Besluit niet te communiceren over PFOS-vervuiling was politiek: ook OVAM wijst naar Schauvliege (CD&V) en Weyts (N-VA)
Als er niet gecommuniceerd werd over de PFOS-vervuiling in en om de fabriek van 3M in Zwijndrecht, is dat omdat de politiek dat besliste. Volgens afvalstoffenmaatschappij OVAM, dat het bodemonderzoek doet, beslisten in 2017 Joke Schauvliege (toen minister van Leefmilieu voor CD&V) en Ben Weyts (toen minister van Mobiliteit voor N-VA) om dat niet te doen. Dat zei de top van OVAM in de PFOS-onderzoekscommissie in het Vlaams Parlement. Maar OVAM denkt dat het ook niet nodig was om te communiceren, want volgens haar stelde de PFOS-vervuiling geen risico voor mensen.
Sinds de vervuiling van de site van 3M én de omgeving van de chemiefabriek deze zomer aan het licht kwam, gaat de discussie vooral over één vraag: waarom heeft de overheid daar niet over gecommuniceerd? Waarom is de bevolking in de omgeving niet ingelicht? En ook: wie verhinderde dat er gecommuniceerd werd?
Eerder uitgelekte mails wezen al in de richting van de kabinetten van Joke Schauvliege en Ben Weyts. Een aantal van die mails waren interne mails van OVAM. Zo meldde een van de leidinggevenden aan een collega dat OVAM van de kabinetten Schauvliege en Weyts niet mocht communiceren of zelfs verdere metingen mocht doen in Zwijndrecht.
De minister zelf, niet zomaar het kabinet
Tijdens de sessie van de onderzoekscommissie vandaag werd dat helemaal bevestigd. De topfiguren van OVAM, allemaal verzameld in het Vlaamse halfrond, diepten dat verhaal ook verder uit.
De conclusie: de beslissing om niet te communiceren werd genomen vanuit de politiek, vanuit de genoemde kabinetten dus. OVAM-topvrouw Henny De Baets tijdens een dag-voor-dagreconstructie van hoe het allemaal gelopen is: "De minister (Joke Schauvliege, nvdr) wenste dat OVAM geen initiatief nam inzake communicatie." Volgens Schauvliege, zo citeerde De Baets een mailbericht, moest de toenmalige BAM - het huidige Lantis, of de bouwheer van de Oosterweelverbinding - dat doen.
Dat gaat een stap verder dan de eerder gelekte mails uit 2017. Daarin was sprake van het "kabinet-Schauvliege", niet van de minister zelf. Mobiliteitsminister Ben Weyts werd door OVAM in de onderzoekscommissie niét bij naam genoemd, er werd enkel verwezen naar het kabinet van de N-VA'er. De OVAM-top zei wel dat er tijdens de afwikkeling van het dossier zelf verder geen politieke inmenging is geweest.
Moest er gecommuniceerd worden?
OVAM plaatst daarbij wel een belangrijke kanttekening: volgens de afvalstoffenmaatschappij was het wellicht niet nodig om te communiceren. In een rapport dat toxicoloog Jan Tytgat schreef in opdracht van Lantis, zette die een maximumwaarde van 100 microgram per kilo droge stof neer. In Zwijndrecht was op dat moment een waarde van 22 microgram gemeten. Volgens OVAM was er dus geen gevaar voor de volksgezondheid (voor de volledigheid: de maximumwaarde voor woongebied ligt ondertussen op 18 microgram).
Het grote probleem met dat ene staal in Zwijndrecht is dat het op dat moment als ruim tien jaar oud was. En bijkomende metingen kwamen er niet. Extra meten mócht ook niet van de kabinetten van Schauvliege en Weyts, ook dat bleek al eerder uit de gelekte mails.
Moest er extra gemeten worden?
Waarom niet eigenlijk? Lantis heeft daar bijvoorbeeld herhaaldelijk op aangedrongen. De Baets gaf vandaag in de onderzoekscommissie toe: "Als je een volledig beeld wou, had je inderdaad bijkomende onderzoeksdaden nodig". En als er niet extra gemeten is, zo liet OVAM verstaan in de onderzoekscommissie, is dat ook omdat er geen opdracht daartoe kwam vanuit de politiek.
Maar blijkbaar was het ook niet vanzelfsprekend om extra metingen te doen. Het was bijvoorbeeld erg moeilijk - zelfs onmogelijk - om de kosten daarvan op 3M te verhalen. Uiteindelijk zou het tot dit jaar duren voor er gemeten werd in Zwijndrecht zelf, in opdracht van het plaatselijke gemeentebestuur overigens.
En ook: als er niet gecommuniceerd mag worden, is het onmogelijk om te meten, zei OVAM-afdelingshoofd Ann Cuyckens. "Als er gezegd wordt dat wij geen trekkersrol in de communicatie mogen opnemen en we dan toch stalen zouden nemen, hoe kan dat zonder te communiceren? Je moet de bevolking duiden wat je doet, en achteraf moet je ook de resultaten terugkoppelen."
En communicatie, zei Cuyckens ook, was eigenlijk geen optie. En de verantwoordelijkheid daarvoor legt ze ook voor een stuk bij Lantis. "Om eenduidig te communiceren moeten alle elementen op tafel liggen." En dat was dus niet zo: niet enkel was er maar één (oude) meting uit Zwijndrecht, Lantis gaf volgens OVAM ook niet meteen al haar meetresultaten uit de werfzone vrij en het cruciale rapport Tytgat kreeg vijf versies.