijn diploma ging halen kreeg ik telefoon van Jan Hautekiet met de vraag of ik meteen bij Studio Brussel kon beginnen. De jaren daarna heb ik bij die zender alles kunnen doen wat ik wou. Dat maakt het heel moeilijk om nu op de radio iets te maken waarbij ik niet het gevoel krijg: ‘dat heb ik al eens gedaan’. Met dit programma vallen voor het eerst alle puzzelstukjes in elkaar.”

Vincent Byloo

• 39 jaar

• begon zijn carrière als muziekjournalist bij De Morgen en Knack Focus

• combineerde dat met radiowerk

• ging in 2012 aan de slag als nieuwslezer bij Studio Brussel

• kreeg in 2014 een eigen programma

• stapte in 2018 op bij StuBru

• sindsdien aan de slag bij Radio 1, zijn programma Byloo liep tot april 2021

Jullie hebben allebei een verleden bij Studio Brussel. Hoe anders is het om nu radio te maken bij Radio 1?

De Soete: “Ik ervaar hier vooral een enorm gevoel van vrijheid. De speeltuin die wij bij Radio 1 krijgen doet mij denken aan mijn beginjaren bij Studio Brussel.”

Byloo: “Radio 1 is natuurlijk ook in de eerste plaats een actuazender, met overwegend ernstige programma’s en een journalistieke insteek. Dan is het heel dankbaar om de nar te zijn die daar af en toe eens tussen mag komen fietsen.”

De Soete: “We krijgen gewoon heel veel vertrouwen. Ook al weten ze dat we ons met dit programma in een mijnenveld begeven, toch heb ik – voorlopig – nog geen enkele ‘oei, oei, oei’ gehoord. Dat is een verademing.”

Was dat bij Studio Brussel anders?

De Soete: “Neen, of toch zeker niet in de periode dat ik er zat. Toen ik nog de ochtend deed op Studio Brussel liepen er ook vaak klachten binnen. Ik ben zelfs een aantal keer het onderwerp geweest van een parlementaire vraag. Maar Jan Van Biesen (zenderbaas bij StuBru, red.) heeft me daar steeds van afgeschermd. Het gaat ook niet alleen over wat je wel of niet mag zeggen. Bij Puntje van kritiek hebben we echt elk detail van het programma zelf in elkaar mogen vijzen. Van de jingles tot het promospotje. Met de tijd is Studio Brussel steeds meer geformatteerd. Elk programma moet diezelfde merknaam uitdragen. Ik snap ook waarom ze dat doen, zo bouw je een sterk merk, maar het beperkt soms een beetje de manoeuvreerruimte van de radiomakers. Wij hebben elke week de speeltuin een uur voor onszelf. Het is fijn aan werken bij de openbare omroep dat je hier die vrijheid nog krijgt.”

Byloo: “Wanneer ik naar de radio luister, wil ik het gevoel hebben dat er elk moment iets kan gebeuren. Dat heb ik tegenwoordig te weinig. Het is iets te voorspelbaar geworden, iets te veilig.”

Was dat ook de reden waarom je drie jaar geleden van de ene dag op de andere bij Studio Brussel verdween?

Byloo: “Ik was toen vooral de verkeerde man op de verkeerde plaats. Ik heb de voorbije paar jaar bij Radio 1 veel beter mijn sterktes en zwaktes als radiomaker leren kennen. Ik weet nu dat ik niet rendeer in een programma tijdens de avondspits waar je de allemansvriend moet zijn. Dat ligt niet in mijn karakter. Niet dat ik een mensenschuwe misantroop ben, maar andere mensen zijn daar gewoon beter in dan ik. Ik ben gewoon geen crowdpleaser en ik weet nu dat ik me niet meer in die rol moet laten duwen.”

De Soete: “Ik begrijp Vincent volledig. Ik heb onlangs een heel mooi compliment gekregen. Iemand kwam me vertellen dat hij het zo leuk vond dat je het bij mij op de radio kon horen wanneer ik een slechte dag had. Dat klinkt heel onprofessioneel. Misschien is het dat ook wel, maar ik vind jezelf kunnen zijn een belangrijke kwaliteit op de radio. Als ik met het verkeerde been uit bed ben gestapt, dan zal ik dat op een geestige manier proberen uit te vergroten. Je moet van mij niet verwachten dat ik op de radio ga lachen tot mijn gat eraf valt omdat iedereen nu eenmaal vrolijk is en ik mee moet doen. Dat marcheert niet. Een beetje authenticiteit op de radio, daar is niks verkeerd mee.”

Studio Brussel heeft het lastig in de luistercijfers. Waar ligt dat volgens jullie aan?

Byloo: “Vooral aan de manier van meten. Die CIM-meetmethode (met een beperkt publiek dat moet invullen naar welke programma’s het luistert, red.) is volledig achterhaald. In het voorjaar hebben alle zenders online een enorme boom gekend. Heel veel mensen zijn tijdens corona via de app of via de website beginnen luisteren. Maar die cijfers worden niet meegenomen in de metingen.”

