Wie volgt Angela Merkel op als bondskanselier?

Er was een tijd dat de CDU en haar Beierse zusterpartij CSU zich bij verkiezingen alleen maar de vraag hoefden te stellen hoe groot hun overwinning zou zijn? De voorbije 16 jaar konden de christendemocraten ook op de ‘Merkelbonus’ teren. Die valt nu weg. 

En Armin Laschet, haar beoogde opvolger, heeft de afgelopen maanden niet bepaald een vlekkeloos parcours gereden. Nochtans is de 60-jarige Laschet minister-president van Noordrijn-Westfalen, het kloppende hart van de Duitse industrie en ook de deelstaat waar de meeste Duitsers wonen. Maar na de waterellende en de overstromingen van medio juli, die ook Noordrijn-Westfalen in het hart troffen, toonde Laschet zich geen doortastende crisismanager.

Zijn meest pijnlijke moment kwam er toen hij, op bezoek in het rampgebied, een enorme lachbui kreeg net toen de Duitse president Frank-Walter Steinmeier in een toespraak zijn medeleven betuigde met de slachtoffers. Beelden van een schaterlachende Laschet gingen gretig rond op de sociale media. Laschet had eerder in het beheer van de coronacrisis in zijn deelstaat ook al geen blijk gegeven van standvastigheid, en zijn aanstelling tot kanselierskandidaat voor CDU/CSU kwam er na een bittere interne machtsstrijd met de veel populairdere CSU-leider Markus Söder en het nodige ellebogenwerk. Elementen die het imago van de christendemocraten geen deugd deden.

CDU/CSU begon in de peilingen achteruit te boeren, en de partij heeft die trend de voorbije weken niet echt gekeerd gekregen. In de laatste peilingen is de Union gestabiliseerd op rond de 20 procent, nog altijd een historisch dieptepunt. Ter vergelijking: begin dit jaar scoorden de christendemocraten nog vlot boven de 30 procent. De SPD heeft de omgekeerde beweging gemaakt. Tot voor enkele maanden stonden de sociaaldemocraten nog historisch laag in de peilingen, nu staan ze bovenaan met goed een kwart van de stemmen. Met dank aan hun kanselierskandidaat Olaf Scholz, huidig minister van Financiën.

Hoe is hij erin geslaagd zijn partij uit de verdomhoek te halen en opnieuw prominent op de kaart te plaatsen? De opeenstapeling van fouten/foutjes door zijn concurrenten - niet alleen Laschet, maar ook Annalena Baerbock namens de Groenen - heeft zeker geholpen, maar dat alleen als reden naar voren schuiven voor de opwaartse curve van de SPD, zou Scholz oneer aandoen. De 63-jarige oud-burgemeester van Hamburg komt weinig charismatisch over, en zijn speeches klinken zo monotoon dat hij de bijnaam ‘Scholzomat’ gekregen heeft, maar tegelijk heeft hij de kenmerken van een goede bestuurder: rustig en bekwaam, bedachtzaam en betrouwbaar, vastberaden en daadkrachtig.

Kwaliteiten die de Duitsers wel weten te appreciëren in tijden van pandemie. De minister van Financiën reserveerde miljarden kredieten om de bedrijven door de coronacrisis te loodsen, en hij aarzelde niet om te breken met de doctrine van de “Schwarze Null”, waardoor Duitsland na jaren van streng financieel beleid weer aanknoopte met rode begrotingscijfers. “Het is allemaal duur, maar niets doen, zou nog duurder uitvallen”, verantwoordde Scholz zich. Of om het met een slogan van zijn kiescampagne te zeggen: “Scholz packt das an.”

Volgens het weekblad Der Spiegel is Scholz bezig met een “eenvoudig plan: verkozen worden als degene die het meest gelijkt op de huidige kanselier.” Iets waar de politicus onlangs ook naar knipoogde, toen het weekendmagazine van de Süddeutsche Zeitung hem fotografeerde met de handen in een ruit gevouwen. Net één van dé kenmerken van ‘Mutti’ Merkel.

Sowieso kondigen de coalitiegesprekken zich in Duitsland als zeer moeilijk aan, met geen enkele partij die erboven uitsteekt. Het lijkt zo goed als zeker dat er drie partijen nodig zullen zijn om een meerderheid te vormen, maar hoe de kaarten ook geschud worden, lijkt het een certitude dat de Groenen een onderdeel zullen zijn van die constellatie. Een opsteker omdat de partij voor het eerst federaal mee aan de knoppen van het beleid zou zitten, maar de partij had eigenlijk meer verwacht, en zelfs gedacht om de nieuwe kanselier te leveren. De Groenen hadden begin dit jaar de wind in de zeilen, en er kwam nog een serieuze por in de rug toen de ecologische partij, te midden van het haantjesgevecht binnen de CDU/CSU om hun kanseliersnominatie, eendrachtig de 40-jarige Annalena Baerbock naar voren schoof als speerpunt voor de Bondsdagsverkiezingen. 

Een jong, fris gezicht, met veel dossierkennis, die een breed netwerk heeft en communicatief van wanten weet. De Duitsers smulden aanvankelijk van de politica die zei ‘meer van hetzelfde’ beu te zijn en verandering en vernieuwing beloofde. Maar rechtsconservatieve media haalden al snel alles uit de kast om Baerbock in diskrediet te brengen. Eerst bleek dat ze neveninkomsten, zoals een ‘coronabonus’ uitgekeerd door haar partij, had vergeten te melden aan het parlement. Later kwam aan het licht dat haar cv enigszins opgesmukt zou zijn, en daar kwamen dan nog beschuldigingen van plagiaat bovenop: voor het boek “Jetzt. Wie wir unser Land erneuern’, dat haar campagne mee moest stutten, zou ze bijna letterlijk, zonder bronvermelding, enkele zinnen van Wikipedia en allerlei media hebben overgenomen. 

De Groenen schoten als een speer uit de startblokken bij het begin van de campagne, maar zaten al even snel in de hoek waar de klappen vielen. En ze vonden geen weg terug, ondanks de desastreuze overstromingen van de voorbije zomer die veel Duitsers nu wel degelijk duiden als een gevolg van de klimaatverandering, een kernthema van de partij.

Met complexe coalitieonderhandelingen in het verschiet zal Angela Merkel wellicht nog even op haar troon zitten, maar als de meest recente peilingen bewaarheid worden, dan lijken onze oosterburen af te stevenen op een zogenaamde “Ampelkoalition”, een “verkeerslichtcoalitie” zeg maar, waarbij de rode SPD, de liberale (en in Duitsland gele) FDP en de Groenen de handen in mekaar slaan. De liberalen zouden bij de gesprekken over de vorming van een toekomstige regering de rol van ‘kingmaker’ kunnen vervullen. Als de CDU/CSU in de oppositie belandt,  zou dat pas voor de derde keer zijn in de naoorlogse geschiedenis van Duitsland.