Broer en schoonzus van Sanda Dia: ‘We kregen een kaartje met ‘sterkte’, maar we willen antwoorden’

Hun huis in een rustige Gentse buurt is, zoals dat gaat bij jonge gezinnen, stevig ingepalmd door peuterspullen: poppenhuisjes, knuffelbeesten, prentenboeken… “In januari 2019 is onze dochter geboren”, zegt Seydou De Vel (32), met zijn vriendin Marie Van Steenkiste (32) naast hem. “Een maand eerder gooide ik aarde op de kist van mijn broer.”

Die broer is Sanda Dia, de 20-jarige Edegemnaar die op 7 december 2018 overleed na een bijzonder gewelddadige doop door studentenclub Reuzegom. Hij zat urenlang in een put met ijskoud water en moest grote hoeveelheden visolie drinken.

Begin augustus besliste de raadkamer dat alle achttien leden van Reuzegom die aanwezig waren bij die doop voor de correctionele rechtbank moeten verschijnen op beschuldiging van onder meer onopzettelijke doding, onterende behandeling en schuldig verzuim. Dat proces startte vorige week vrijdag, met een inleidende zitting waarop het verdere verloop werd vastgelegd. 

Het resultaat: op 12 oktober komen deskundigen getuigen en vanaf 22 april 2022 wordt er gepleit. Even dreigde nog vertraging, omdat een van de bijzittende rechters verbonden was aan de KU Leuven, waar de achttien studeerden. Als ze was blijven zetelen, kon ze op 12 oktober gewraakt worden, wegens ‘een objectieve schijn van partijdigheid’. Maar zover komt het niet: de rechter trok zich maandag terug.

“Gelukkig dat er geen bijkomende vertraging optreedt,” zegt Seydou, “want het is al erg genoeg. We zijn al een tijdje aan een juridische marathon bezig. Bijna drie jaar na de dood van mijn broer werd in augustus eindelijk, na tal van vertragingsmanoeuvres, beslist dat er een proces zou komen. Vorige week vrijdag kregen we dan te horen dat we pas ten vroegste in mei 2022 een vonnis mogen verwachten. Dat is toch te gek voor woorden, dat dat allemaal zo lang moet duren?”

Welk effect heeft dat op jullie?

Marie: “We hebben het allemaal erg zwaar. Papis (de koosnaam van Ousmane Dia, Sanda’s vader, TDS) zit heel diep. Toen de eerste raadkamer er op 4 september van vorig jaar aan kwam, was hij nog vol goede moed. Maar toen de beslissing of er een proces kwam daar werd uitgesteld, omdat sommige advocaten extra onderzoek vroegen, kreeg hij een eerste klap. 

“En toen het daarna maar bleef duren, en de beslissing keer op keer werd uitgesteld, is hij er helemaal onderdoor gegaan. Dat is de reden waarom wij nu ook namens hem spreken. Hij kan het momenteel niet meer. Wijzelf zitten echter ook al een tijdje thuis, omdat we het mentaal moeilijk hebben.”

Seydou: “Wat mij echt onderuit heeft gehaald, is de poging van Reuzegom-advocaat Joris Van Cauter om de voorzitter van de raadkamer te wraken. We dachten dat we op die dag, 7 juni, eindelijk de beslissing over het proces zouden horen. Dus zijn we ook naar Hasselt gegaan, wat voor ons niet vanzelfsprekend was. De confrontatie met de camera’s, met de advocaten, twee Reuzegommers ook… Maar we wilden er zijn, voor Sanda. 

“Dus trokken we met lood in de schoenen naar daar, om na een kwartier wachten te horen dat er weer niets behandeld zou worden. En dat die advocaat dat ook op voorhand wist. Dan was het toch vanuit menselijk oogpunt, tegenover een familie die het al zwaar heeft, correct geweest om dat even te laten weten?”

