Waarom is Frankrijk zo boos op grootmachten Australië, Amerika en het Verenigd Koninkrijk? De "duikbootruzie" uitgelegd

Het zit er bovenarms op tussen Frankrijk langs de ene kant en Australië, het Verenigd Koninkrijk en Amerika aan de andere kant. En dat heeft alles te maken met duikboten en de nieuwe alliantie die de drie landen - zonder Frankrijk dus - gesloten hebben. Parijs is woest, heeft zijn ambassadeurs teruggeroepen en heeft het openlijk over leugens en verraad. Ook al omdat een miljardencontract in rook opgaat. Een Franse furie die wel overwaait, of is er meer aan de hand? 

Voor we de ruzie uitleggen: even recapituleren. Frankrijk heeft vrijdagavond zijn ambassadeurs "voor overleg" teruggeroepen uit Australië en de Verenigde Staten. Dat is nooit eerder gebeurd. 

Het is diplomatentaal om te zeggen hoe kwaad de Fransen wel zijn, nu AUKUS is voorgesteld. Dat is de nieuwe strategische alliantie van Australië met de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. De Fransen verliezen meteen ook een megacontract voor de levering van onderzeeërs aan Australië. De Franse regering heeft het over leugens, bedrog en minachting. 

1. Heeft Frankrijk wel redenen om boos te zijn?

Vanuit Frans perspectief, zeker. Ten eerste is er het menselijk verraad. De Fransen zijn bewust buitenspel gezet. De teruggeroepen Franse ambassadeur zei voor zijn vertrek uit Canberra "ik lees in de Australische pers dat er al anderhalf jaar in het grootste geheim is onderhandeld. Wij zijn bewust in het donker gelaten." Ook toen de Franse president Macron het met de Australische premier Morrisson expliciet had over de situatie in de Indo-Pacific is er niets gezegd over de nieuwe plannen. Het gaat dus over een vertrouwensbreuk, ook tussen mensen. Want praten echte partners niet met elkaar?

Australisch premier Scott Morrison, gezwicht onder Amerikaanse druk?
Copyright 2021 The Associated Press. All rights reserved

Ten tweede is er de contractbreuk. De onderhandelingen over de nieuwe duikboten voor Australië zijn na jaren onderhandelen afgerond in 2016. Een contract van 56 miljard euro, waarvan 8 miljard naar Frankrijk zou vloeien. "Het ging niet alleen over een contract, het ging over een partnerschap" zei de Franse ambassadeur daarover. Frankrijk dacht een alliantie te hebben met Australië, maar Canberra is - volgens Franse bronnen - onder de Amerikaanse druk gezwicht. 

De Britten zijn maar het vijfde wiel aan de wagen

Jean-Yves Le Drian, Frans minister van buitenlandse zaken

En oh ja, ook het Verenigd Koninkrijk maakt deel uit van de nieuwe alliantie. Waarom is de ambassadeur uit Londen dan niet teruggeroepen? In de studio van France 2 probeerde minister van Buitenlandse Zaken Jean-Yves Le Drian zijn minachting zelfs niet te verbergen. "Het is de moeite niet waard. We kennen het permanente Britse opportunisme. De Britten trouwens zijn toch maar het vijfde wiel aan de wagen."

2. Waarom zijn die onderzeeërs zo belangrijk?

Australië zegt dat de overstap naar de nucleair aangedreven Amerikaanse onderzeeërs is ingegeven door militaire redenen. Blijkbaar hadden de Australiërs wel al aan Frankrijk laten weten dat de nieuwe situatie (met China dat in de regio ook militair belangrijker en dreigender wordt) ook nieuw materiaal vergt. Geen conventioneel aangedreven diesel-elektrische duikboten, maar nucleaire. Omdat die minder makkelijk kunnen worden gedetecteerd. Maar de Fransen zeggen daarover: "Wij bouwen toch ook nucleaire onderzeeërs? We hadden alles toch kunnen herbekijken?" 

aan boord van de Suffren, de nieuwste nucleaire Franse aanvalsonderzeeër
Copyright 2019 The Associated Press. All rights reserved

Dat laatste klopt. Bij het Franse defensiebedrijf Naval Group - het voormalige staatsbedrijf DCN(S) - zijn inderdaad al nucleaire onderzeeërs gebouwd. Er staan er trouwens ook nieuwe op stapel, voor de Franse marine. De eerste van die nieuwe generatie, de Suffren is nog niet zo lang geleden te water gelaten. Laat Frankrijk bovendien net op het gebied van nucleaire technologie nog altijd wereldtop zijn... dus dàt Australische argument lijkt niet doorslaggevend. Als uitleg voeren de Australiërs aan dat de Franse nucleaire boten één keer op tien jaar hun brandstof moeten verversen, wat niet nodig is bij het Amerikaanse model. 

Voor het Franse bedrijf Naval Group was het Australische contract van groot belang. Het "contract van de eeuw" werd oorspronkelijk begroot op 56 miljard euro, maar intussen was het al meer geworden. Het werd gezien als een levensverzekering voor Naval Group, met jarenlang werk voor honderden mensen in Cherbourg in Normandië. De leveringen waren gepland vanaf 2030. Het betekende dus inkomsten op lange termijn, ook voor privé-aandeelhouder Thales, ook een Frans technologie- en defensiebedrijf.

