‘#MeToo en het hele woke-gedoe is nu te zeer aan het doorslaan’

Zonet had ze nog geblondeerd haar, aan één schedelhelft opgeschoren, was ze bedekt met tattoos en zat ze gehuld in een trashy T-shirt en skinny jeans. Nu zit ze ongeschminkt, blootvoets en gewoon met haar eigen zachtbruine carré opgekruld in een diepe zetel in het Oostendse Thermae Palace en eet ze een banaan. Veerle Baetens ontmoeten vlak nadat je haar nieuwste film zag, zet de magie van haar metier nog eens extra in de verf.

Rookie, een intens verhaal over motorfanaten die lijf en leden riskeren in races, baadt in adrenaline, machismo, marginaliteit en diep verdriet. Matteo Simoni is Nicky, een verbeten crosser die vol doodsverachting door de bochten scheurt, op jacht naar de kick van de overwinning. Wanneer hij zwaar geblesseerd raakt en met zijn sport moet stoppen, is hij gebroken. Maar hij herleeft wanneer de zoon van zijn overleden broer, zijn tienerneefje Charlie, zich ook laat verleiden door de ronkende machines en Nicky zijn coach wordt.

Enter Baetens als Vero, de mama van Charlie. Ze is blij met de band tussen Charlie en zijn oom, maar bang dat ook hij aan al dat motorgeweld ten onder gaat. Hoe ze het precies doet, is gelukkig onduidelijk, maar op de een of andere manier maakt Baetens van de driftig rokende weduwe iemand die je meteen begrijpt. In de film zorgt Baetens ervoor dat ze als vanzelf onder je vel kruipt en vertrouwd voelt.

Dat lijkt wel een specialiteit van de actrice. Ook in Sara, de serie die haar talent in Vlaanderen op de kaart zette, The Broken Circle Breakdown, de film die haar carrière naar internationale hoogtes katapulteerde, en in de recente Franse serie Cheyenne et Lola overtuigt Baetens ons ervan dat vrouwen die buiten de benepen normen vallen, bijvoorbeeld omdat ze een lelijk eendje zijn zoals Sara of ex-gevangene zoals Cheyenne, veel dichter bij ons staan dan we zouden denken.

Is dat ook wat u tot de rol van Vero verleid heeft?

“Niet zo bewust. Ik merk gewoon dat ik altijd meer aangetrokken ben tot personages uit de lagere sociale klasse of uit de middenklasse. Ik ben zelf heel volks van aard. Op café praat ik gemakkelijk met iedereen. En ik heb weinig met het kille dat ik associeer met rijke mensen, ook al weet ik dat dat een cliché is. Ik heb nog nooit echt iemand uit zo’n milieu gespeeld. Dat zou ik hoogstens kunnen mocht het personage in haar grote villa ook echt iets overwinnen of verliezen. Maar dat milieu op zich verveelt me. Ik associeer het met opgekropte gevoelens, schone schijn, steriliteit, leegte, saaie kleren en kapsels en heel veel wit en grijs. Ik besef wel dat het een clichébeeld is, maar ik voel gewoon weinig connectie met de kleurloosheid die ik met rijke mensen associeer.”

Met haar knalgele jas, schreeuwerige T-shirts en tattoos is Vero inderdaad bepaald niet kleurloos.

“Bij mij zijn kleren en kapsels belangrijk. Die tattoos achtervolgen me sinds The Broken Circle Breakdown (waarin Baetens als Elise een tatoeërder speelt die een kind krijgt met een bluegrassmuzikant, BDB). En Cheyenne in Cheyenne et Lola is ook een tattoo artist. ‘Dat is iets wat Veerle kan spelen’, is de redenering dan allicht.” (lacht)

Vero is ook een bezorgde moeder. Ligt dat thema u nauw aan het hart?

