Gebruik antidepressiva stijgt sterk bij jongeren. Dat baart experts zorgen

Ons land behoort al langer tot de Europese top wat betreft het gebruik van antidepressiva. Ondanks de uitgesproken ambitie om het hoge voorschrijfgedrag aan te pakken, raakt die trend niet gekeerd. Dat blijkt uit nieuwe cijfers die De Morgen opvroeg bij het Riziv.

In 2020 waren er in België al 1,22 miljoen patiënten die antidepressiva slikken, zowat 7 procent meer dan tien jaar geleden. Bovendien doen ze dat elk jaar gulziger. Het aantal dagdosissen is in diezelfde periode met een kwart gestegen. De gouden standaard is afbouwen na zes maanden, maar een rondvraag bij psychiaters leert dat het (te) vaak gebeurt dat mensen jarenlang antidepressiva nemen, zonder duidelijke indicatie.

In principe is het enkel bij matige tot ernstige depressieve klachten aangewezen om meteen medicatie voor te schrijven, of bij angst- of dwangstoornissen wanneer psychotherapie faalt. “Zo'n 5 à 6 procent van de populatie komt in aanmerking”, zegt professor Stephan Claes (KU Leuven). De Belgische cijfers zijn bijna het dubbele. “Dat stemt tot bezorgdheid.” Zeker omdat er eveneens een groep is die nood heeft aan medicatie, maar uit de boot valt.

Zelfbeschadigend gedrag

Ook opvallend: de laatste jaren stijgt vooral het aantal jongeren (-20 jaar) dat naar medicatie grijpt erg fel, ruim 8 procent in drie jaar tijd. “Net bij die leeftijdsgroep moeten we extra voorzichtig zijn, omdat ze nog in een ontwikkelingsfase zitten”, zegt professor Frieda Matthys (VUB). Het risico op zelfbeschadigend gedrag is bij jonge mensen tijdelijk iets hoger bij de opstart van antidepressiva. 

Nochtans wordt al even gestreefd naar een correct voorschrijfgedrag en meer aandacht voor therapie. Sinds 2014 buigt een expertengroep (BelPEP) zich over die kwestie, en in 2017 kwam er een nieuwe richtlijn voor huisartsen. In 80 procent van de gevallen wordt medicatie door die groep voorgeschreven.

Bij huisartsenvereniging Domus Medica klinkt het dat het grootste knelpunt het gebrek aan alternatieven blijft. “Je moet wel kúnnen doorsturen naar psychologische begeleiding”, zegt woordvoerder Roel Van Giel. “De wachtlijsten zijn te groot, en financieel is het niet altijd haalbaar.”

De hoop is dat de geplande investeringen in de geestelijke gezondheidszorg van minister van Volksgezondheid Franck Vandenbroucke (Vooruit) een kentering teweeg kunnen brengen. De hulpvraag, zeker vanuit jongeren, is door de coronacrisis natuurlijk ook wel fel gestegen, net zoals de wachtlijsten.

“De bijkomende middelen zullen zich niet meteen vertalen in een concreet aanbod”, vreest Claes. Hoewel in de Riziv-cijfers voorlopig geen corona-effect te merken is, pleit hij voor waakzaamheid. “In tussentijd mogen psychofarmaca geen gemakkelijkheidsoplossing zijn.”

Er is nood aan een brede “cultuuromslag”, stelt Nele Van Tomme (FOD Volksgezondheid). Zowel langs de kant van de patiënt – die soms snel een pilletje op voorschrift verwacht of na enkele maanden niet meer durft te stoppen – als langs de kant van de arts. Het begeleid afbouwen van antidepressiva krijgt nog te weinig aandacht, zegt professor Geert Dom (UAntwerpen). “Op dat vlak is nog veel meer overleg tussen huisarts, psychiater en psycholoog nodig.”