Discussie barst los nu ‘wolkenman’ van Jan Fabre weg moet: ‘Alle begrip voor slachtoffers, maar dit is kúnst’
‘De man die de wolken meet’, een van de bekendste beeldhouwwerken van Jan Fabre, is zijn plaats op het dak van de Singel kwijt. ‘Na de klachten over hem heeft dit geen plaats op een kunstschool’, klinkt het. Hoe zit het elders? Moet ook de beroemde schildpad in Nieuwpoort wijken, en is de koning van plan om het ‘keverplafond’ af te breken?
Van Fabres ‘de man die de wolken meet’ bestaan meerdere uitvoeringen, waarvan eentje al meer dan 20 jaar op het dak van het Antwerpse kunstencentrum De Singel staat. Door een renovatie verdween het beeld al in maart, waarna beslist werd het niet terug te plaatsen omdat “de relevantie van dit kunstwerk voor De Singel verloren is gegaan”, klinkt het in een persbericht. Directeur Hendrik Storme had daar eerder in ‘De Standaard’ nog aan toegevoegd dat “de klachten tegen Jan Fabre ons in de overtuiging sterken dat het beeld hier niet op zijn plaats staat.”
Jan Fabre kwam in 2018 in opspraak voor grensoverschrijdend gedrag, studenten hadden al eens een spandoek met ‘sorry’ bevestigd aan de wolkenman in Antwerpen. Omdat er ook kunstonderwijs gegeven wordt, is “een beeld van een kunstenaar die zichzelf verheerlijkt niet opportuun”, klonk het nog. Op 21 september moet Fabre voor de rechtbank verschijnen.
Duiding
Het beeld weghalen is een jammere zaak, vindt veilingmeester en kunstkenner Peter Bogaerts, zeker vóór het proces van start gaat. “Had het bestuur schrik om het terug te zetten? Dan zijn ze door de knieën gegaan voor de publieke opinie”, zegt hij. “En als we die weg inslaan, what will be next? Begin alle beelden die een stadsbeeld bepalen maar eens op te lijsten. Alle begrip voor de slachtoffers die zich gekwetst zouden voelen bij het zien van dit kunstwerk. Maar ook een kunstencentrum heeft de verantwoordelijkheid om de kunst te blijven beschermen. In plaats van het beeld weg te halen, laat het duiden. In Nederland zag ik zo’n biografische voetnoot bij een kunstwerk. Voor mij bleef het kunstwerk overeind. Hoe het S.M.A.K. het aanpakt, dát is super.”
Sinds 1998 staat de wolkenmeter immers ook op het dak van het S.M.A.K. in Gent. In juli bonden ook daar een leger ‘moraalridders’ - compleet met helm, harnas, zwaard en schild – een touw aan de voet van het beeld om het symbolisch neer te halen. De wolken zullen er gemeten blijven worden, al ziet directeur Philippe Van Cauteren een opportuniteit om debatten te organiseren over grensoverschrijdend gedrag in de kunst. Daarvoor zal de wolkenman tijdelijk van het dak naar het museum worden overgebracht, al is ook hij geen voorstander van het weghalen van kunstwerken. “Daarmee wordt het toekomstige debat de mond gesnoerd. Wij willen net bijdragen aan dat debat en zo meebouwen aan een gedragsverandering in de toekomst”, zegt hij.
Automobilisten herkennen ‘de man die de wolken meet’ ook van langs de E40, aan de ingang van de ORSI Academy, centrum voor robotchirurgie. Begin dit jaar kwam het werk er in de plaats van Fabres ‘de man die het kruis draagt’, beide in bruikleen van een galerij. Het centrum is niet van plan daar iets aan te veranderen. “Het kunstwerk staat voor onze deur omdat het volledig onze visie uitdraagt : the sky is the limit”, klinkt het. “Het blijft een mooi beeld, en wij voelen ons niet geroepen om een moreel oordeel te vellen.” Zelfde geluid bij de Kathedraal van Antwerpen en het Gezellehuis in Brugge, waar werken staan die beschouwd worden als Fabres evenbeeld. Daar wordt de uitspraak van het proces afgewacht vooraleer überhaupt iets te ondernemen. En ook in Nieuwpoort zullen ze ‘hun’ schildpad niet wegnemen: “Het gaat hier niet om de kunstenaar maar wel om het kunstwerk.”
Fabre of kevers?
Veel minder nog leeft het debat in openbare plaatsen met een Fabre die in het niets op de kunstenaar lijken. Denk maar aan de bekende ‘kever’ in het midden van het Leuvense Ladeuzeplein of de mozaïeken achter de ingang van de Zoo van Antwerpen. “Zouden we die moeten verwijderen, moeten we overigens aan erfgoed raken”, klinkt het bij de dierentuin. Ook in het Koninklijk Paleis, waar het plafond van de spiegelzaal vol pantsers van Thaise juweelkevers hangt, zou er volgens een bron nog geen concreet plan zijn. Maar bij het tonen van de zaal op Instagram lopen ze alleszins niet te koop met Fabres naam.
“Uiteraard maakt het in de publieke opinie een verschil of toeschouwers Fabre in een kunstwerk zien of een heleboel kevers”, aldus nog Bernaerts. “ ‘De man die de wolken meet’ wordt met zijn persoon geassocieerd, het heeft zijn trekken. Maar het is Jan Fabre niet, en ik betwijfel of veel mensen het zo zien. Het is een kúnstwerk, over een figuur die iets onmogelijks probeert te doen. Vooral ons, ‘de mensen’, wordt een stukje schoonheid ontnomen. Zeker wie daar elke dag in de file staat, even naar boven kon kijken, en zijn gedachten liet afdwalen.”