“Ik moet toegeven dat ik het in eerste instantie niet zo’n superinteressant personage vond. Lieven (regisseur Lieven Van Baelen, BDB) is een vriend van mijn man, we wonen in hetzelfde dorp en ik heb samen met zijn vrouw een muziekalbum gemaakt. Hij vroeg me voor de rol. Het scenario vond ik goedgeschreven, maar het personage van Vero miste diepgang. Dat heb ik nu eenmaal vaker met vrouwelijke personages in scripts geschreven door mannen. (lacht)

“Maar na enkele gesprekken heeft hij er iets van gemaakt dat ik heel mooi vind. De moeder die zo graag wil dat haar zoon doet wat hij graag doet, maar die in een moeilijke situatie zit en bang is dat hem iets overkomt, net zoals zijn vader, toont vooral verscheurdheid. We hebben er ook hard aan gewerkt om er een coole moeder van te maken. Het mocht geen zaag zijn, want dat is toch hét cliché over moeders: (met schel stemmetje) ‘Doe dit niet, doe dat niet.’ Al kan ik me daar ook wel schuldig aan maken.”

U vertolkt geregeld moeders, onder andere als Elise in The Broken Circle Breakdown en ook als Alice in de bekroonde thriller Duelles, in het Engels vertaald als Mothers’ Instinct.

“Inderdaad. En in Dealer van Jeroen Perceval, dat nog niet uit is, speel ik ook een moeder. Ik vind het belangrijk om de vastgeroeste ideeën over moeders te doorbreken. In Dealer is de moeder écht de oorzaak van alle ellende. (lacht) Maar ik wil dan dat je ook die moeder begrijpt. Er zijn geen slechteriken. Er zijn vooral mensen die falen.”

U vindt het duidelijk ook belangrijk om clichés over vrouwen tout court te doorbreken. U maakte met twee andere vrouwen de thrillerreeks Tabula Rasa, omdat u snakte naar een vrouwenrol om de tanden in te zetten. Cheyenne et Lola is door sommige recensenten als een feministisch pamflet onthaald. Maar Rookie is juist een heel mannelijke film.

“O, maar ik zit zo vaak tussen de mannen. Sara was een mannenbastion. Code 37 (tv-serie over de zedenpolitie, BDB) ook. The Broken Circle idem. En zo gaat dat door tot aan Duelles. Dat was de eerste keer dat ik echt naast een vrouw acteerde. Dan is het duo Lola et Cheyenne gevolgd. Die serie is ook door een vrouw geschreven, al gedraagt Cheyenne zich wel heel mannelijk. Het is dus eigenlijk pas sinds kort dat ik eens niet tussen de mannen zit. In Rookie is dat inderdaad weer wel zo, maar ik ben dan ook echt niet bezig met alleen maar in ‘vrouwenfilms’ te spelen. Ik voel me wel goed tussen de mannen. Dat heb ik altijd al gehad, wellicht omdat ik twee oudere broers heb.”

Zit er geen #MeToo-activist in u?

“Ik focus absoluut niet op #MeToo en het hele woke-gedoe, want dat is nu te zeer aan het doorslaan. Ik begrijp dat, hoor. Zo gaat het altijd. Van rechts naar links om dan in het midden te eindigen.”

Vindt u die beweging dan geen positief gegeven?

“Zeker wel. Dankzij #MeToo laat ik bepaalde zaken niet meer passeren. Een producent die paternalistisch zijn hand op je been legt en ‘meiske’ zegt, dat liet ik vroeger gebeuren, nu niet meer. Dat leer ik nu ook aan mijn dochter van twaalf: het is jouw lijf. En je moet zelf goed aangeven tot waar de anderen mogen komen.

“Door #MeToo is de filmwereld nu ook meer bezig met waar ik al mijn hele carrière op hamer, namelijk het gebrek aan vrouwenrollen die niet eendimensionaal zijn. Dat begint te verbeteren nu meer en meer vrouwen scripts schrijven. Nu mag een vrouw ook imperfect zijn. Vroeger kon ik me daar echt druk in maken. ‘Wij zijn echt meer dan óf non óf hoer óf moeder’, zei ik altijd maar. Een sterke vrouwenrol is vooral een uitgediept personage. Een mens van vlees en bloed, met ook fouten en kleine kantjes. Een vrouwenrol was vooral een ideaalbeeld van de man, vaak een dienend personage ook. Saai om te spelen.

