"Wij zijn moderne slaven": dit is het verhaal van John, die zonder papieren in België werkt met een gehuurde identiteit 

John leeft al tien jaar in België zonder geldige papieren en werkt hier met een gehuurde identiteit. Jarenlang gebruikte hij de identiteitskaarten van anderen om aan een job te komen. Tegen betaling. John nam contact op met de redactie van "Pano" omdat hij het verhaal wil vertellen over de uitbuiting van heel wat mensen zonder papieren in België. "Een verhaal over moderne slavernij. Verborgen, onder de waterlijn", zegt hij. 

Vanavond volgen we Johns traject undercover in "Pano", om 21u30 op Eén en VRT NU. Hier laten we hem zelf aan het woord.

"Ik heb een verhaal te vertellen. Een verhaal waarvan niemand weet dat het in België bestaat. Een verhaal over moderne slavernij, een systeem waarin veel mensen leven en werken. Het is een verborgen bestaan, onder de waterlijn.

Mijn naam is John* (schuilnaam, red.). Ik ben een man tussen de 40 en 50, afkomstig uit Centraal-Afrika, maar ik woon al tien jaar in België. Toen ik hier aankwam, wilde ik een nieuw leven beginnen. Ik heb asiel aangevraagd, maar na een jaar werd mijn verzoek afgewezen. 

Ik moest België dus verlaten, en terugkeren naar mijn land van herkomst. Maar dat kon ik niet, omdat daar een oorlog woedde, waarin mijn broer en veel van mijn vrienden al waren omgekomen. Daarom besliste ik om hier te blijven."

Ik leerde mensen kennen die documenten huren, Belgische identiteitspapieren van andere Afrikanen. Met die papieren zoeken ze dan een job. Jaren heb ik in dat systeem geleefd en gewerkt 

John

"Ik moest dus een manier zoeken om hier te overleven, in België. Ik had mensen leren kennen die toonden hoe dat kon: zij huurden documenten, Belgische identiteitspapieren van andere Afrikanen. Met die papieren zoeken ze dan een job. Jaren heb ik in dat systeem geleefd en gewerkt." 

Hoe is deze tekst tot stand gekomen? 

Een paar maanden geleden werd de redactie van "Pano" telefonisch gecontacteerd door John. Hij wilde getuigen over de uitbuiting die mensen zonder papieren ervaren, en de zwendel in identiteitskaarten die daarrond is ontstaan. "Pano" onderzocht zijn verhaal. Om te tonen hoe de handel in identiteitskaarten werkt, wilde John het illegale traject opnieuw doorlopen. 

Drie maanden lang bracht hij het volledige proces in beeld met een verborgen camera: van de aankoop van de identiteitskaart tot de uitbetaling van zijn job. De beelden in dit artikel komen van die camera, maar een acteur praat de verschillende fragmenten aaneen. Al die tijd hield John ook een soort verslag bij. De redactie vertaalde en herwerkte dat tot deze samenhangende tekst. 

"Het is helemaal niet moeilijk om iemand te vinden die zijn identiteit wil verhuren. De Afrikaanse gemeenschap is hecht, en mensen hebben veel kennissen. Ik heb bijvoorbeeld weet van een Nigeriaan die zijn paspoort verhuurt. Ik moet maar een paar telefoons doen, en ik heb prijs.

Vaak krijg ik te horen dat ik dit soort dingen beter niet bespreek aan de telefoon, maar het werkt wel. Al na twee dagen vind ik iemand die me wil helpen. Uitgerust met een verborgen camera, kan ik onze ontmoeting in Brussel filmen." 

Bekijk hier hoe John afspreekt met iemand die een identiteitskaart verhuurt:

Videospeler inladen...

"De man die ik ontmoet, komt uit Ghana. Meer dan 25 jaar geleden werd hij hier erkend als politiek vluchteling, en kreeg hij dus ook de Belgische nationaliteit. Hij is officieel 'Belgisch staatsburger'."

We spreken af dat ik de identiteit van Frank kan gebruiken, als ik een derde van mijn loon afsta. Dat is het gangbare tarief. Sommigen vragen meer, anderen minder

John

"Ik zal niet de identiteit gebruiken van deze man zelf, maar van zijn zoon, Frank* (schuilnaam, red.). Frank kon via gezinshereniging de Belgische nationaliteit krijgen, omdat zijn vader hier al erkend was. Nu woont hij in het buitenland, maar zijn kaart bleef wel in België. We spreken af dat ik Franks identiteit kan gebruiken, als ik een derde van mijn loon afsta aan zijn vader. Dat is het gangbare tarief. Sommigen vragen meer, anderen minder.