Marie: “Begrijp ons niet verkeerd: die advocaat mag zo’n wraking vragen, het systeem laat dat toe, maar toon dan ten minste wat menselijkheid en laat de familie niet voor niets opdraven. Waarom ons nog meer laten lijden? We zijn het voorbije jaar zo vaak geconfronteerd met onmenselijkheid, zowel vanuit het rechtssysteem als vanuit de tegenpartij.”

Seydou: “Voor buitenstaanders is de zaak-Reuzegom iets wat af en toe in het nieuws opduikt, in afleveringen, maar voor ons is dat iets waar wij elke dag mee geconfronteerd worden.”

Marie: “Het onmenselijke van het systeem zit hem ook in de onvoorspelbaarheid. Op een bepaald moment zeiden onze advocaten dat de volgende raadkamer wellicht pas na de zomer zou plaatsvinden. Dat was een klap, want dat betekende weer extra weken wachten. 

“Maar dan krabbel je recht en probeer je er ook het positieve van te zien: enkele weken relatieve rust, enkele weken om te recupereren. 

“Dan krijg je kort daarna een brief: raadkamer toch al op 7 juni. Dus moet je je daar weer op instellen. Op 7 juni gebeurt er door die wraking dan niets. Weer een klap. Dan kregen we opnieuw te horen dat het pas na de zomer beslist zou worden. Om vervolgens het bericht te krijgen dat het toch al begin augustus kon. 

“En zo word je dus een speelbal van ons rechtssysteem en van de advocaten van de tegenpartij. Telkens opnieuw die onzekerheid, dat hakt zwaar op ons in.”

Seydou: “We hebben psychologische hulp moeten zoeken.”

Marie: “Maar daar draaien we financieel zelf voor op. En doordat we allebei al een tijdje thuis zitten, lijden we ook inkomensverlies. Dat is momenteel natuurlijk niet onze belangrijkste zorg, maar toch is dat ook een aspect: de financiële impact op ons gezin.”

Sanda’s vrienden hebben een crowdfunding opgestart voor zijn vader.

Seydou: “Papis sukkelt hard met zijn gezondheid en heeft veel medische kosten. Sanda’s vrienden steken veel tijd in die crowdfunding, tussen hun studies en examens door. Je voelt ook wel veel verontwaardiging en betrokkenheid bij heel wat mensen. Weet je, ondanks alles gaan we uit van het goede in de mens, en de vrienden van Sanda en iedereen die ons steunt zorgen ervoor dat we daar niet aan beginnen te twijfelen.”

Wat verwachten jullie van het proces?

Seydou: “We hopen dat de vragen waar we als familie mee zitten eindelijk beantwoord worden. Wie heeft welke handelingen uitgevoerd? Waarom hebben de Reuzegommers bepaalde keuzes gemaakt? Zoals toch doorzetten met de doop als ze ‘s middags al vaststellen dat het slecht gaat met Sanda? Waarom hebben ze gelogen dat de doop voorbij was toen een voorbijgangster zei dat ze moesten stoppen? En ook: hoe waren de laatste uren van mijn broer? Ik wist zo goed als alles van hem, omdat hij zo open was. Maar over die laatste momenten weet ik amper iets. Dat is heel moeilijk voor mij. Wat heeft hij nog gezegd, heeft hij veel geleden?”

Marie: “We gaan nooit alles exact weten, maar we hopen op het proces toch meer info te krijgen. Voor ons is het duidelijk dat Reuzegom een harde kern heeft die wreed is. Maar we hopen dat er daarrond toch ook leden zijn die hun verantwoordelijkheid alsnog willen opnemen en die de vragen die we hebben toch willen beantwoorden. Dat sommigen eindelijk wat menselijkheid tonen.”

De Morgen bracht aan het licht dat de Reuzegommers kort na Sanda’s dood een brief naar zijn ouders wilden sturen met de belofte om op alle vragen die ze hadden te antwoorden. Maar enkele ouders en advocaten staken daar een stokje voor, en de brief werd nooit verstuurd. Wat dachten jullie toen jullie dat vernamen?