“En nee, een vrouw die gewichtheffer is, is niet per se een sterk personage. (lacht) Want dat was dan soms waar mannelijke scenarioschrijvers mee afkwamen. Door met Tabula Rasa zelf het script te schrijven, heb ik daarover een statement willen maken. Maar met heel dat Weinstein-gedoe ben ik niet bezig.”

Omdat je het niet rond je ziet?

“Ik ga niet beweren dat er in de Vlaamse en Franse filmwereld geen dingen gebeuren die niet zouden mogen gebeuren. Maar sommigen doen alsof iedere filmset een soort verkrachtingshol is. Dat is echt niet zo. Ik heb weleens een auditie in ondergoed moeten doen waarvan ik dacht: waarom is dit nu nodig? Dat soort dingen. Maar ik heb gelukkig nooit iets meegemaakt wat me gehavend heeft.

“Die paar keren dat een collega over de schreef ging, kon ik al snel een klik maken en denken: jij bent gewoon zielig. Jij hebt een klein pietje. Ga nog wat rondrijden in je BMW. Ik kan dat makkelijk van me afzetten. Maar ik heb het hier voor alle duidelijkheid over het sociale verkeer tussen mannen en vrouwen op de werkvloer, niet over erge zaken zoals misbruik.”

In welke zin vindt u #MeToo ‘te veel doorslaan’?

“We dreigen te vergeten dat mannen ook gevoelige beestjes zijn. Vrouwen kunnen zeer hard zijn in hun afwijzing. Uiteraard moet je niets geven aan een man die jou niet interesseert. Maar il y a la manière. Er is een beschaafde manier om dat te doen. Dat lijkt me wat verloren te gaan.

“Een anekdote: toen ik eens drie dagen lesgaf, gingen we een scène spelen uit een film van Quentin Tarantino. Zoals wel vaker bij hem, was het een seksistische scène. Die moest helemaal veranderd worden. Komaan, zeg! Films móéten bepaalde ‘vuile’ of ‘slechte’ personages laten zien. Als we dat gaan mijden, houdt niemand mensen nog een spiegel voor. Dan is de kans groot dat het probleem gaat gisten in de marge en erger wordt.”

Rookie gaat ook over pijn en verdriet verdoven met prestatie. Herkenbaar?

“Behalve bij de dood van mijn schoonmoeder heb ik nog nooit rouw om het verlies van een dierbare meegemaakt. Maar zelf zou ik niet degene zijn die zich verliest in werk of competitie mocht een geliefde sterven. Los daarvan zit ik wel altijd heel erg in de prestatiedrang. Door ouder te worden is het wel al beter met die hang naar gezien en erkend te willen worden.”

Dat zullen sommigen anders zien, nu u als regisseur meteen start met de verfilming van Het smelt van Lize Spit, een bestseller die u ook naar een filmscenario vertaalde.

(lacht) “Die mensen kan ik vertellen over mijn paniekaanvallen. Echt. ‘Help, ik ga het niet kunnen. Het moet perfect zijn’, heb ik vaak gedacht en gevoeld. Een Amerikaanse coach leerde me gelukkig ook om niet zo bezig te zijn met het resultaat, met de vraag: ‘Zullen de mensen het een goede film vinden?’. Dat is een egokwestie en die staat in de weg van wat je op dat moment moet doen. Ik moet het nog wel vaak tegen mezelf herhalen, maar het lukt al beter.

“Regisseren is in de eerste plaats iets wat ik altijd al heb willen doen. Ik heb voor amateurtheater hier en daar al geregisseerd. En voor mijn acteeropleiding heb ik me nog geïnformeerd over de opleiding regie. Ik heb dan toch spel gekozen, maar ik ben altijd een ‘maker’ gebleven. Als student was ik dol op decors helpen maken, bijvoorbeeld. Op set solliciteer ik voor de grap bij onze setdresser voor de volgende film die ze gaat doen.”

De Nederlandse actrice Halina Reijn is na een lange acteercarrière ook gaan regisseren, omdat ze zich als actrice ‘te veel een circusbeer begon te voelen’.

