Evolutionair psycholoog David Buss: ‘Mannen leiden een leven vol onvervuld verlangen’

David M. Buss, evolutionair psycholoog aan de universiteit van Texas, windt er geen doekjes om: er woedt een oorlog tussen de geslachten. “Die wordt op de spits gedreven door de grote verschillen in de onderliggende seksuele psychologie van heteroseksuele mannen en vrouwen”, zegt hij. “Ik voer daar al meer dan dertig jaar veldonderzoek naar. Mijn eerste wetenschappelijk artikel over seksueel conflict dateert van 1989. Intussen begrijp ik de seksuele psychologie en paarstrategie van mannen en vrouwen beter dan om het even wie.”

Professor Buss staat als een van de grondleggers van de evolutionaire psychologie geboekstaafd. Volgens Buss is ons gedrag het resultaat van de evolutie. “Ik verbind de kennis van de evolutionaire biologie met de manier waarop we ons gedragen.”

Hij is het niet eens met de veelgehoorde kritiek dat de evolutiepsychologie er vooral van uitgaat dat het menselijke brein voorgeprogrammeerd is. “Wij beweren niet dat ons gedrag volledig door onze genen wordt bepaald. Ook cultuur en omgeving spelen een rol. Wij stellen wel dat de essentie van de menselijke psychologie het gevolg is van miljoenen jaren van natuurlijke selectie.”

In When Men Behave Badly gaat David Buss op zoek naar verklaringen waarom mannen en vrouwen elkaar verleiden, bedriegen, pijnigen en in de steek laten.

Ik werd als man ietwat depressief van uw boek.

“Ik begrijp u volkomen. (lacht) Al was het niet mijn bedoeling om mijn mannelijke lezers een depressie te bezorgen. Onlangs kreeg ik een mail van een 85-jarige man die seksueel niet meer actief kan zijn. Hij had mijn boek gelezen en schreef dat hij wanhopig werd als hij op een zomerse dag op straat al die begeerlijke vrouwen zag voorbijwandelen. Als jongere man had hij gehoopt dat die drang met ouder worden zou slijten. Maar dat was helemaal niet zo. Hij was écht de wanhoop nabij.”

Waarom hebt u het alleen over heteroseksuele mannen en vrouwen?

“Omdat zowat 95 procent van alle onderzoek over seksueel conflict en psychologie over heteroseksuelen gaat. Er waren een paar onderzoeken met gelijklopende bevindingen bij homokoppels, zowel mannen als vrouwen. Ook in die relaties is er bijvoorbeeld sprake van seksueel geweld. Maar voorlopig is er veel te weinig wetenschappelijk materiaal over de lgbtq-gemeenschappen voorhanden.”

Door #MeToo is When Men Behave Badly plots heel actueel?

“Zeker, maar het is echt toeval dat het boek er nu is. Ik zie seksueel geweld tegenover vrouwen als pogingen van de man om de keuzevrijheid van de vrouw te omzeilen. Dat seksueel geweld gaat dan van seksueel lastigvallen, dwingen en seks of verkrachting tijdens een date tot intiem partnergeweld.

“Vandaag er is geen enkele twijfel mogelijk: elke vrouw is vrij om te bepalen wanneer, waar, hoe, met wie en onder welke omstandigheden ze seks wil. Maar mannen zoeken voortdurend naar strategieën om toch aan hun trekken te komen. Sommigen gaan daarin veel te ver. Al wil ik ook benadrukken dat niet alle mannen over de schreef gaan.

“Waar we ons allereerst van bewust moeten worden, is dat de seksuele psychologie van mannen en vrouwen op verschillende manieren geëvo­lueerd is. Ik weet niet hoe het er tegenwoordig in journalistieke middens aan toegaat, maar de universitaire wereld leeft in een raar soort van ontkenning. Want academici lijken te geloven dat er tussen mannen en vrouwen geen seksuele verschillen zijn en dat ze dus fundamenteel gelijk zijn. Dat is gewoon niet waar én naïef.”

Waar komt die trend om seksuele verschillen te ontkennen vandaan?