Seydou: “Ik snap dat je als ouder het instinct hebt om je kind te beschermen. Maar als ouder leer je je kind ook verantwoordelijkheid op te nemen. Je steunt je kind als het iets fout heeft gedaan, je praat erover, maar je zorgt er ook wel voor dat het de gevolgen van zijn daden draagt. Door die brief tegen te houden en dus te verhinderen dat ze hun verantwoordelijkheid opnamen, maken die ouders van hun kinderen geen goede volwassenen.”

Marie: “Maar het is ook wel zo dat de Reuzegommers zich wel heel makkelijk achter hun ouders en advocaten verschuilen. Het zijn toch meerderjarigen? Als ze die brief wilden versturen en ons antwoorden wilden geven, hadden ze dat gewoon kunnen doen.”

Hebben ze, of sommigen van hen, nog contact met jullie opgenomen?

Seydou: “We hebben een paar brieven en kaartjes ontvangen. Daar stond dan bijvoorbeeld ‘sterkte’ op. Tsja… Wat ben je daarmee, als degene die het stuurt intussen weigert antwoorden te geven op de vragen die we hebben?”

Marie: “In een recent interview beweerde Reuzegom-advocaat Walter Damen dat zijn cliënt spijt heeft betuigd. Wel, ik kan alleen maar zeggen dat Seydou en ik geen spijtbetuigingen hebben gekregen. ‘Het is jammer dat dit gebeurd is’ noem ik geen spijtbetuiging.”

Seydou: “Een van hen schreef: ‘Het heeft veel impact op mijn leven.’ Ze betrekken het altijd op zichzelf. 

“Wat ons als familie ook enorm stoort, is dat ze telkens de vriendschapskaart trekken. ‘Vergeet niet dat onze cliënten ook een vriend hebben verloren’, zeggen hun advocaten telkens. Dat doet ons, en zeker Papis, echt pijn. Ik weet niet hoe die Reuzegommers vriendschap definiëren, maar je ‘vriend’ zo vreselijk behandelen en vervolgens niet eens zijn familie condoleren en vaag blijven over wat er gebeurd is, valt volgens ons niet onder vriendschap.”

Hoe belangrijk is het voor jullie dat alle achttien Reuzegommers doorverwezen zijn? Sommigen hadden de buitenvervolgingstelling gevraagd omdat ze slechts kort aanwezig waren op de doop.

Marie: “In onze ogen zijn ze alle achttien even verantwoordelijk voor Sanda’s dood. Het maakt daarbij echt niet uit hoelang ze aanwezig waren. Ze wisten allemaal wat er ging gebeuren. Ze kenden allemaal het draaiboek van de doop: het ijskoude water, de visolie, de muis die opgegeten moest worden... En ze hadden allemaal kunnen ingrijpen.”

Seydou: “Op de fatale dag werd er ’s middags al in de WhatsApp-groep waar ze allemaal lid van waren gepost dat mijn broer ‘rijp was voor de vuilnisbak’. Dat dan iemand van hen niet doorverwezen zou worden, zou ik onbegrijpelijk gevonden hebben.”

Marie: “Is daarom iedereen even schuldig? Het is niet aan ons om daarover te oordelen, dat is aan de rechtbank. Maar als er een verschil is in verantwoordelijkheid, dan moeten de Reuzegommers daar zelf maar eens open over zijn en duidelijk maken wie wat gedaan heeft.”

Er waren meer dan achttien leden in die WhatsApp-groep. Ook vier Reuzegommers die niet aanwezig waren op de doop – bijvoorbeeld omdat ze in het buitenland zaten – lazen mee. Ook zij kenden het draaiboek. Vinden jullie dat ook zij voor de rechter hadden moeten verschijnen?

Seydou: “Ik vind van wel. Maar ik snap dat dat juridisch allicht moeilijk lag.”