“Ik stop vooralsnog niet met acteren, maar dat van die circusbeer herken ik heel erg. Het speelt ook mee in mijn keuze om in te gaan op de vraag om Het smelt te regisseren. Als actrice ben ik soms echt moe, omdat je de hele tijd op commando in een bepaalde emotie moet zitten. Je bent ook een soort voorwerp. Iedereen zit de hele tijd aan je. Schminksters, kleedsters. Regieassistenten trekken je mee naar de juiste plek op de set. Dat brengt heel wat teweeg en kan uitputtend zijn. En ondertussen verouder je als vrouw voor de camera. Dat voelt niet al te best, dus ik ben ook wel gaan schrijven en regisseren omdat ik besef dat vrouwelijke actrices een houdbaarheidsdatum hebben. Als regisseur merk ik nu al dat het me goed doet dat ik me niet de hele tijd bewust ben van de camera op mijn smoel.”

Met rollen als die van Sara en Cheyenne geeft u nochtans niet de indruk erg krampachtig bezig te zijn met schoonheidsidealen. Onlangs ben ik gestopt met naar een serie te kijken, omdat het verbouwde gezicht van Nicole Kidman al te zeer de aandacht van de plot afleidde. Een vriend adviseerde: ‘Kijk als tegengif eens naar iets met Veerle Baetens, zíj is pas naturel.’

(schaterlach) “Echt? Ik vind het zo bizar wat Kidman heeft gedaan. Dat snap ik totaal niet. Het enige wat ik kan bedenken, is dat ze daar in Hollywood op een andere planeet leven. Robbie Williams heeft ooit gezegd dat hij niet meer wist hoe een komkommer eruitzag, omdat hij enkel komkommerschijfjes kende. Mijn vermoeden is dat ook de schoonheidsidealen daar volledig los van de werkelijkheid staan. Je ziet dat ook bij Meg Ryan. Griezelig is het. Ik zie een grote kloof met Europa. Die vriend had om het even welke Vlaamse actrice kunnen aanwijzen als tegengif, want ik ken er geen enkele die zich zo heeft laten toetakelen.”

U staat toch bekend als een van de minst gezandstraalde actrices.

“Dat heeft misschien te maken met die voorkeur voor volkse personages en omdat Vlaanderen mij hoe dan ook heeft leren kennen als het lelijke eendje Sara.

“Ik werk nu ook veel in Frankrijk. Je zou denken dat de Fransen meer bezig zijn met perfectie en schoonheid dan wij, maar The Broken Circle Breakdown viel er dus erg in de smaak en ik mocht er Cheyenne et Lola doen. Al wordt Lola wel gespeeld door de bloedmooie Charlotte Le Bon. Dat vond ik dan weer niet evident.”

Vrouwelijke tegenspeelsters hebben ook nadelen?

(lacht) “Nu, ik vind mezelf wél mooi als Cheyenne. Maar naast Charlotte voelde ik me soms het kleine opdondertje met de geschoren kop. Dat was slikken. Bovendien is alles van onderuit gefilmd, recht in de neusgaten. (lacht) En dan zag ik dat dat mijn beginnende rimpels in de hals extra in de verf zet. Confronterend. Mocht ik niet ouder worden voor de camera, zou er geen probleem zijn. Of mocht ik een man zijn. Want daarin worden vrouwen zoals je weet veel harder aangepakt dan mannen. Ik herinner me een fotoshoot waarop je mijn blote rug zag. Achter mijn rug werd toen gezegd: ‘Dat is precies een uitgewrongen dweil of een gerimpelde rivier’. Daar sta je dan, naakt, en hoor je dat. Het kan keihard zijn, de blik van de ander.”

Dat is geen reden om aan je lichaam te gaan sleutelen?

“Nee. Ouder worden is een aanvaardingsproces. Maar ik wil als actrice wel perspectief hebben en bezig zijn met de volgende fases in mijn carrière. Dat is zoals gezegd een van de redenen waarom ik nu ook regisseer.”

Om daar nog eens op terug te komen, wat wil u precies vertellen met Het smelt?

“Eerst was het een opdracht. Producer Dirk Impens bood me aan het te regisseren en toen pas las ik het boek. Ik had er meteen een klik mee.