“Die spruit voort uit de angst dat seksuele verschillen tot discriminatie van vrouwen zullen leiden. Want als mannen en vrouwen op seksueel vlak niet gelijk zijn, worden vrouwen misschien in een onderdanige rol gedwongen. Ik begrijp die angst én de beweegredenen waarom zovelen zo graag willen dat we seksueel identiek zijn. De intenties zijn goed, maar het resultaat is vernietigend. Want dan verliezen we de echte gevolgen van die verschillen uit het oog.

“Het gaat hier over seksuele psychologie en niet over cognitieve vaardigheden of intelligentie. Ik merk dat aan de universiteit nogal wat collega’s geschokt zijn door mijn bevindingen dat mannen en vrouwen bijvoorbeeld verschillen in zin in seks of in het hebben van seks met wildvreemden. Ik heb daar maar één antwoord op: ik ben liever wetenschappelijk correct dan politiek correct.”

Er zit veel waarheid in het cliché dat een man op de versiertoer er in de eerste plaats op uit is om een vrouw zo snel mogelijk in bed te krijgen?

“Toch wel. Die zogenaamde clichés of stereotypen hebben hun wortels in de realiteit. Het mannelijke perspectief op seks is anders dan het vrouwelijke. Om te begrijpen waar dat vandaan komt, moeten we onze biologische verschillen onder de loep nemen. Voor alle duidelijkheid: ik heb het nu over reproductieve biologie en níét over het begrip ‘gender’, dat mannelijk of vrouwelijk ook aan het culturele, sociale en psychologische koppelt. Biologen definiëren het geslacht aan de hand van de grootte van de voortplantingscellen. Degenen met de kleine voortplantingscellen of spermatozoïden zijn mannelijk; degenen met de grote voortplantingscellen of eitjes zijn vrouwelijk.

“De bevruchting bij de mens speelt zich volledig af in het lichaam van de vrouw, niet in dat van de man. Vrouwen, en niet mannen, draaien op voor de lichamelijke gevolgen van een negen maanden durende zwangerschap. Na de bevalling zorgt de vrouw ervoor dat de pasgeborene in leven blijft. Want zij, en niet de man, heeft borsten waarmee ze de baby kan zogen. Voor een man volstaat één keer geslachtsgemeenschap om een kind te produceren. Vanuit biologisch standpunt hoeft hij zich daarna niets meer van zijn nageslacht aan te trekken.

“Die verschillen tussen de seksen in de reproductieve biologie zorgden in de loop van onze evolutie voor selectiedruk. Daaruit groeiden ook de verschillen in onze seksuele psychologie. Dat zijn geen verwaarloosbare kleinigheden; ze zijn even groot en betekenisvol als de verschillen tussen mannen en vrouwen in lichaamsbouw, gewicht, testosteronniveau en oestrogeenproductie.”

Wat zijn die verschillen in onze seksuele psychologie dan precies?

“Mannen en vrouwen hebben onderliggend verschillende motivaties om te vrijen. Want de biologische consequenties zijn voor de ene veel groter dan voor de andere. Mannen hebben in het algemeen meer zin in seks en verlangen naar meer ‘afwisseling’. Ze hebben behoefte aan een grotere variëteit in partners en zoeken sneller naar nieuwe kansen om aan hun trekken te komen. Seks met complete vreemden vinden velen best oké. Ze zien er geen graten in om te vrijen met een partner wiens naam ze niet kennen. Ze hebben minder behoefte om in een seksuele relatie psychologisch te investeren of zich emotioneel te binden. Terwijl voor de meeste vrouwen seks met een relatie verbonden is of aan psychologische betrokkenheid gekoppeld is. Die uiteenliggende beweegredenen zorgen voor conflicten tussen de geslachten.”

Zijn er dan geen vrouwen die geen problemen hebben met vrijblijvende seks?

“Die zijn er zeker. Het is niet omdat er een ‘oorlog tussen de seksen’ gaande is, dat er binnen de geslachten geen verschillen zijn. Er zijn inderdaad ook vrouwen die verlangen naar seks zonder emotionele banden. Net zoals er ook mannen zijn die kiezen voor strikte monogamie met hun one and only. Sommigen houden dat een leven lang vol; anderen zijn serieel ontrouw en duiken van de ene geheime affaire in de andere. Die nuances binnen de geslachten nemen niet weg dat er een fundamenteel verschil is in de seksuele psychologie van man en vrouw. Terwijl vrouwen meer aan dat emotionele gehecht zijn, zoeken mannen variëteit.”