Marie: “Ik hoop dat die vier beseffen dat ze ook een vorm van verantwoordelijkheid dragen. En dat geldt eigenlijk ook voor alle ex-Reuzegommers die doorheen de jaren zo’n gewelddadige cultuur gecreëerd of in stand gehouden hebben.”

De reputatie van Reuzegom was al jaren slecht. Je kunt je dan de vraag stellen waarom Sanda er lid van wou worden?

Seydou: “Sanda wou iets maken van zijn leven. Zo is hij eens een maand bij Marie en mij komen logeren, puur om te blokken. Van ’s ochtends tot ’s avonds zat hij met zijn neus in de boeken. 

“Hij had grote ambities, wou veel bereiken en zijn vader – een vluchteling die hard gewerkt heeft om zijn zoon te kunnen laten studeren – trots maken. 

“Maar hij voelde ook wel dat hij met een achterstand aan het volwassen leven begon, als arbeiderszoon met een kleur. Wij denken dat hij daarom bij Reuzegom wou gaan. Omdat hij dacht dat hij die connecties – de meeste Reuzegommers zijn zonen van rijke en invloedrijke mensen – nodig zou hebben. 

“Had hij beter moeten weten en zich niet bij Reuzegom moeten aansluiten? Dat lijkt te impliceren dat hij had moeten weten dat hij ging sterven. Als je meedoet aan een studentendoop, dan heb je vertrouwen in je begeleiding. Je legt vol vertrouwen je lot in de handen van de mensen die verantwoordelijk zijn voor het goede verloop. Sanda kende het draaiboek van de doop niet. Hij wist niet wat hem te wachten stond.”

Wat voor iemand was Sanda?

Seydou: “Sanda was een fantastische broer: heel open, sociaal, menslievend, nooit over anderen oordelend… Heel volwassen voor zijn leeftijd, ook. We konden echt al diepe gesprekken hebben. Hij kwam vaak bij mij voor raad. Over serieuze dingen – de liefde – en over minder serieuze dingen – welke kleren hij moest dragen. (lacht) Ik ben tien jaar ouder, dus ik was echt zijn ‘grote broer’.”

Marie: “En hij was ons Sanda’ke. Zo noemden we hem altijd, ook tegenover mensen die hem nog nooit gezien hadden en die dan op basis van ‘Sanda’ke’ dachten dat hij acht was of zo. (lacht)”

Seydou: “We brachten ondanks het leeftijdsverschil veel tijd samen door, ook omdat we veel gelijklopende interesses hadden: muziek, voetbal, gamen…”

Marie: “Hij huilde van blijdschap toen we hem vertelden dat ik zwanger was. Helaas heeft hij de geboorte van ons dochtertje niet meer mogen meemaken: ik was acht maanden zwanger toen hij stierf. Sanda ging de peter zijn. Uiteindelijk is mijn broer dat geworden, maar Sanda staat ook op het geboortekaartje. Als haar beschermengel.”

Wat zien jullie als een gepaste straf voor de Reuzegommers? Ze riskeren in theorie tot vijftien jaar cel.

Seydou: “We willen vooral dat ze allemaal gestraft worden. Een vrijspraak voor één of meerderen van hen zou toch een zware klap zijn. Maar welke straf compenseert het verlies van iemand? Ik heb daar geen antwoord op.”

Zien jullie verzachtende omstandigheden? Bijvoorbeeld hun jonge leeftijd, waardoor ze de situatie misschien niet juist inschatten?

Seydou: “Als er al verzachtende omstandigheden waren, zoals die leeftijd, dan zijn die intussen wat mij betreft van tafel door het feit dat ze nu al bijna drie jaar weigeren verantwoordelijkheid op te nemen voor hun daden.”

Een Reuzegommer zou enkele weken voor de doop het n-woord tegenover Sanda gebruikt hebben. Op een gsm van een ander lid van de club werd dan weer een filmpje gevonden waarin een racistisch lied gezongen werd. Denken jullie dat racisme een rol speelde bij Sanda’s dood?