“Voor mij gaat Het smelt over mensen die hun pijn zeer diep hebben begraven, zoals de methaangassen onder de ijslagen. Maar dan begint het te smelten en komt alles met een schok naar boven. Daarover wil ik het hebben. Die mensen wil ik aanspreken. Degenen die hun verdriet diep vanbinnen dragen, waar niemand het kan zien. Zij die door de erge dingen die ze meemaakten in een bevroren staat leven.”

Kunt u zich daar zelf iets bij voorstellen?

“Nee, ik ben het tegenovergestelde. Als ik pijn heb, zul je het weten. Al gebeurde er recent wel iets onverwachts. Een herinnering aan een oude gebeurtenis, niets traumatisch weliswaar, kwam weer naar boven. Heel maf. Blijkbaar dacht ik dat ik dat handig had weggestopt, maar het deksel ging weer van dat potje. Misschien heb ik de ernst van die gebeurtenis onderschat.

“Maar dat begraven van trauma’s of pijn intrigeert me dus. Dat is een thema dat ik wil behandelen. Omdat mensen die daarmee zitten geen stem hebben. Alles zit vast. En omdat ze vaak niet geloofd worden als er jaren later een tsunami van pijn is die hen plots overspoelt. Ik begreep dat mechanisme eerst niet, maar ik ben nogal veel met psychologie bezig. Intussen weet ik dat het echt een beschermingsmechanisme is. Dat zijn mensen die niet leven maar overleven, en die niet kunnen dealen met wat diep verborgen in de kelder zit.”

U bent al een paar jaar met dit verhaal bezig. Lukt het om de hele tijd in zo’n zware materie te zitten?

“Het is inderdaad heftig. Het schrijfproces vond ik slopend. Het leek ook eindeloos. Zelfs Lize schrok van een sleutelscène toen ze eens op de filmset langskwam. ‘Dat heb je wel zelf zo bedacht’, zei ik haar dan. (lacht)

“Ik werk met een topploeg en we lachen tussendoor uiteraard ook heel wat af. Het wreedste heb ik er wel uit, gehaald. Niet dat ik cruciale personages of scènes weglaat, maar wat ik zo moeilijk vind aan Lizes boek, is dat werkelijk iedereen slecht is. Ik wilde iedereen toch menselijk maken. Op papier is dat alvast gelukt.”

Zijn er nog fundamentele dingen veranderd?

“Een groot verschil met het boek is dat ik het afstandelijke, observerende niet volg. Ik wil een soort Breaking the Waves (van Lars von Trier, 1996), een soort La vie d’Adèle (van Abdellatif Kechiche, 2013) of Dancer in the Dark (van Lars von Trier, 2000) maken. Iets wat, hoe hard ook, toch ook warmte bevat, zoals Lars von Trier dat doet. Ik vind trouwens dat Vlamingen te veel kille films maken. In de zin dat zware thema’s nog eens benadrukt worden in de kleuren, het licht, de make-up en de kostuums. Ik wou kleur en lichtheid brengen, net als tegenwicht tegen de zwaarte van het verhaal. Die cruciale zomer in het verhaal moet bijvoorbeeld als een zalige zomer beginnen.”

Hoe benauwend is het om voor uw eerste regisseursjob met een bestseller aan de slag te gaan?

“Ik heb dus wel al gepanikeerd, maar nu we aan het draaien zijn, is dat weg. Het kan dat het een flop wordt, maar ik kan alleen maar zeggen dat ik hard mijn best heb gedaan. Ik kan mezelf niets kwalijk nemen. Als mensen het slechter vinden dan het boek, dan is dat maar zo. Ik maak deze film ook niet voor wie het boek las. Ik maak hem voor mezelf en voor wat ik ermee kan vertellen. En het helpt dat Lize daar zelf geweldig mee omgaat. Ze heeft me echt carte blanche gegeven en moedigt me echt aan.”

Hebt u ondertussen ontdekt of er een leider in u zit?

(Richt zich tot Leonie, de schminkster die hier op het Filmfestival van Oostende present is voor de première van ‘Rookie’ straks, en die ook op de set van ‘Het smelt’ staat, BDB) “Vind jij dat er een leider in mij zit?”