Dat is universeel en niet iets typisch voor westerlingen?

“Mijn vroegere student David Schmitt is professor psychologie aan de Londense Brunel University en bezieler van het International Sexuality Description Project. Hij trok op onderzoek in 56 landen verspreid over zes continenten. Meer dan 200 wetenschappelijke medewerkers ondervroegen 34.000 mannen en vrouwen van over de hele wereld. Overal kwamen dezelfde verschillen in seksuele psychologie naar boven.”

Bijkomend probleem in de oorlog tussen de geslachten: mannen schatten hun kansen en mogelijkheden op seks te optimistisch in. U noemt dat ‘het seksuele overperceptie-vooroordeel’.

“Mannen ‘lezen’ de signalen van vrouwen vaak verkeerd. Soms zijn er zelfs geen signalen, ook al denken ze van wel. ‘O, die vrouw heeft een mooie lach. Zou ze zin in seks hebben, of is ze gewoon vriendelijk? Raakte ze mijn arm nu per ongeluk aan of is ze geïnteresseerd?’ Ook vrouwen interpreteren de mannelijke signalen vaak fout.

“Uit ons onderzoek weten we dat veel mannen op de werkvloer het effect van ongevraagde seksuele avances op hun vrouwelijke collega’s verkeerd inschatten. Zonder gêne staren ze in decolletés of raken ze billen aan, terwijl vrouwen daar niet van gediend zijn. We weten ook dat vrouwen tezelfdertijd ten onrechte geloven dat hun makkelijke collega’s net als zij gruwen van zulke avances. Beide geslachten vergissen zich in elkaar, telkens in totaal tegengestelde richtingen.

“Mannen die last hebben van het ‘seksuele overperceptie-vooroordeel’ leiden ten onrechte uit onbestaande signalen af dat vrouwen seksueel in hen geïnteresseerd zijn. Ze geloven zelfs dat vrouwen vragende partij zijn voor hun seksuele avances. Ze scoren hoog op wat wij ‘de donkere driehoek’ noemen: ze combineren de karaktereigenschappen van de narcist, psychopaat en machiavellist. Ze zijn uit op seks met vrouwen die totaal niet in hen geïnteresseerd zijn. Dat seksuele overperceptie-vooroordeel in combinatie met die ‘donkere driehoek’ ligt aan de oorzaak van veel ongewilde seksuele avances.”

Bij die ‘donkere driehoek’ denk ik spontaan aan Donald Trump en het ‘Grab ‘em by the pussy’-incident.

“Geen commentaar. (lacht) Maar u hebt gelijk: zijn profiel sluit naadloos aan bij de ‘donkere driehoek’.”

De daders van seksueel geweld zijn bijna altijd mannen?

“Zowel mannen als vrouwen kunnen seksueel gewelddadig zijn. Alleen: hoe extremer het geweld, hoe meer het een exclusieve mannenzaak wordt. Bij internetdating wordt er flink wat misleid en bedrogen door mannen én vrouwen. Ze doen dat op verschillende manieren: zo liegen vrouwen over hun gewicht en mannen over hun status. De ene poseert voor een Porsche die de zijne niet is, de andere voor een Ferrari. (lacht)

“Maar zodra het over seksuele intimidatie gaat, zijn de daders vooral mannen en de slachtoffers vrouwen. Verkrachting is bijna een mannen­monopolie.”

De mannelijke daders van seksueel geweld zitten ook in die ‘donkere driehoek’ van narcisme, psychopathie en machiavellisme?

“Precies. Zeker als het kerels zijn die enkel en alleen interesse hebben in snelle seks. Voor alle duidelijkheid: dit gaat niet over de meerderheid van de mannen, maar over een minderheid die zich bijvoorbeeld op de werkvloer als seriële seksuele intimidators gedraagt. Een aantal gaat nog een stap verder en wordt een seriële verkrachter. Het is niet zo dat álle mannen potentiële verkrachters zijn. Een minderheid is verantwoordelijk voor de overgrote meerderheid van seksueel wangedrag. De meeste mannen verafschuwen het idee om een vrouw tot seks te dwingen.