De man neemt me meteen mee naar de bank. Daar open ik een nieuwe bankrekening met de documenten van zijn zoon Frank. Als ik werk, zal mijn loon op deze rekening worden gestort. Maar de bankkaart zelf wordt wel naar het adres van de vader gestuurd. Hij controleert de betalingen. Hij krijgt het geld van mijn werk. En hij betaalt dan contant mijn deel uit: twee derde. Dat hoop ik toch." 

De vader van Frank controleert de betalingen. Hij krijgt het geld van mijn werk. En hij betaalt contant mijn deel uit: twee derde. Dat hoop ik toch

John

"Alles loopt vlot. Ik ben intussen naar enkele grote uitzendkantoren geweest met de documenten van Frank. Hij is tien jaar jonger dan ik, maar ze merkten daar niets van. De mensen op het uitzendkantoor controleren mijn identiteit niet. Ze zien een zwarte man voor zich staan, en ze zien een zwarte man op de foto van de identiteitskaart. Dat moet volstaan." 

De mensen op het uitzendkantoor controleren mijn identiteit niet. Ze hebben een zwarte man voor zich staan, en ze zien een zwarte man op de foto van de identiteitskaart. Dat moet volstaan

John

"Eerst werd ik gevraagd voor een job in de vleesindustrie, bij een grootslager. Maar toen ik daar aankwam, bleek er een misverstand te zijn. Er was toch geen werk. Vandaag kreeg ik een nieuwe job aangeboden. Deze keer in het bedrijf dat werkt met verpakkingen. Ik ben me gaan aanbieden in de fabriek, en kon meteen aan de slag. Mijn identiteitskaart werd deze keer niet eens gecontroleerd."   

Bekijk hier hoe John na acht dagen al kan beginnen werken met een gehuurde identiteit:

Videospeler inladen...

"In de fabriek moet ik kartonnen dozen vouwen aan een lopende band. Fysiek is het geen zwaar werk, maar het is wel enorm eentonig. Ik werk de late dienst: van 14u tot 22u, met een pauze van een kwartier, en een van een half uur. Na acht uur werken ben ik terug thuis. Mijn eerste werkdag als Frank zit erop." 

Hoe gaat deze identiteitsfraude in zijn werk? 

Vaak wordt er gewerkt met meerdere domiciliëringen. Bijvoorbeeld: iemand die in Duitsland woont, domicilieert zich ook in Brussel. Daardoor krijg die persoon uit Duitsland het recht om hier in België te werken. 

Die Duitser kan dan even zijn identiteitskaart uitlenen aan iemand zonder papieren, die daar een job mee zoekt. Daarna wordt de identiteitskaart teruggegeven. De persoon uit Duitsland kan ook zorgen voor een extra identiteitsdocument dat hier dan wordt verhuurd. 

Eén derde van het loon, dat is het gangbare tarief om een identiteitskaart te huren, horen we overal. Omdat zowel banken, uitzendkantoren als de bedrijven niet controleren of de identiteit van hun klanten of werknemers klopt, kan het systeem blijven bestaan. 

"Ik doe dit werk nu al een week. Alles verloopt goed. Maar ik besef dat mijn loon wel heel laag zal zijn. Op een maand tijd zal ik ongeveer 1.200 euro verdienen, waar de vader van Frank mij dan 800 euro van geeft. Ik moet de huur van mijn studio betalen, en ook nog mijn eten en transport, natuurlijk. Dus als ik geld wil hebben om van te leven, moet ik nog extra werken. Daarom ga ik nu op zoek naar een tweede job." 

Op een maand tijd zal ik ongeveer 1.200 euro verdienen, waar de vader van Frank mij dan 800 euro van geeft

John

"Bovenop mijn eerste job vind ik een tweede job in de logistieke sector. Ook in dit bedrijf worden heel weinig vragen gesteld. Ze hebben zelfs een foto gemaakt voor op mijn badge. Een foto van Frank. Ik ben nu écht Frank. 

Hier werk ik de nachtdienst, van 3u tot 7u 's ochtends. Vier uur extra werk dus, en het wordt beter betaald omdat het 's nachts is. In totaal werk ik nu twaalf uur per dag. Allebei de jobs zijn niet echt moeilijk, al maakt de combinatie het wel behoorlijk zwaar. Maar ik heb het geld nodig."

Ze hebben zelfs een foto gemaakt voor op mijn badge. Een foto van Frank. Ik ben nu écht Frank

John

"Ik heb nu een maand gewerkt. Twee weken de ene job, en twee weken de combinatie van de twee jobs tegelijk. Vandaag heb ik opnieuw afgesproken met de vader van Frank in Brussel. Ik wil eindelijk betaald worden." 

Bekijk hier hoe John betaald wordt door de vader van Frank:

Videospeler inladen...