(Leonie, schaterlachend) “Ja!”

“Een filmset is best een hiërarchische bedoening en je moet als regisseur bovenaan staan. Het lukt me. Ik sta er echt en hoewel ik op technisch vlak nog veel moet leren, ben ik niet onzeker over mijn kerntaak. Het leiderschap zit wel in mij. Maar ik ben ook een soort moederkloek, want we werken met piepjonge acteurs. Ik doe er alles aan om ervoor te zorgen dat zij goed opgevangen worden. Want sommige scènes zijn erg zwaar om te spelen, zeker voor piepjonge mensen die geen professionals zijn en die zelf nog maar net uit het ei komen. Ik zou het mezelf niet vergeven mochten ze daar iets aan overhouden.”

Hoe pakt u dat aan?

“Er is een traumapsycholoog aan het project verbonden die hen opvangt bij de moeilijkste scènes. We hebben ook een lange voorbereiding gehad en dat schept vertrouwen, een band. We praten ook veel en maken plezier samen. Je moet er echt zijn voor die gasten.”

Houdt u tussendoor nog tijd over voor uw eigen leven?

“Dat is niet evident, maar alle energie en tijd die ik overheb gaan naar mijn dochter Billie. Het zijn vooral vrienden en familie die klagen dat ik hen al een jaar verwaarloos. Billie heeft het er soms wel lastig mee dat Het smelt al zo lang een soort vierde gezinslid is. Maar het lukt wel. Ze is zelfstandiger nu ze naar het eerste middelbaar in Leuven gaat. Dan gaat ze shoppen met vriendinnen en zo. Het is een heel leuke periode. We hebben ook veel geluk met onze buren die soms inspringen, en met mijn man heb ik ook veel geluk. Hij zorgt er altijd voor dat het allemaal wel lukt. Dit keer staat hij wel mee op de set als geluidsman. (grijnzend) Dat werkt perfect. Beter dan thuis, want op de set is de hiërarchie duidelijk.” (lacht)

Zijn er nog thema’s die u als actrice of regisseur zeker zou willen uitdiepen?

(Ze bijt op haar lip, tuurt even naar de zee) “Ik zou niet willen dat iedereen mij nu gaat associëren met somberte, maar ik ben toch erg bezig met de klimaatcrisis. Dat kun je toch niet wegdenken?”

(stilte) “Ik ben echt zo boos. De traagheid waarmee machthebbers reageren, is tergend. Ik snap het niet. Het gaat zelfs over hun eigen levens nu. Dat hebben ze precies zelf niet door. Zijn ze achterlijk? In de oorlog toverde men auto- en zeepfabrieken zo om tot een wapenfabriek. Nu komt de logge machine nauwelijks in gang. We zijn onszelf collectief aan het vermoorden. Wij denken dat wij machtiger zijn dan de natuur, maar wij zijn zo fragiel.”

Bent u er in uw dagelijkse leven zelf mee bezig?

“Zeker. Mijn broer is bioloog en ik had het op mijn vijftiende al over het mijden van plastic zakjes. Het is een kwestie van minder te willen. Ik wou een huis maar wel een dat energie-zuinig is. En wanneer we verhuizen, doe ik mijn auto weg, want er is een station dichtbij. Ik eet al lang geen vlees meer en probeer veganist te worden. Maar de grote verandering zal toch ook vooral van hierboven moeten komen.

“De filmset wou ik ook ecologisch maken, maar door corona is dat niet gelukt. Alles moet in aparte potjes.”

Zou u als BV meedoen aan klimaatacties?

“Ik heb hier en daar al iets gedaan, zoals deelnemen aan Sing for the Climate van Nic Balthazar. Maar ik moet toegeven dat ik manifestaties en marsen moeilijk vind, omdat het voor mij heel erg voelt als water naar de zee dragen. Dan zou ik liever als actrice of regisseur mijn bijdrage leveren.”

Rookie is momenteel te bekijken in de bioscoopzalen. Cheyenne et Lola is nu te zien op Streamz en later dit najaar op Eén. Het smelt wordt in het najaar van 2022 verwacht.