“In de nasleep van #MeToo werd het spotlicht op bekende machtige mannelijke seksuele roofdieren als Harvey Weinstein, Jeffrey Epstein en Bill Cosby gericht. Merk op dat er geen enkele vrouw tussen zat.”

Epstein werd bij zijn rooftochten geassisteerd door Ghislaine Maxwell, ­een vrouw.

“Zij maakte het mogelijk dat Epstein minderjarige vrouwen kon misbruiken. Zij was inderdaad medeplichtig en er zijn nog voorbeelden van vrouwen die mannelijke daders bijstaan en helpen. Soms krijgt een seriële verkrachter zijn vriendin of vrouw zover dat ze slachtoffers zoekt en aanbrengt. Maar dat zijn echt de uitzonderingen.”

Klopt het dat sommige vrouwen altijd op ‘foute mannen’ vallen, zelfs na vreselijke ervaringen van seksueel partnergeweld?

“Jammer genoeg wel. Ik heb zelf een dochter en druk haar op het hart om al die mannen met kenmerken uit de ‘donkere driehoek’ links te laten liggen. Ze lijken soms charmant en aantrekkelijk en kunnen voor avontuurlijke avondjes uit zorgen. Maar als je een relatie op lange termijn met hen wil aangaan, worden ze regelrechte rampen. Ze zullen je bedriegen, je bankrekening plunderen en je dumpen.”

Wie van een lange, stabiele relatie droomt, kan beter op zoek naar een bedaarde, ietwat saaie softie? Een academicus zoals u?

“Geen ‘softie’. (lacht) Vrouwen voelen zich aangetrokken tot mannen met macht, status en rijkdom. Maar ook tot de atletisch gebouwde types, de zogenaamde alfamannetjes. Dat is nu eenmaal zo. Waar vrouwen op moeten letten, is of hun droomman ook een ingebouwd ethisch kompas heeft. Er zijn mannen die zowel welvarend en gespierd als empathisch, eerlijk én betrouwbaar zijn. Niet alle mannen met status en geld zijn klonen van Trump.”

De meeste daders van extreem seksueel geweld zoals verkrachting zijn geen vreemden voor het slachtoffer, maar bekenden?

“Tussen de 20 en 30 procent van alle verkrachtingen wordt door vreemden gepleegd. De rest zijn bekenden, vrienden, datingpartners, familieleden, geliefden. Ons stereotiepe beeld van een verkrachter is een onbekende vieze man die in een donkere steeg zijn onwetende slachtoffer besluipt en aanvalt. Dat is onjuist. Verkrachting binnen een relatie is vaak een gevolg van jaloezie. De man verdenkt zijn vrouw van ontrouw. Zijn antwoord is dan dat extreme seksuele geweld.”

Het internet maakt het makkelijker om via datingsites of sociale media al dan niet in het geheim nieuwe sekspartners te vinden. Verandert dat de seksuele interactie tussen mannen en vrouwen?

“Ik denk het wel. Tot voor de komst van het internet leefden mensen in kleinere gemeenschappen. Tijdens hun leven ontmoetten ze een dozijn potentiële sekspartners. Nu hebben we toegang tot duizenden mogelijke bedgenoten. Een mogelijk gevolg is dat die overvloed aan keuze ons verlamt. ‘Hij of zij lijkt wel oké, maar misschien zit er iemand op de site die nog een tikkeltje knapper en beter is.’ Het is niet zo moeilijk om in de winkel uit zes potten jam één pot te kiezen. Het wordt lastiger als er zestig potten voor je neus staan. Dan raak je zo overweldigd door de overvloed, dat je zonder jam thuiskomt.

“Tinder geeft mannen onbeperkt toegang tot seks zonder enige verplichting of band. Dat is voor het eerst in onze evolutie. We weten dat onbeperkt shoppende mannen huiverig staan tegenover relaties voor langere termijn. Zowel in de VS als in West-Europa is er een onmiskenbare trend naar meer singles en minder huwelijken. Misschien speelt het daten via internet daar ook een rol in.”