De Soete: “Luistercijfers gaan altijd op en neer. Toen ik bij Studio Brussel begon, zaten we op een marktaandeel van 4,5 procent. Een historisch dieptepunt. Dat was net op het moment dat coryfeeën als Chantal Pattyn, Lieven Van Gils of Chris Dusauchoit iets anders gingen doen. Dat is nu ook een beetje het geval. Er zitten bij Studio Brussel heel veel jonge, getalenteerde mensen die nog wat tijd nodig hebben om te groeien. Het is belangrijk dat ze die krijgen en dat ze voldoende speelruimte krijgen. Ik heb die destijds ook gekregen. We deden maar. Soms zaten we er compleet naast, maar af en toe was het er ook boenk op. De durf om ervoor te gaan wordt aangemoedigd. Ik werk er niet meer, dus het is moeilijk inschatten maar soms heb ik het gevoel dat ze tegenwoordig niet meer zo vrij zijn als ze wel zouden willen.”

Is het medium radio voor veel jongeren niet gewoon een achterhaald gegeven?

Byloo: “Het gewone lineaire luisteren neemt misschien af. Maar er wordt almaar meer digitaal geluisterd, via de livestream of de app. En Select, waarbij je makkelijk en snel on demand afzonderlijke items kunt herbeluisteren, is bijzonder populair. Ook bij jongeren. Ik geloof trouwens niet dat het lineaire luisteren ooit helemaal zal verdwijnen. Een van de dingen die radio zo uniek maken, is het companionship. Luisteraars willen het gevoel hebben dat iemand tegen hen praat. Die nood zal altijd blijven bestaan.”

De Soete: “Toen ik aan het RITS studeerde kon er dankzij DAB voor het eerst digitaal geluisterd worden. Volgens mijn docenten zouden we daardoor een waanzinnig tijdperk binnentreden. Wilde je alleen kookrubrieken, duivenberichten en kraut-raggamuffin uit Oekraïne op je radio horen, dan kon dat voortaan perfect. Radio zoals we die kenden zou ophouden te bestaan. We zijn ondertussen twintig jaar verder en die ouderwetse radio is er nog steeds. Dankzij die gezelschapsfunctie. Weten dat er in die studio een malloot zit die nog vroeger is opgestaan dan jijzelf. Weten dat als de wereld vergaat die man of vrouw je dat zal vertellen terwijl hij of zij er en passant nog een passende plaat bij draait. Dat is een wel heel bijzondere service, die nog altijd waardevol is.”

Tomas De Soete

• 45 jaar

• begon zijn carrière bij Studio Brussel als nieuwslezer

• presenteerde er programma’s als Tomas, Brussel Midi en Tomas staat op

• zat jarenlang bij Music for Life

• stapte in 2012 over naar tv om Café Corsari te copresenteren.

• maakte Fiskepark voor Canvas en Radio Fiskepark voor Radio 1

Ook voor jongeren?

De Soete: “Zij hebben tegenwoordig zo veel om uit te kiezen. Ze halen hun muziek van overal. Dat zorgt ervoor dat ze minder naar de radio luisteren maar het heeft ook positieve kanten. Zo levert het bijvoorbeeld interessante afspeellijstjes op. Dat zie ik bij me thuis. Van mijn oudste zoon Leon, die 17 is, tot Minnie, die binnenkort 5 wordt. Allemaal hebben ze een heel eigen muzieksmaak. Minnie komt het ene moment vragen om een nummer van Jacques Dutronc op haar lijstje te zetten en voegt een uur later ‘I Fink U Freeky’ van Die Antwoord aan haar favorieten toe. Mijn oudste kinderen luisteren naar smerige hiphop maar komen ook aanzetten met dingen als The Velvet Underground. Waarvan ze dan komen vragen of ik dat al ken. (lacht) Of ze ontdekken Beatles-songs die ik al jaren niet meer heb gehoord omdat die toevallig in een of ander skatefilmpje te horen zijn. Dat is toch fantastisch?”

Alleen wordt het zo als radiozender wel heel moeilijk om een plaatsje in de luister­gewoontes van die jongeren te veroveren.

De Soete: “Ik ben geen strateeg en al helemaal geen radiobons, maar misschien zou authenticiteit weleens de clou kunnen zijn. Ook al weet ik dat dat woord lullig klinkt. Mensen die keihard zichzelf durven te zijn; ik merk bij mijn eigen kinderen dat dat is waarnaar ze op zoek gaan.”

Misschien moeten jullie daar maar voor zorgen. In volle coronaperiode hebben jullie even een comeback gemaakt bij StuBru om een paar zieke collega’s te vervangen. Wat deed dat met de luistercijfers?

Byloo: “Ik heb die grafieken nooit gezien.”

De Soete: “Ik ook niet. Maar het feit dat er niet over gecommuniceerd is, kan alleen maar betekenen dat we voor een enorme luisterpiek hebben gezorgd.”

‘Puntje van kritiek’, elke vrijdag van 9 tot 10 uur op Radio 1