3. Wat heeft Frankrijk te zoeken in de Stille Oceaan?

Dat China not amused is wanneer Amerika een strategische militaire alliantie smeedt met Australië en het VK, dat is logisch. De alliantie is in de eerste plaats tegen China bedoeld. Dat Australië met de stijgende spanningen in de regio kiest voor een alliantie met militaire grootmacht Amerika, ook dat lijkt logisch. Heeft Frankrijk - en bij uitbreiding Europa - eigenlijk wel iets te zoeken in de regio, de Indo-Pacific

Frans minister van buitenlandse zaken Jean-Yves Le Drian: "leugens"
AFP or licensors

Dat het strategische belang van die regio snel toeneemt, is ook de Fransen niet ontgaan. Het begrip indopacifique is trouwens nieuw voor de Fransen. De term is voor het eerst gebruikt door president Macron zelf, tijdens een toespraak in 2018 in... Sydney. 

De Fransen begrijpen heel goed dat "het centrum van de wereldeconomie verplaatst is naar de indopacifique" zoals in een recent regeringsdocument staat. Ondermeer daarom willen ze ook militair-strategisch in de regio aanwezig zijn en er zelfs "boven hun gewicht boksen". Er ligt trouwens ook wel wat Frans grondgebied in de regio, denk aan het eiland Réunion, aan Nieuw-Caledonië en Frans Polynesië. Het ministerie van defensie heeft het over "strategische belangen" en "1,6 miljoen Franse onderdanen". 

Ook Europa trouwens had net zijn gloednieuwe Europese strategie voor de regio onthuld. Net op die dag werd de nieuwe AUKUS-alliantie tussen Amerika, Australië en het VK voorgesteld. Een ongelukkig toeval, allicht. 

President Macron met bloemenkransen bij zijn bezoek aan Frans Polynesië, Tahiti, juli 2021
AFP or licensors

4. Gaat het niet om het ego van president Macron?

In deze crisis mag het woord dan worden gevoerd door ambassadeurs en ministers, in werkelijkheid zit Emmanuel Macron zélf achter deze wit-van-woede-campagne. In april 22 - over iets meer dan een half jaar - zijn er Franse presidentsverkiezingen. Eén van de grote thema's wordt "de herindustrialisering". 

Sinds corona is ook Frankrijk er namelijk - rijkelijk laat - achter gekomen dat het te afhankelijk is van invoer, veelal uit China en het Oosten dan nog. Maakt niet uit of het om computerchips, mondmaskers of batterijen gaat. De Franse productieve industrie weer tot leven wekken, dat was het motto van president Macron. Deze tegenslag doet daar geen goed aan. 

De regering heeft al een plan "France Relance" voorgesteld. Er zit nog een tweede aan te komen, Frankrijk 2030. Net nu de verkiezingscampagne op gang komt moet Macron dus een bittere pil slikken. Het zal zijn politieke tegenstanders bovendien extra munitie geven: onder Macron is Frankrijk een dwerg geworden. "Op industrieel en op diplomatiek vlak speelt het ooit zo fiere Frankrijk niet meer mee". Macron laat dan maar zijn tanden zien, en zoekt een vijand in het buitenland.  "Macron laat niet met zich sollen" is de boodschap. Maar tegelijk neemt hij een risico door de zaak op de spits te drijven. Macron zal niet meer kunnen zeggen dat dit niet meer is dan een onbetekenend "accident de parcours". 

5. Hoe moet het verder en komt het ooit nog goed?

De Franse minister van Buitenlandse Zaken Le Drian nam al het woord "voormalige bondgenoten" in de mond, als het over Australië en de Verenigde Staten ging. Komt het nog goed wanneer je je partner al een "ex" noemt? 

De methode-Biden lijkt op de methode-Trump 

Jean-Yves Le Drian, Frans minister van buitenlandse zaken

Als het klopt dat al anderhalf jaar wordt onderhandeld over de Amerikaans-Australische deal, dan is alles begonnen onder president Trump. Niemand die daarvan schrikt, het is America First in de praktijk. Maar Joe Biden? De nieuwe president is dus rustig doorgegaan op de ingeslagen weg. Dat Frans minister Jean-Yves Le Drian president Joe Biden bij naam noemt, en hem vergelijkt met zijn voorganger Donald Trump is echt niet zomaar een slip-of-the-tongue

Komt daarbij dat de wereldorde verandert. Europa lijkt niet langer prioriteit nummer één, ook niet voor president Biden. Ook in Afghanistan is onlangs nog gebleken dat de Amerikaans-Europese verhoudingen verzuren. 

Komt daar voor Frankrijk nog bij dat het in zijn protest tegen de nieuwe alliantie redelijk alleen staat. Van een grote Europese verontwaardiging - de EU als één man achter Frankrijk - is weinig sprake. Ook onze minister van Buitenlandse Zaken Wilmès laat zich (voorlopig?) niet uit over de zaak.   

Ach, uiteindelijk zullen de Franse ambassadeurs wel weer terugkeren, ze zijn alleen "voor overleg" teruggeroepen en niet "voor onbepaalde tijd". Na de (mogelijke) herverkiezing van Macron zal de spanning nog verder dalen. Het incident zal ongetwijfeld wel wat sporen nalaten, maar de plooien zullen wel weer worden gladgestreken. Amerikaans president Joe Biden heeft al gevraagd of hij snel persoonlijk kan bellen met Emmanuel Macron. Die laatste heeft al toegezegd. Alles weer naar het oude dan? Toch niet helemaal. Want één grote vraag zal hoe dan ook overeind blijven. Drijven Amerika en Europa niet stilaan verder uit elkaar?

Macron en Biden in Cornwall, 2021. Toch niet zo'n vertrouwensrelatie?
Copyright 2021 The Associated Press. All rights reserved.

Meest gelezen