Het internet maakt porno 24/7 gratis toegankelijk. Heeft dat een effect op seks en relaties?

“Doordat het zo makkelijk toegankelijk is, riskeren mannen er hopeloos verslaafd aan te raken. Er zijn verhalen bekend van mannen die een hele dag voor hun computerscherm naar pornofilmpjes staren. Partners van vlees en bloed ontmoeten, zit er voor hen niet meer in. Door naar porno te kijken, bedonderen we onze seksuele psychologie. Er is dan geen interactie met vrijende medemensen: je bewondert pixels op een monitor.

“Evolutiebioloog en etholoog Richard Dawkins beschreef ooit een experiment waarbij een mannetjesexemplaar van een vogelsoort een plastic namaakwijfje te zien kreeg. Het mannetje begon meteen aan een woeste paringsdans. Als we zo’n scène in een natuurfilm zien, lachen we ons een bult. Maar wat is het verschil met opgewonden mannen die met hun broek op hun enkels naar porno zitten kijken?”

Monogamie wordt in het algemeen nog altijd als het na te streven ideaal gezien. Terecht?

“Moeilijk te zeggen. Als het criterium is om seksueel geweld zoveel mogelijk in te dijken, is monogamie vermoedelijk het ideaal. Maar een ander criterium zou kunnen zijn: hoe vervullen we de verlangens van mensen? Dan is monogamie níét de meest aangewezen relatievorm. Want er is nu eenmaal dat diep ingebakken mannelijke verlangen naar seksuele variëteit. Daar wordt meestal zedig over gezwegen, wat niet verstandig is. Die drang is geen zegen voor een man, denk maar aan dat mailtje van mijn 85-jarige mannelijke lezer.

“De meeste mannen hebben verlangens die nooit ingewilligd zullen worden. De enigen die wél aan al hun trekken komen, zijn rocksterren als Mick Jagger. Alle anderen leiden hun leven vol onvervuld verlangen in stille wanhoop.

“De mens hanteert verschillende strategieën om te kunnen paren. Sommigen mikken op kortetermijnrelaties, anderen verkiezen dan weer een relatie op lange termijn, nog anderen die al jaren in zo’n langetermijnrelatie zitten, nemen hun toevlucht tot overspel. Er is ook nog seriële ­monogamie en er zijn de polyamoreuze relaties die meestal heel onstabiel zijn. Want jaloezie ligt dan altijd op de loer.”

Uw boek eindigt nogal optimistisch. Ondanks alles bespeurt u verbetering?

“Er is ontzettend veel seksueel geweld in onze samenleving, en tóch zie ik belangrijke mentaliteitsveranderingen. Weinstein, Epstein en Cosby konden jarenlang ongestoord hun gang gaan. Het is de verdienstse van de #MeToo-beweging dat zij door justitie ter verantwoording werden geroepen. Verkrachting binnen het huwelijk was in de VS lang geen misdrijf. Sinds 1993 is het dat wel, al blijven de rechtbanken van sommige staten milder voor een man die zijn vrouw verkracht dan voor een wildvreemde aanrander.

“De officiële cijfers van seksueel geweld binnen relaties dalen. Zo verminderde het aantal aangegeven gevallen in de VS tussen 1993 en 2005 met twee derde. Engeland en Wales tekenden tussen 1995 en 2008 dezelfde daling op. Natuurlijk zijn er wereldwijd nog veel landen waar het perfect legaal is dat mannen hun vrouwen afslaan. Hoopgevend is dat 25 procent van alle Arabische landen en 35 procent van de Afrikaanse landen bezuiden de Sahara inmiddels wetgeving hebben die dat soort van geweld verbiedt. In de VS bedroeg in 1992 het totaal aantal aangegeven verkrachtingen 43 per 100.000 inwoners; in 2018 was dat met 25 procent gezakt tot 31 per 100.000. Ik vind dat hoopgevend, al is elke verkrachting er een te veel.”

David Buss, When Men Behave Badly, Little Brown, 336 p., 24,45 euro