Newsom, voormalig burgemeester van San Francisco, werd in 2018 verkozen tot gouverneur van Californië met 62 procent van de stemmen. Zijn mandaat loopt in theorie nog tot in januari 2023, maar er kan vervroegd een einde aan komen. Dat is het gevolg van een bepaling in de Californische grondwet, die zegt dat ontevreden kiezers een “recall election” (terugroep-verkiezing) kunnen organiseren om hun gouverneur te vervangen. Ze hebben daarvoor de handtekeningen nodig van minstens twaalf procent van het aantal kiezers bij de laatste verkiezingen. In dit geval komt dat overeen met ongeveer 1,5 miljoen handtekeningen.

Die drempel werd gemakkelijk gehaald, door een combinatie van vaak ultraconservatieve Republikeinen en andere burgers die ontgoocheld zijn in de strenge coronabeperkingen die Newsom uitvaardigde om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, en de impact daarvan op hun dagelijks leven en de economie.

De Californiërs krijgen dinsdag twee vragen voorgeschoteld. De eerste is of Gavin Newsom moet aftreden als gouverneur. Als meer dan 50 procent daar “Nee” op antwoordt, dan kan de 53-jarige Democraat de laatste achttien maanden van zijn mandaat gewoon afwerken. Zegt de meerderheid “Ja”, dan komt de tweede vraag in het spel. “Wie moet hem vervangen?”, zo luidt die. Diegene van de 46 kandidaten - vooral Republikeinen - die de meeste stemmen krijgt, wordt de nieuwe gouverneur. Newson zelf heeft niet het recht om op te komen als kandidaat. En de Democratische partij heeft geweigerd om een officiële kandidaat aan te duiden, om de campagne pro-Newsom niet te verstoren.

De favoriet onder de kandidaten is Larry Elder, een ultraconservatieve radioster. “Hij is een kloon van (voormalig Amerikaans president, red.) Donald Trump. Kunnen jullie je voorstellen dat hij gouverneur wordt?”, zo zei huidig Amerikaans president Joe Biden maandagavond in Long Beach, ten zuiden van Los Angeles. Biden was in Californië om de Democratische gouverneur te steunen. “De ogen van de natie zijn gericht op Californië en de beslissing die jullie op het punt staan te nemen”, zei president Biden nog. “Die zal een enorme impact hebben op Californië en zal zich laten voeten in het hele land. En, dit is geen grap, in de hele wereld.”

Californië is de staat met de meeste inwoners (zowat 40 miljoen) in de Verenigde Staten. Hij is ook de op vier na grootste economische speler wereldwijd. De staat aan de Amerikaanse westkust staat bekend als een Democratisch bastion. “Het is virtueel onmogelijk voor een Republikein om een klassieke verkiezing te winnen en gouverneur te worden”, aldus Jim Newton, specialist inzake Californische politiek aan de universiteit van Los Angeles. “Dit referendum is een omweg naar de macht.” Newton wijst er nog op dat het met het referendum mogelijk is dat “49 procent van de Californiërs stemmen voor Newsom en dat hij verliest van iemand die maar 18 of 19 procent haalt”. 

Het zal hoogstwaarschijnlijk de opkomst zijn die doorslaggevend is. Als de Democratische stemmers opdagen, kan Newsom normaal aanblijven. Maar de gouverneur maakte in november vorig jaar een grote fout door zonder mondmasker deel te nemen aan een etentje met lobbyisten in een driesterrenrestaurant nabij San Francisco. Dat kwam hem op heel veel kritiek te staan, omdat hij zijn eigen strenge coronamaatregelen negeerde. Mogelijk heeft door die “hypocriete houding” een deel van de Democratische kiezers zich van Newsom afgekeerd. 

Het referendum kost bijna 280 miljoen dollar.