"De vader van Frank geeft me uiteindelijk 700 euro. Dat is twee derde van 1.039, het bedrag dat op de rekening zou zijn gestort. Volgens hem is er nog geen geld toegekomen voor mijn tweede job. Ik heb geen toegang tot de bankrekening, dus ik kan dat niet controleren. Na een maand hard werken, soms twaalf uur per dag, heb ik 700 euro in mijn handen. Het is een grote teleurstelling." 

Na een maand hard werken, soms twaalf uur per dag, heb ik 700 euro in mijn handen. Het is een grote teleurstelling

John

"Ik weet hoe moeilijk het is om met dit soort bedragen rond te komen. Tijdens mijn eerste jaren in België heb ik constant onder een gehuurde identiteit gewerkt, onder andere in de keuken van de Provincie Vlaams-Brabant en in de schoonmaakploeg van IMEC in Leuven. Het was een leven in armoede, afhankelijkheid en permanente onzekerheid. 

Ik heb geen andere keuze dan de twee jobs die ik heb verder te doen. Ik werk de late dienst en daarna de nachtdienst. Ik slaap vier uur per dag, amper genoeg. Hoewel me dat werd afgeraden, kan ik toch met sommige collega's praten. Na zo lang samenwerken, krijg ik met sommige van hen een goed contact. Ik heb hen gevraagd of zij nog andere collega's kennen die ook met een gehuurde identiteit werken." 

Bekijk hier het gesprek tussen John en een collega, die uitlegt dat John geen uitzondering is in het systeem van gehuurde identiteiten:

Videospeler inladen...

"Ik ben verbaasd. De vriendelijke man waarmee ik samenwerk, blijkt zelf zijn identiteit te verhuren. Hij heeft papieren in België, maar ook in Duitsland. En daar verhuurt hij dus zijn identiteit. 200 euro krijgt hij daarvoor, elke maand. Een gemakkelijke business voor mensen met papieren, maar niet voor mij."

"We zijn twee maanden ver. Het was dus tijd voor een nieuwe ontmoeting met de vader van Frank, om mijn geld te krijgen. Deze keer heeft hij me 1.200 euro gegeven. Veel meer dan de 700 euro van de eerste maand, maar hij wil me nog altijd de bankafschriften niet laten zien. Ik vertrouw hem niet. Het probleem blijft: ik weet nog steeds niet hoeveel geld ik precies voor mijn werk heb gekregen."

"Opnieuw betaaldag, maar deze keer heb ik mijn huiswerk gemaakt. Ik heb mijn betalingen gecontroleerd via de website van het uitzendkantoor. De vader van Frank heeft me 358 euro minder betaald dan was afgesproken. In totaal moet ik nu 1.841 euro krijgen van hem. Maar de vader van Frank aanvaardt mijn argumenten niet. Het is een zware mentale klap. Zelfs in dit systeem van uitbuiting, word ik bedrogen en opgelicht."

Zelfs in dit systeem van uitbuiting, word ik bedrogen en opgelicht

John

"Ik ween in stilte als ik de verhalen van mijn vrienden hoor. Wij zijn moderne slaven, gevangen in een ellendig leven. Ik weet dat veel migranten dit leven leiden, in heel Europa. Ze werken heel hard, ze betalen belastingen, sociale bijdragen, alles. Maar ze kunnen van geen enkele dienst gebruik maken. Zou het niet mogelijk zijn om al deze mensen, die de vuile jobs moeten doen, de erkenning te geven die ze verdienen en hun leven menselijker te maken?" 

Hoe vaak komt identiteitsfraude voor, en welke straffen staan erop? 

"In België bestaan er te weinig cijfers over identiteitsfraude", zegt Willy Bruggeman, voorzitter van de Federale Politieraad. Hij schreef eerder een boek over het fenomeen. Er zijn wel cijfers van de politie: in 2020 werden in België 9.970 meldingen van identiteitsfraude gedaan, ruim drieduizend meer dan tien jaar geleden. 

"Maar dat is gewoon omdat mensen vaker een melding maken", zegt Bruggeman. "En die cijfers gaan ook over álle vormen van identiteitsfraude, ook phishing (internetfraude om persoonlijke gegevens te verzamelen, red.)", klinkt het. "Nederland heeft bijvoorbeeld de Monitor Identiteit, met een bevraging bij slachtoffers. Dat zou hier in België ook een goed idee zijn."

Omdat identiteitsfraude in zoveel vormen voorkomt (via het internet, met een gestolen identiteitskaart, of bijvoorbeeld met een gehuurde identiteit, zoals in dit verhaal), zijn de straffen ook erg uiteenlopend. Wie een identiteitskaart verhuurt met een "bedrieglijke opzet" riskeert bijvoorbeeld een straf tot 6 maanden. Maar ook oplichting - onder andere door de huurder - is strafbaar. Daarop staan straffen tot 5 jaar, of zelfs meer. 

Bekijk hier de volledige "Pano"-reportage:

Videospeler inladen...

Meest gelezen