Seydou: “Ik denk niet dat racisme een direct motief was. Maar racistische opmerkingen werden dus wel gedoogd in dat milieu. Dat zegt iets over de cultuur binnen die club. Ze noemden zich ‘de toekomstige elite’. Als je je verheven voelt boven de rest, dan komen er al snel racisme, seksisme en andere toxische zaken bij kijken.”

Marie: “Racisme kan onbewust een rol hebben gespeeld. Als je een witte, elitaire club bent en je moet dan een jongen van kleur dopen, of in dit geval mishandelen, dan kan het zijn dat je hem harder gaat aanpakken omdat je je minder met hem identificeert dan met de andere schachten. We hopen dat op het proces in ieder geval de vraag behandeld wordt in hoeverre racisme een rol speelde.”

Recentelijk waren er enkele suggesties om de dood van Sanda toch nog enige zin te geven. Zo stelde kandidaat-rector Jan Tytgat voor om een Fonds Sanda Dia op te richten, dat initiatieven voor inclusiviteit zou steunen. En politicologe Nadia Nsayi pleitte voor een herdenkingsplek aan de universiteit. Wat vinden jullie daarvan?

Seydou: “Sanda’s dood is meer dan het verhaal van een fout gelopen doop. Het gaat ook over een jongen van kleur die dacht dat hij bij een elitaire studentenclub moest gaan om carrière te kunnen maken, over ongelijkheid dus. We zouden een initiatief van die aard toejuichen. Maar we zouden het wel heel wrang vinden als dat initiatief zou komen van de huidige rector, Luc Sels.”

Er is veel kritiek gekomen op zijn aanpak van de zaak-Reuzegom. Delen jullie die kritiek?

Seydou: “We zijn enorm teleurgesteld in die man. Hij vertoonde een totaal gebrek aan empathie, toch naar ons toe, want voor de Reuzegommers had hij die wel. Hij sprak over ‘werken aan vergeving’. Wel, als je empathisch wil zijn richting de nabestaanden van het slachtoffer, begin dan niet als rector van de universiteit waar Reuzegom jarenlang gedoogd werd over vergeving voor de daders. Dat is niet je rol. 

“Het is voor mij duidelijk dat Sels enkel met zijn universiteit begaan was, niet met ons. Daarom ook dat hij het snel-snel wou afhandelen: elke Reuzegommer mocht eens langskomen en zijn verhaal doen. Dacht hij nu echt dat ze de waarheid zouden vertellen? Daarna kreeg iedereen een lichte straf, en dat was het. 

“En toen de ware feiten bekend raakten bij het grote publiek, weigerde hij zich met de universiteit burgerlijke partij te stellen. Hij kwam niet op voor Sanda, een van zijn studenten.”

Marie: “Voor ons is de houding van de KU Leuven in deze zaak onbegrijpelijk. Hadden ze van in het begin, in plaats van de Reuzegommers hun verhaaltje te laten doen en ze een lichte straf te geven, doorgepakt en duidelijke antwoorden gevraagd van elk van die studenten, desnoods met de dreiging van een langdurige schorsing, dan hadden we deze lijdensweg van drie jaar misschien niet moeten doormaken.”

Hoe zien jullie jullie toekomst?

Seydou: “Deze zaak zal altijd ons leven beheersen. Maar ik hoop dat we na het proces kunnen focussen op de positieve herinneringen aan Sanda. Dat we niet meer zoveel bezig moeten zijn met zijn vreselijke laatste uren. Dat we mentaal weer meer ruimte zullen hebben om onze geesten te vullen met leuke verhalen en anekdotes.”

Marie: “Weet je wat onlangs heel hard bij me binnenkwam? Het besef dat ons dochtertje haar ouders nog niet gekend heeft zoals ze werkelijk zijn. Ze kent ons enkel met ons immens verdriet.”

Seydou: “Ik hoop voor haar dat we dat verdriet ooit voor een deel achter ons kunnen laten en dat ze ons dan onbekommerd zal zien lachen en zal zien genieten van ons gezin.”